Alþýðublaðið - 11.03.1997, Blaðsíða 5

ÞRIÐJUDAGUR 11. MARS 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
þeirra og hirti alla laxa sem upp
gengu. Þetta olli miklum deilum og
blandaðist saman við sjálfstæðisbar-
áttuna þar sem kaupmaðurinn var
danskur. Arum saman logaði allt í
deilum vegna þessa og steininn tók
úr þegar laxakistur kaupmannsins
voru þrisvar brotnar og eyðilagðar að
næturþeli af grímuklæddum hópi
manna. Var sagt að Þorbjörg hefði
ekki bara verið hvatamaður heldur
búið sig í karlmannsföt og tekið þátt
í skemmdarverkunum.
Þetta leiddi til handtöku hennar,
þegar loks átti að uppræta þessa ill-
vígu skæruliðahreyfingu, og Jón
Jónsson nokkur var skipaður rann-
sóknardómari í málinu. Hann hélt
beina leið í Tobbukot, handtók Þor-
björgu sem lá veik fyrir og úrskurð-
aði hana í varðhald í hegningarhús-
inu. Séra Matthías Jochumsson sem
þá var ritstjóri Þjóðólfs segir svo frá
handtöku Þorbjargar í söguköflum
sínum: “Þorbjörg var ein þeirra sem
Jón tók um nótt og setti inn fyrir
óspektir. Var þá nýfætt bam hjá mér
og konan mín sjálf veik af kíghósta
og bamið veikt. Vissi ég ekkert um
það og fór upp í Þingholt að sækja
Þorbjörgu sem ljósmóður. Þetta var
fyrir dag í hlákumyrkri. Eg greip í
tómt því að hina sömu nótt hafði Þor-
björg verið tekin. Braust ég óðar inn
til hennar í þinghúsið. leit hún þá upp
af fletinu þar sem hún lá og aumkun-
arlegri mannsmynd hafði ég aldrei
séð því allt andlitið var bólguhella af
heimakomu. “Svona er nú
komið fyrir mér,” sagði hún
með sárveikum rómi.
“Verið þér róleg, út
skuluð þér óðara,”
sagði ég og áður
en birti hafði hún
fengið lausn, þó ekki
fyrr en ég vakti upp
landshöfðingjann og
fékk skipun hans um
að henni skyldi óðara
sleppt.”
Fyrsti íslenski
þjóöfáninn
I , Ólafía tengdi
saman hugmynd-
ir um frelsi þjóð-
arinnar
Ita eftir Kristin Pétursson.
j heyrðu að lík hennar hefði verið flutt úr
ófu með berum höndum blómsturbeð á lít-
ið verða minningarreitur hennar.
Stjórn Hvíta bandsins, Ólafia gekkst fyrir stofnun íslandsdeiidar ásamt Þorbjörgu Sveinsdóttur.
undan erlendum yfirráðum og frelsi
kvenna. “Það hefur verið róttækt á
þeim tíma og skiljanlegt, hvers virði
er frelsið konum ef þær eru hvort eð
er fastar í helsi áralangrar kúgunar,”
segir Margrét Guðmundsdóttir.
Ólafia hélt á lofti hugmyndum um
mæðrahyggju, “það má finna margt
líkt með hugmyndum Ólafíu í hug-
myndafræði femínista í dag, sem að-
hyllast mæðrahyggju eins og til
dæmis Guðrúnu Agnarsdóttur. það
var ekki spuming um líkamlegar
mæður, heldur yfirfærði hún gildis-
mat móðurinnar á gerðir kvenna og
taldi þær öðru fremur stjómast af
umhyggju, ástúð, ábyrgð og samúð.”
Ólafía upphóf þó ekki hlutverk
móðurinnar á kostnað föðurins. Hún
lagði mikla áherslu á mikilvægi góðs
föðurs og þáttöku feðra almennt í
uppeldi bama sinna
og í heimilisstörfum en slíkar hug-
myndir vom fólki fjarlægar á þessum
tíma.”
Ólafía saumaði fyrsta íslenska fán-
ann eftir fyrirsögn Einars frænda síns
Benediktssonar, hvítbláan og var
hann dreginn að húni á þjóðhátíð
sem haldin var við Rauðará, 2. ágúst
1997, en þar tók hið íslenska kvenfé-
lag þátt í skrúðgöngu og hafði eigið
veitingatjald á hátíðinni.
Kyrrlátt afl í orðum
Ólafía kom fyrst til Noregs,
árið 1994, í boði vinkonu sem
hún hafði kynnst þegar hún dvaldi
um skeið í Askov í Danmörku, hún
tók þegar í stað ástfóstri við land og
þjóð. Hún var þrítug að aldri og ætl-
aði aðeins að dvelja þar í nokkrar
vikur en þær urðu mánuðir. Það var í
Noregi, sem hún kynntist fyrst starf-
semi Hvítabandsins. Mirjam Devold
segir svo frá því í bók sinni, De
ulykkeliges venn, að Ólafía hafi
haldið fyrirlestur um nauðsyn há-
skóla á íslandi. Dr theol. Hans Bmn,
þekktur maður í Osló á þessum tíma
lýsti Ólafíu svo í bréfi: “Við biðum
töluvert fram yfir tímann. Þá loksins
kom formaðurinn og hvílíkur gullin-
ljómi við hlið hans! Svo ljómandi
höfuðdjásn hafði ég aldrei séð á
nokkurri brúði eða höfði. Löngu
ljósu lokkamir hengu beggja vegna
undan gullindjásninu - Svipurinn á
andlitinu var nánast eins og á sak-
lausri sveitastúlku. Hún var ekki eig-
inlega búlduleit; en heldur ekki lang-
leit. Eitthvað alveg sérstaklega geð-
fellt var yfir þessari ungu stúlku. A
brjóstinu bar hún gljáfægðan kross
eins og brísinga-men, og um mittið
mun hún hafa haft silfurbelti...Til-
gerðarlaust og eðlilega mælti hún
það sem var í huga hennar, án þess að
líta til hægri eða vinstri. - En kyrrlát
glóð brann undir öllu þessu kven-
lega, tilgerðalausa erindi. En hvflíkt
kyrrlátt afl í orðum.”
Ólafía sótti mikið til bandarískra
kvenna, sem voru í forystu fyrir
Hvítabands hreyfinguna og að fyrir-
mynd þeirra tengdi hún saman bind-
indishugsjónina og baráttuna fyrir
auknum réttindum kvenna. “Helsti
hugmyndafræðingur Ólafíu var
bandaríska baráttukonan Francis E.
Willard í Hvítabandshreyfingunni en
hreyfingin sendi hingað fulltrúa árið
1895 en Ólafía var þá fenginn til að
vera túlkur, en hún talaði ensku sem
var fátítt um íslenskar konur í þá
daga,” segir Margrét Guðmundsdótt-
ir. “Þær virðast hafa hrifist mjög af
eldmóði og persónutöfrum Ólafíu
því þær sögðu Francis Willard frá
henni sem leiddi til þess að henni var
boðið að sækja Landsþing Hvíta
Bandsins I Edinborg. Þær styrktu
hana auk þess til að ferðast um Island
og vinna fylgiskonur til lags við sam-
bandið og það gefur auga leið að
slíkt trúnaðarstarf fyrir fimmhundruð
þúsund manna alheimshreyfingu,
hefur verið einsdæmi fyrir íslending
á þessum tíma. Þetta sama ár stofnaði
Ólafía Hvítabandsdeild á íslandi og
gengu fimmtíu konur til liðs við
hreyfinguna. Hún var einnig kosin í
stórstúku íslands árið 1997. Hvíta-
bandskonur buðu henni vestur um
haf, þetta sama ár og og dvaldist hún
þar í einn vetur og hélt fyrirlestra
víða, meðal annars í íslendinga-
byggðum í Kanada.
Aldamótaárið fór Ólafía til
London á Aðalþing stórstúkunnar en
þaðan hélt hún beint til Edinborgar
til að vera viðstödd heimsþing Hvíta-
bandshreyfingarinnar, í þeirri ferð
blandaðist hún inn í borgarstjómar-
kosningar í borginni þar sem hún var
ráðin um mánaðartíma til að vinna
ákveðnum lista brautargengi sem
síðan fór með sigur af hólmi. Þessi
skjóti frami í ókunnri borg er furðu-
legur og segir sína sögu um nær ótrú-
lega persónutöfra hennar.”
í götóttum skóm, meö
slitna svuntu
Starf Ólafíu á vegum Hvíta-
bands hreyfingarinnar erlendis
krafðist samskipta við aðalskonur og
fyrirfólk, það virtist ekki vefjast fyr-
ir henni utan einu sinni. “Hún minn-
ist þess einu sinni að hafa verið feim-
in, í boði þar sem hún var á peysuföt-
unum sínum með slitna svuntu og í
götóttum skóm, en henni á hægri
hönd sat biskup og umhverfis borðið
lafðir og lávarðar,” segir Margrét
Guðmundsdóttir.
Ólafía ögraði smáborgurum í
Reykjavík sem töldu það ekki sæm-
andi að hún væri að draga drykkju-
hrúta upp úr ræsinu og styðja þá
heim, milli þess sem hún sæti í kaffi-
samsætum hjá betri borgurum í
Reykjavík. Ólafía lét það sem vind
um eyrun þjóta og átti það líka til að
rífa fötur af gömlum vatnsberum og
rogast með þær sjálf. “Þær Ólafía og
Þorbjörg tóku að sér konu, gamlan
vatnsbera, sem hét Signý Sigmunds-
dóttir og bjó hún lengi á heimili
þeirra að Skólavörðustíg en Ólafía
sendi henni fé til viðurværis, frá Nor-
egi,” segir Margrét. “Ólafía segir í
bréfi til fátækrar verkakonu í Reykja-
vík að hún skuli stinga bréfum til sín
í bréfin hennar Signýar, “Signý skrif-
Tobbukot á Skólavöröustíg 11, heimili Þorbjargar og Ólafíu.
ar svo lítið,” sagði Ólafía og væntan-
lega hefur hún viljað spara vinkonum
sínum póstburðargjöldin.”
Signý þessi mun hafa haft tvö
átrúnaðargoð í lífinu, Jesúm Krist og
Ólafíu og voru myndir af þeim báð-
um á vegg við rúm hennar, Jesús
með þymikórónuna og Ólafía með
peysufatahúfuna.
Hin lifandi trú
✓Ólafía bjó sig undir að setjast
að í Noregi eftir andlát Þor-
bjargar Sveinsdóttur árið 1903, í
blaðafrétt í maí það sama ár er sagt
að hún sé alfarin að landi brott. Hún
seldi húseign sína að Skólavörðustíg
11, til frænda síns en óskaði eftir því
að herbergi í viðbyggingu númer 11
a væri haldið óleigðu næstu árin. En
hún átti ekki afturkvæmt til landsins
í 17 ár. Hún átti við veikindi að stríða
og í veikindunum urðu trúmál henn-
ar aðaláhugamál og hún frelsaðist til
lifandi trúar. Það gerðist er hún, varð
fyrir, “reynslu sem vart verður með
orðum lýst, að heilagur andi sann-
færði mig um synd og um réttlæti og
um dóm,” (Jóh. 16,8.) Ólafía gekk af
Lúterstrú og gerðist babtisti og
einnig segir frændi hennar Bjami
Benediktsson í formála að ritsafni
hennar sem hér er mikið vitnað til að
hún hafi fengið með árunum meira
dálæti á Kalvín en Lúter. Árið 1908
er Ólafía farin að ná sér að nokkxu en
er þá orðin altekin af trúarlegum eld-
móði, hefur gefið frá sér allt skart,
meðal annars hring Þorbjargar fóstrn
sinnar. Hún fer til starfa fyrir Hvita-
bandshælið í Osló og fer um götum-
ar og leitar uppi sjúkar utangarðs-
konur, hún fluttist á Lakkagötu og
síðar í Mjóstræti 4 og heima hjá
henni áttu þurfandi jafnan athvarf
hvort sem var um lengri eða skemmri
tíma. Frá árinu 1913 varð hún for-
stöðukona fyrir Hvítabandshælinu
þar sem bjuggu á annað hundrað
stúlkur en þurfti heilsu sinnar vegna
að láta af störfum árið 1915. Bók
hennar aumastar allra kom út árið
1916 en Ólafía þráði að fara heim til
íslands og rættist sá draumur hennar
árið 1921. En hún varð fyrir
nokkmm vonbrigðum:
“Vatnsveitu, holræsi og gas, höf-
um við fengið og umfram allt höfn
með bryggjum, sem skipin geta lagzt
upp að. Við höfum einnig fengið
margar fínar götur og nokkur allt of
fín hús. Svo er búið að byggja hér
nokkur glæsileg kvikmyndahús sem
ég hef aðeins séð að utan. Flugvél
flýgur beint yfir bænum með farþega
og borgaðar em 30 krónur fyrir fimm
mínútna flugferð. Og kaffihús höfum
við fengið með glymjandi rnúsík,
sem plagar mann alveg út á götu.
Konumar ganga, jafnvel þó þær séu
komnar til ára sinna, í gagnsæjum
silkisokkum og þunnum blússum -
sem betur fer ekki allar. Margar em
klæddar eftir síðustu stórborgartísku,
aðrar í íslenzkum búningi, og gull-
baldýmðum upphlut. Hér er hræði-
legt andlcgt myrkur, andatrú og guð-
speki, ásamt almennri afneitun og
vantrú. En svo er Guði fyrir að þakka
að hann á nokkra af sínum einnig
hér.”
Hún fór aftur að landi brott til Nor-
egs í janúar árið 1924 en lést það
sama ár í þann 21. júní. Lík hennar
var flutt til Reykjavfkur og lagt í gröf
við hlið Þorbjargar frænku hennar,
svo sem hún sjálf hafði óskað. Þegar
fangamir í norska landsfangelsinu
heyrðu að lík hennar hefði verið flutt
úr landi fóm þeir út í fangelsisgarð-
inn og grófu með bemm höndum
blómsturbeð á lítilli hæð eða haug og
átti þetta að verða minningarreitur
hennar. Islenskir vinir hennar reistu
bautastein á gröfina hennar í gamla
kirkjugarðinum við Suðurgötu og
norskir vinir hennar létu gera andlits-
mynd af henni sem var afhjúpuð í
Osló í Júní árið 1930. Ólafur Ragnar
Grímsson lagði blómsveig að styttu
hennar er hann fór í opinbera heim-
sókn til Noregs nú í síðasta mánuði.