Alþýðublaðið - 15.11.1996, Qupperneq 5

FÖSTUDAGUR 15. NÓVEMBER 1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
b æ k u r
■ Úr plógfari Gefjunar er heiti á nýrri bók eftir Bjöm Th. Björnsson og geymir hún tólf íslendingaþætti
frá Kaupmannahöfn alltfrá átjándu öld og fram á þá tuttugustu. Alþýðublaðiðfékk leyfi til að birta þátt úr
bókinni. Þar segir af ísleifi Jóhannessyni, norðlenskum skartmanni, kraftakarli og kvennaflagara, sem
dæmdur var í danskt tugthús á síðustu öld
Arrestant Johannessen fra Skagestrand
Islenzkir sagnritarar eru haldnir
ótrúlega seiglífum ruglingi
þegar þeir nefna flutning landa
sinna í danska fangavist. í bókum
tala þeir um Brimarhólm heilum
tveim öldum eftir að þrælafangels-
ið á Hólminum var lagt niður, árið
1741. Og þegar þeir nefna Bláturn
á 19. öld, þá halda þeir að það sé
enn fangatuminn í konungshöllinni
á Slotshólmanum, þar sem Jón
okkar Indíafari sat og þaðan sem
Guðmundur Andrésson datt út um
gluggann við stjörnuskoðun og
beint inn í drottningarhíbýlin. Nei,
sá Blátum var aldeilis úr sögunni á
19. öld. En það sem ruglingi
manna veldur er hitt, að landmegin
við Löngubrú, neðst við Vester
Voldgade sem nú heitir, milli
hennar og Frederiksholms Kanal,
hafði verið reist nýtt fangelsi, og
það tekið með sér nafnið Bláturn í
almannamunni.
Þessi nýi Blátum var ekki þræla-
fangelsi, eins og Stokkhúsið eða
Rasphúsið; menn báru þar ekki
þung járn, heldur var flestum hald-
ið til púlsvinnu, aðallega stein-
höggs á Kálfabúðaströnd.
Fangelsisstjórnin í þessum nýja
Blátumi vissi heldur ekki dag sinn
fyrir þaustið 1821. Að vísu sendi
hún svartan vagn austur á Tollbúð
þegár Hofsóssskip lagðist þar að í
' október, og tveir fangaverðir
gengu um borð til skiparans með
skrifaðan bevís uppá það, að þeir
ættu að taka af honum einn ís-
lenzkan fanga, Johannessen. Ekki
er víst að þeir hafi ráðið neitt í
hæðnislegt glott skipstjórans þegar
hann fleygði í þá lyklunum og
sagði þeim að fara aftur í káetuna
og sækja þangað sína eigu. Ekki er
það heldur á bækur fært, hvernig
þessum stæltu og djörfu fanga-
vökturum brá við, þegar upp af
hlekkjabekknum reis maður, svo
afrendur að líkamsþrótti, að þeir
formuðu ekki einusinni að læsa á
hann handjárnunum til þess að
leiða hann frá borði. Hann gekk
heldur ekki landganginn, en stökk
jafnfætis upp á borðstokkinn og
þaðan jafn léttilega upp á bryggju.
Þar beið hann og litaðist um, og
þegar verðirnir komu loks og
bentu honum á svartan kassavagn-
inn með risastórum hesti fyrir, þá
var hvorttveggja honum slík ný-
lunda, að hann gekk tvívegis um-
hverfis, mældi lend hestsins við
sig og fór höndum um hjólrimarn-
ar, steig síðan upp í, með ekkert
strok í huga. Vagnferð með þvílík-
um hesti var honum nógur munað-
ur í bráð.
Nógsamlegt var amstrið sem
þeir höfðu af þessum manni strax
fyrstu dagana. Hann neitaði þver-
lega að sofa þar sem honum var
vísað til, fleygði út í hom fangam-
ussunni sem hann átti að bera, en
tók síðan upp úr pinkli sínum heið-
bláan léreftsstakk og fór í, hræddi
einn fangavörð sinn frá öllum sans
með því að grípa hann hlæjandi og
jafnhatta yfir höfði sér með bein-
r
Á þeim skamma tíma fram að
staðfestingu dómsins gerði hann
börn tveimur velættuðum stúlk-
um á sjálfu heimili þessa kon-
unglega umboðsmanns...
um handleggjum. Því byrjuðu nú
líka bréfaskriftirnar út af því, að
þeir vildu alls ekki hafa þennan Jo-
hannessen í sínu tukthúsi; hann
ætti heima í þrælakistunni og
hvergi annars staðar.
Sennilega hefðu þeir orðið enn
röskari til skriftanna ef þeir hefðu
þekkt aðra forsögu hans, en þá
einu sem stóð í fylgiskjalinu, að
hann hefði verið dæmdur til lífs-
tíðar fyrir rétti í Bólstaðarhlíð í
Laugadal í ágústmánuði 1821 fyrir
ýmiskonar ófrjálsa töku á eigum
annarra, einkum reiðhestum, reið-
verum og stássklæðum sér betri
manna, með fleiru ónefndu. Gott
var að krónika Gísla Konráðssonar
fylgdi þar ekki með!
Maður þessi, Isleifur Jóhannes-
son frá Breiðavaði í Langadal, seg-
ir sagnaritarinn Gísli, var einhver
mesti skartmaður um Norðurland
og svo afrendur til íþrótta, að á
skautum lék hann sér að því að
rista nafn sitt í ísinn á fljúgandi
ferð. Svo var hann og frár, segir
Gísli, að menn léku það, að leggja
mestu gæðingum móti honum á
svelli, en enginn var sá færleikur
um Húnaþing eða Skagafjörð sem
við honum hafði.
Ef ísleifur Jóhannesson frá
Breiðavaði hefði aðeins verið
hvatur til fótanna, hefði honum
margt mátt fyrirgefast. En því mið-
ur var hvatleikur hans engu síður
til kvenna, eða þá linleikur þeirra,
er þær litu þennan fræknlega og
fagra mann. Nóg gerði hann af sér
í þeim venerisku sökum meðan
hann reið frjáls og prúðbúinn um
sveitir og tók sér til snöggs fylgi-
lags jafnt ráðsettar konur sem
yngisjómfrúr. En ekki breyttist það
atferli hans þegar Ólsen var loks
búinn að koma honum í varðhald
hjá sér á Þingeyrum. Á þeim
skamma tíma fram að staðfestingu
dómsins gerði hann börn tveimur
velættuðum stúlkum á sjálfu heim-
ili þessa konunglega umboðs-
manns. Og þegar hann var út af
þessu með mesta hraði færður í
fangagæzlu út á Höfða á Skaga-
strönd, til Jens Styesens kaup-
manns, að bíða þar skips, þá gekk
eiginkona kaupmannsins úr rúmi
og lá með refsifanganum í afhýsi
hans jafnt um daga sem nætur.
Eftir að ísleifi arrestant varð
loks komið í skip, sagði madame
Styesen upp sinni hjúskaparvist.
Eftir mikla bréflega emjan þeirra
prófossanna í Bláturnstukthúsi út
af þessum manni, sem labbaði sig
upp í bæinn þegar hann átti að
kljúfa grjót og lagði utan alls réttar
lag sitt við eiginkonu eins músík-
prófessors þar í grennd, þá var
loks litið til þeirra í miskunn og
náð: Fanginn Johannessen skyldi
flytja í Rasphúsið á Kristjánshöfn í
tilhlýðilegum járnum, en til þess
dags skyldi vista hann með öðrum
hlekkjaþrælum í Stokkhúsinu við
Austurvegg.
f Þrælarullu Stokkhússins er ís-
leifur Jóhannesson skrifaður inn
þann 11. október 1824, og honum
er fengið fanganúmerið 409. Þar er
sérstaklega tekið fram, að hann
skuli vera undir „Stræng Bevogtn-
ing“; hann sé fæddur á íslandi, nú
37 ára gamall, og síðan er honum
þannig lýst: Hann er „middel af
Wæxt, proportioneret af Lemmer
og Bygning, har meget blondt Ha-
ar og blaae Öjne“, hvað útleggst
þannig á vora tungu, að hann sé
meðalmaður, svari sér vel um lík-
am og limi, sé mjög ljóshærður og
með blá augu.
Þann tilstefnda dag, sem var
bjartur um loftið, en með byljóttu
hvassviðri, sóttu Bláturnsvaktarar
hann í Stokkhúsið, og undir mflit-
erstjórn yfirprófossins voru lögð á
hann járn, lífgjörð, fótajárn, og
milli þeirra hlekkjafesti með fjög-
urra líspunda lóði eða 32 kflóum í
nútíðarvigt. Það undarlega var, að
þessi illræmdi arrestant Johannes-
sen veitti alls enga mótspyrnu,
heldur hjálpaði þeim fremur en hitt
að kom þessu jámadóti fyrir.
Og þá hófst gangan. f þann tíma,
svo sem sjá má af teikningum, var
Langabrú mjó og löng trébrú, með
brjósthæðarháu trévirki beggja
vegna. Og út á þessa brú, áleiðis á
Kristjánshöfn og í Rasphús, hélt
nú fylkingin með fangann milli
sín. Hann dró ekki boltann þunga,
heldur hélt honum upp á festinni
með vinstri hendi. Og nú gerist
það sem lýst er í fréttabréfi til Ól-
afs prófasts Sívertsens í Flatey.
Þar segir frá því, að skyndilega
hafi fanginn ísleifur lyft lóðinu í
brjósthæð, og án nokkurs tilstökks
lyft sér yfir brjóstriðið og horfið
vökturum sínum með einu skvampi
niður í miðja Suðurhöfn. Síðan
huldi vindgáran allt.
Margt er það sem verður að sögu
í fangelsi, að þjóðsögu. En sú saga
var lengi síðan sögð í Bláturns-
fangelsi, að skransali í Kálfabúð-
um hefði nokkru síðar falboðið
hlekkjafesti með fjögurra lífspunda
jámbolta, græna nokkuð af þangi,
sem veidd var upp úr höfninni. Þar
vantaði ekkert á, hvorki lífgjörð né
fótajárn; það vantaði aleina líkið
sem í þessum kengjum átti að
hanga.
Björn Th. Björnsson:
Úr plógfari Gefjunar.
Tólf íslendingaþættir.
Mál og menning 1996.
Verö: 2.980 krónur.
Gyrðir EKasson
Græðarinn
Tíminn —
hanner
undarlegur náungi
Hann gengur um
með grösin sín
í poka um öxl
og leggur við
djúp sár
Janúarblómstur,
febrúarlilju,
marsklukku,
aprílurt,
maígresi -
Alltaf sömu jurtimar
aítur og aítur
Og kuflinn hans
er ofinn á vM
úr ljósum
ogdökkum
þráðum
Ljóftið er nýrri bók Gyrftis Elíassonar, Indíánasumar, sem Mál og menning gefur
út. Þótt Gyrðir sé ungur aft árum, fæddur 1962, er langt síftan hann öftlaftist vift-
urkenningu sem eitt fremsta og eftirtektarverftasta skáld þjóðarinnar.