Alþýðublaðið - 03.04.1997, Blaðsíða 3

FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
3
Niðurlæging bændastéttarinnar
Eitt af þeim málum sem hvað brýn-
ast er að taka á íslensku þjóðlífi er nið-
urlæging bændastéttarinnar. Kreppan í
íslenskum landbúnaði er auðvitað ekki
ný af nálinni, heldur á sér langa sögu.
Innreið nútímans í íslenskt samfélag
hafði - eins og allir vita - í för með sér
nýtt hlutverk fyrir íslenskan landbún-
að. Atvinnugreinin hefur löngum átt
erfitt með að fóta sig í þessu nýja hlut-
verki og verið búið skipulag sem hefur
gert bændum ókleift að laga sig að
Pallborð i
breyttum tímum. Þetta er lykillinn að
niðurlægingu bændastéttarinnar.
Bændasamfélagið
Bóndi er bústólpi, bú er landstólpi,
orti Jónas Hallgrímsson. íslenskt
bændasamfélag var byggt upp á búinu
sem grunneiningu samfélagsins. Að
verða bóndi var það sem allir íslenskir
karlmenn stefndu að, enda var ekki
hægt að gifta sig og stofna fjölskyldu
án þess að hafa aðgang að jarðnæði. Að
vera bóndi var eþví kki aðeins spum-
ing um atvinnu eða lífsviðurværi, held-
ur lífsstíl, stöðu og hugmyndafræði. Að
vera bóndi var að vera maður með
mönnum, frjáls og eigin herra, en ekki
upp á aðra kominn. Bjartur í Sumar-
húsum er vart annað en ýkt mynd af
þessari gömlu hugmynd. Bóndinn var
kóngur í sínu ríki og húsmóðirin
drottning, í sameiningu héldu þau uppi
húsaga á sínu heimili; þau voru full-
valda í sínu litla ríki. Að sjálfsögðu var
mikill munur á efnum þeirra sem töld-
ust bændur, en
í ákveðnum
skilningi höfðu
allir bændur
sömu stöðu f
samfélaginu.
Vinnufólk
hafði að mestu
sömu stöðu í
samfélaginu og
böm, að því
undanskildu að
einu sinni á ári
gat fólk skipt
um vist, en var
þess á milli
bundið vistar-
bandi.
Bændasamfélagið þurfti að sjálf-
sögðu að réttlæta sjálft sig eins og önn-
ur samfélög. Slíkar réttlætingar vom
bæði efnahagslegar, á þá leið að land-
búnaður yrði ávallt gmndvöllur ís-
lensks samfélags, og á gundvelli sið-
ferðis, á þá leið að lífið á mölinni væri
siðspillandi í samanburði við dyggðugt
líf sveitanna. Sjávarútvegur gæti aldrei
lifað sjálfstæðu lífi hér á landi vegna
þess hversu sveiflukenndur hann væri
og því var með öllum tiltækum ráðum
reynt að koma í veg fyrir það að sjálf-
stæð verkalýðsstétt - sem hefði ekkert
nema vinnuafl sitt að selja og þvf ekki
bundin landinu - gæti myndast í þétt-
býli.
Þegar sjávarútvegur fór að lifa sjálf-
stæðu lífi á íslandi, með tilheyrandi
auðsöfnun, þéttbýli og launavinnu,
hrundi bændasamfélagið. Hugmynda-
fræðilegar eftirhreytur þessa samfélags
hafa þó verið ansi lífsseigar, t.d. þær að
lífið í sveitinni sé betra en hið siðspill-
andi líf í bæjunum. Það var einnig vin-
sæl hugmynd meðal menntamanna á
millistríðsárunum - og allt fram á okk-
ar tíma - að sveitamenn væm sannari
Islendingar en hinir hálf-alþjóðlegu fs-
lendingar í bæjunum.
Elskaðir til dauða?
I bændasamfélaginu var það að vera
bóndi það sama og vera eigin herra; að
vera frjáls maður. í nútímanum er
bóndi heiti á starfstétt sem vart má sig
hreyfa, föst í neti forræðishyggju og
ofstjómunar. Bóndi dagsins í dag er
ekki eigin herra: hann ræður ekki hvað
hann framleiðir, hvemig eða á hvaða
verði. Það skipulag sem landbúnaði er
sett og það hugarfar sem hefur ráðið
ríkjum hjá .bændavinum. á alþingi - og
þjóðinni almennt - hefur gert það að
verkum að bændur era nánast bundnir
eins og nautgripir á bás: þeir mega sig
hvergi hreyfa. Afleiðingamar era
skelfilegar: Landbúnaðurinn hefur ekki
getað lagað sig að breyttum aðstæðum,
bændur eru of margir, offjárfesting er
landlæg og laun margra bænda víða
langt fyrir neðan það sem teljast má
mannsæmandi.
Það sem er auðvitað dapurlegast við
þetta er sú staðreynd að landbúnaður-
inn hefur áratugum saman getað virkj-
að ríkiskerfið - ríkisbankana, sjóða-
kerfi landbúnaðarins, ríkissjóð, laga-
setningu og framkvæmdavaldið - til
þess að .hjálpa. bændum og landbún-
aði. Þegar bóndinn hætti að vera mið-
punktur og markmið samfélagsins og
landbúnaður fékk það hlutverk fyrst og
fremst að framleiða matvæli fyrir bæ-
ina fóra bændur að nota stjómmál til
að vemda hagsmuni sína. Það reyndist
ekki erfitt, þar sem kjördæmaskipanin
var þeim afar hagstæð. Fólkið í bæjun-
um var þeim líka vinsamlegt, enda flest
gamalt sveitafólk með rótgróin tengsl
við sveitimar. Hugmyndafræðilegar
eftirhreytur bændasamfélagsins lifðu
líka góðu lífi í bæjunum og gerðu það
að verkum að allir vildu vera góðir við
sveitimar.
Um þetta vora allir hugsandi menn
sammála, þangað til Gylfi Þ. Gíslason
og sporgöngumenn hans fóra að benda
á brestina í kerfinu. En þeir töluðu fyr-
ir daufum eyram - mestanpart. Niður-
læging bændastéttarinnar er afleiðing
af ástarævintýri þjóðarinnar við draug
úr fortíðinni. Við búum ekki í bænda-
samfélagi og höfum ekki gert alla öld-
ina. Það er ekki seinna vænna að draga
að því réttar ályktanir áður en ný öld
gengur í garð og gera bónda að þeim
bústólpa sem hann eitt sinn var. Gera
þarf bændur að sjálfstæðu fólki að
nýju. Draugur Bjarts í Sumarhúsum
getur aðeins lifað í bændasamfélagi,
sem er okkur að eilífu horfið.
„Niðurlæging bændastéttarinnar er afleiðing af ástarævintýri
þjóðarinnar við draug úr fortíðinni. Við búum ekki í bændasamfé-
lagi og höfum ekki gert alla öldina. Það er ekki seinna vænna að
draga að því réttar ályktanir áður en ný öld gengur í garð og gera
bónda að þeim bústólpa sem hann eitt sinn var.“
Mikil spenna er meðal KR-
inga fyrir komandi sumar,
ekki vegna þess að þeir séu
farnir að velta fyrir sér hvort
liðið verði íslandsmeistari eða
ekki. Það er annað sem á hug
þeirra allan. Spenningurinn er
ekki sístur varðandi heilsufar
Guðmundar Benediktssonar
og Andra Sigþórssonar.
Báðir hafa þessir framherjar
átt í meiðslum og óvíst er
hvort og þá hvenær þeir
verða leikhæfir. Leikur liðsins,
á síðasta sumri, stóð nokkuð
og féll með Guðmundi og
margt bendir til, ef allt fer á
besta veg, að hann geti farið
að leika í júlí. Andri, sem
aldrei hefur leikið í meistara-
flokki KR, enda nýkominn frá
Þýskalandi, þar sem hann lék
með unglingaliði Bayern
Munchen, er á batavegi og
erfitt er sjá hvenær hann
verður klár í slaginn.
Heimdallur virðist vera fé-
lag á fallanda fæti ef
marka má heimasíðu þeirra á
netinu. Hún rykfellur dag frá
degi, og virðist ekki hafa verið
uppfærð frá þvi ofvirkinn
Glúmur Jón Björnsson var í
forystu félagsins. Því miður er
sú tíð úti, því meðan á for-
mennsku hans stóð taldi hann
það skyldu sína að láta þjóð-
ina vita skoðanir sínar á öllum
sköpuðum hlutum, og náði
hæst í grein sem hann birti á
heimasíðunni undir fyrirsögn-
inni Laun bankastjóra eru
eðlileg. Fyrir áhugamenn um
stjórnmál var jafnan gleðiefni
að lesa greinar Glúms og
fylgjast með því hvað
Heimdallur var fjarri megin-
straumi samfélagsins. Tíminn
hefur staðið kyrr frá því á tíma
Glúms, því á heimasíðunni er
því haldið fram að síðasta
stjórn hafi verið kjörin 27.
september árið 1995...
Meira af KR. Félagið verð-
ur 100 ára eftir tvö ár og
þegar er hafinn undirbúningur
að útgáfu bókar um sögu fé-
lagsins. Allt bendir til að Ellert
B. Schram, forseti ÍSÍ og fyrr-
verandi ritstjóri, ritstýri verk-
inu. Reiknað er með að KR-
ingar sjái sjálfir um þau verk
sem vinna þarf til að geta gef-
ið bókina út. Ljóst er að mikið
verk er að ræða, því innan fé-
lagsins eru starfandi tíu deildir
auk annarrar starfsemi.
Ekki er að heyra að Fríkort-
in umdeildu hafi slegið í
gegn. Á einni af bensínstöðv-
um Skeljungs sagði af-
greiðslumaður að viðskiptin
hafi alls ekki aukist og algegnt
sé að viðskiptavinir bregðist
illa við að vera spurðir hvort
þeir séu með Fríkort. Sá sem
þetta ritar var staddur í einna
af verslunum Hagkaups þegar
einn viðskiptavinanna var
spurður hvort hann væri með
Fríkort. „Ú guðanna bænum
hættið að spyrja mig um þetta
déskotans Fríkort. Það er ekki
lengur komandi í Hagkaup
fyrir þessu helvíti," var svarið.
Hljópstu 1. apríl
Elísabet Arnardóttir nemi:
Já, ég trúði fréttinni með uppboð-
ið á vörum úr Vikartindi.
Lára Harðardóttir
ræstingakona:
Nei. Ég hlustaði ekki sjónvarp
eða útvarp þennan dag og las
ekki blöðin
Guðrún K. Magnúsdóttir rith:
Nei, því miður því ég vil láta
plata mig. Ég plataði aldraða
móður mína, aldraðan föður
minn en enginn plataði mig.
Hörður Valgarðsson nemi:
Nei, en sjálfur var ég með smá
stríðni.
Styrmi Bragason:
Þegar ég hlustaði á fréttina um
uppboðið á vörum úr Vikartindi
þá missti ég hökuna niður fyrir
mjaðmir, en lét þó ekki plata mig.
v i t i m c n n
“Þetta var hvorki fyndið né
viðeigandi, og allra síst á
þessum tíma, laugardag fyrir
páska, að gera gys að kvöld-
máltíðinni, þegar vitað er að
fermingarbörn eru að horfa.“
Herra Ólafur Skúlason biskup að ræða
Spaugstofuna, en hann hefur kært páska-
þáttinn til ríkissaksóknara, f Mogganum.
“Við höfum ekki annað en gott
af því að hver og einn skoði
hug sinn í þessum málum og
mín skoðun er sú að Guði hafi
húmor og fyrir meitt leiti er ég
sáttur við þáttinn.“
Karl Ágúst Úlfsson um sama mál og í
sama blaði.
Fyllerí hefur verið þjóðaríþrótt
okkar allt frá landnámsöld."
Björn Ingólfsson í DT.
“Það gengur ekker of vel. Ég
hef ekki haft rosalegan áhuga
á náminu að undanförnu."
Dagný Linda Kristjánsdóttir, skíðameistari í
Mogganum.
“Það sem safnað var í okkar
nafni lenti líklega í rassvösum
glæpahunda sem njóta þess
að pretta, snýta fólki eins og
þeir kalla það sjálfir.“
Matthias Kristiansen, formaður Foreldrafé-
lags misþroska barna, vegna samskipa fé-
lagsins við símasölufélags, I DT.
“Holustvernd er handónýt og
sinnir ekki því sem henni er
ætlað."
Ólafur Magnússon bóndi I Kjós I Alþýðu-
blaðinu.
“Maður þarf að finna sér eina
Ijóshærða - sem er frá jörð
sem fylgir einhver kvóti að
ráði.“
Kristján Eldjárn Þorgeirsson, átján ára Sel-
fossbúi og áhugamaður um búskap.í DT.
Hvað er þetta, heldurðu að ég
kunni ekki að taka tappa úr flösku.
Kolbeinn Kapteinn