Alþýðublaðið - 17.01.1997, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 1997
■ Kolbrún Bergþórsdóttir ræðir við Indriða G. Þorsteinsson
rithöfund um skáldskapinn, blaðamennskuna, pólitíkina og
minnisstæða menn
Ég fór aldrei
mjúku leiðina ef
önnur leiö fannst
Hvað varð til þess að þú fórst að
skrifa?
„Það var eitthvað í blóðinu sem
kallaði á. Annars var ég seinn til,
áhugalítill og latur. Eirrn maður hafði
áhrif á mig umfram aðra. Það var
Stefán Bjarmann sem leigði heima hjá
foreldrum mínum tvo vetur og dvaldi í
Mývatnssveit á sumrin við að þýða
Þrúgur reiðinnar. Hann sagði mér frá
afburðarithöfundum eins og Steinbeck
og Hemingway á þann hátt að ég
heillaðist og í bamaskap hvarflaði að
mér hvort ég gæti ekki eitthvað líka.
Svo ég hóf skriftir á reikulum fótum.“
Ertu ánœgður með bœkurnar þín-
ar?
„Eg veit það ekki, lít aldrei í þær.
Ég skrifaði þær og hef ekki spekúler-
að í þeim síðan. Þær geta verið bæði
vondar og góðar og það getur enginn
gert neitt við því úr þessu.“
Attu von á því að nafn þíns verði
getið í fjórða bindi bókmenntasögu
Máls og menningar?
„Nei, ég er búinn að skamma
kommana svo ógurlega og þeir hafa
skammað mig. Þegar síðasta skáld-
saga mín Keimur af sumri kom út
sagði Ami Bergmann í Þjóðviljanum
að sú bók væri ekkert um ekki neitt.
Ég var hissa á þeim orðum því yfirleitt
getur maður ekki skrifað tvö hundmð
síður án þess að segja eitthvað. En það
verður að hafa það.“
Finnst þér að gagnrýni á bœkur
þínar hafi oftar en ekki byggst á pólit-
íkfremur en bókmenntamati?
„Já. Mér finnst hafa verið litið á
mig frá upphafi sem einn af þeim höf-
undum sem ekki átti að verða. Óþægi-
legur fyrir menningarelítuna, and-
styggilegt aðskotadýr í augum þeirra
sem eiga gilda sjóði og lifa í klíku-
samfélagi. Það var engu líkara en ég
væri stórsökóttur maður fyrir það eitt
að hafa verið að djöflast í að skrifa
bækur. Það er skrýtið, ég finn þetta en
það verkar ekkert á mig.
Ég hef rifist við kommana en þeir
gerðu mér í raun og vem ekkert. Sam-
viska þeirra beið siðferðilegt gjald-
þrot, en samt em þeir lifandi ennþá og
sæmilega hressir.
Kristmann Guðmundsson hringdi
einu sinni í mig þegar hann var kom-
inn að fótum ffam og sagði: „Þú verð-
ur að berja þessa helvítis komma."
Hann var orðinn týndur og ráðvilltur.
Fyrir stríð vora bækur hans þýddar á
fjörtíu tungumál, en stríðið breytti
völdunum í bókmenntaheiminum. Allt
í einu var eins og Kristmann hefði
aldrei verið til. Hann gat ekki tekið
því.“
Finnst þér hann góður rithöfundur?
, Jfann er þolanlegur rithöfundur en
ég hef ekkert við hann að gera.“
Finnst þér þá að hörð gagnrýni eigi
ekki rétt á sér?
„Hún á rétt á sér, en hún á að vera
byggð á einhvetju öðm en almennum
orðum um leiðindi. Hún verður að
sanna hvað er svona vont. Og það er
stundum erfitt að sanna það sem
stendur í bókum. Þú þekkir það. En
menn verða að segja hvað það er sem
er svona rosalega leiðinlegt eða þegja
ella.
Heyrðu, þú tókst hann Ólaf Jóhann
svona rækilega í gegn. Hefðirðu nú
ekki getað sagt álit þitt á mýkri hátt?“
Mér þykir þetta einkennileg athuga-
semdfrá kjaftforasta manni Iandsins.
„Ja, það er kannski eitthvað til í
því.“
Varstu svona kjaftfor strax sem
barn?
„Mér hefur verið sagt að ég hafi
verið mikið verri þegar ég var krakki.
Ég tel mig hafa komið mér upp góð-
um bremsum. Hitt er annað mál að
meðan tungan er til þá er ástæða til að
nota hana. Eitt er að vera kjaftfor, ann-
að að vera illgjam. Ég hef ekki verið
illgjam um dagana, en ég hef nefnt
hlutina sínu réttu nöfnum."
Velferðin stútaði íslenskum
rithöfundum
Þú hefur einungis gefið út eina
Ijóðabók, er það ekki rétt hjá mér?
„Já, ég fékk yrkingarkast 1973 og
gaf út ljóðabókina Ljóð. Ég hef nær
ekkert ort síðan. Sú bók er því eins
konar lausaleikskrógi, sá eini sem ég
á.
Að yrkja ljóð er ennþá meira til-
finningamál en að skrifa bækur. Að
skrifa bækur er bara vinna og fyrir lat-
an mann eins og mig er það leiðinleg
vinna.“
Hvað finnst þér um íslenska nú-
tímaljóðlist?
„Ljóðagerðin hér á íslandi er orðin
alveg voðaleg. Það er eins og labbað
sé út á hlað, horft til austurs eða vest-
urs, snúið við og gengið aftur inn í bæ.
Ljóðskáldin gefast ekki upp þótt
þau hafi ekkert að segja. En pappírs-
framleiðendur og útgefendur hætta að
gefa út. Og lesendur nenna ekki leng-
„Ég skammaðist lengi og mikið,"
sagði Jónas, „en ég átti ekki að
eyða tímanum í það. Ég átti bara
að segja: „Þið eruð vondir menn" -
og ganga svo út."
ur að lesa.
Hvemig stendur á þvf að maður les
ekki ljóð í dag sem kveikir í manni
eins og ljóð Gríms Thomsen eða
Matthíasar Jochumssonar? Af hverju
er Jónas Hallgrímsson orðinn svo há-
heilagur að enginn getur ort í líkingu
við hann? Hann var bara fátækur Is-
lendingur. Menn eiga ekki að yrkja
eins og hann, en menn eiga að yrkja út
frá sömu forsendum."
En hvað er þá að segja um skáld-
sögur íslenskra rithöfunda?
„Velferðin stútaði íslenskum rithöf-
undum. Ef öskrandi naut er við næsta
götuhom skrifa þeir sig ffam hjá því.
Þeir kunna ekki að lifa hættulega en
geta stundum skrifað laglega. Bækur
þeirra skipta engu máli.“
Þú stundaðir blaðamennsku í nœr
fjóra áratugi? Hvað finnst þér um
þróunina í blaðaheiminum?
, J>egar ég hóf störf sem blaðamaður
árið 1951 höfðum við mikinn hug á
því að blöð yrðu laus við afskipti eig-
enda sinna svo blaðamenn gætu skrif-
að samkvæmt eigin mati á atburðum
en ekki út frá pólitískum hagsmunum.
Upp úr 1960 tók að mjakast í rétta átt
og blöð og fjölmiðlar búa nú við all-
nokkuð frelsi. Hvað gerist þá? Þá ræð-
ur sig til starfa fólk sem er haldið
verstu sort af velferðaráhuga og skipar
sér í flokka með eða móti ríkisstjóm-
inni eða með eða móti hverju sem er,
og fjallar um málefni út frá þessu mati
sínu. Frelsið átti ekki að felast í þessu.
Við vildum losna undan því oki að
skrifa eftir pólitískri forskrift. En þá
takið þið blaðamenn upp á því sjálf að
vera pólitískir."
Sérðu eftir Tímanum gamla?
„Já. Það var til marks um hvað
Tíminn var gott blað að undir lokin
voru komnir inn á kontór fimm rit-
stjórar. Allt gekk svo vel að menn sem
aldrei gátu neitt heimtuðu að verða rit-
stjórar og það var látið eftir þeim.
Blaðið eyðilagðist stuttu síðar. Nú er
verið að halda nafninu á lofti í Degi-
Tímanum, sem er í höndunum á vind-
belg sem ræður ekkert við starfið. Mér
líkar ekki það blað. Einu mennimir
Þórbergur: „Þjóðin gleymir honum
aldrei. Menn geta það ekki. Hann
er svo mikill hugsuður. Maður frá
Suðursveit. Óskemmdur af skól-
um. Fullur af náttúrugreind."
þar með fullu viti er Oddur Ólafsson,
Jón Birgir og Birgir Guðmundsson.
Ég vildi gefa blaðið út með þeim
þremur."
Hvert er besta dagblað sem gefið er
út á Islandi.
„Vegna stærðar útlits og umbrots er
það Morgunblaðið. Dagblaðið er ein-
göngu gefið út vegna smáauglýsing-
anna og allt annað verður þar að auka-
atriði. Ef tekið er á einhvetjum málum
þá em þau afgreidd í nokkmm línum.
Vilmundur: „Ég er sammála Jónasi
frá Hriflu sem sagði við mig rok-
hneykslaður: „Hugsaðu þér, eitt
ágætasta höfuð á íslandi vill verða
landlæknir!"
Það er eins og blaðamenn þar óttist að
missa allt niður um sig ef þeir skrifa í
lengra máli. Morgunblaðið og Al-
þýðublaðið bera uppi blaðamennsk-
una. Ég er afar skotinn í því hvemig
þið leysið ykkar mál á svo litlu blaði
af mildu jafnvægi."
Hvað finnst þér um hugmyndir um
að leggja Alþýðublaðið niður?
„Mér líst bölvanlega á það. Miðað
við ribbaldaganginn sem viðgengst
víða í fjölmiðlum þá ætti enginn
Eysteinn: „Þannig tók Eysteinn
okkur í gegn og hann sannfærði
okkur. Svona eiga forystumenn
ykkar krata líka að tala."
flokkur að vera blaðalaus. Stjómmála-
flokkur verður að eiga rödd. Þetta var
Eysteinn sífellt að brýna fyrir okkur
blaðamönnunum á Tímanum. Sagði:
, J>ið heimtið frelsi og segist vilja vera
ópólitískir, viljið jafnvel að einstak-
lingar eignist blöðin. En við erum
húmanískur flokkur og hvað sem á
dynur munum við ætíð tala í nafni
húmanisma. Haldið þið að einstak-
lingar sem hugsa um það eitt að græða
peninga séu húmanistar?“ - Þann'