Alþýðublaðið - 16.05.1997, Side 7

FIMMTUDAGUR 8. MAÍ 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
Um það leyti sem fulltrúar fimm stétt-
arfélaga hittust í Bárubúð í Reykjavík
til þess að stofna Alþýðusambandið og
Alþýðuflokkinn, var ungur maður,
fóstraður í Fljótshlíðinni, að hefja lífs-
baráttuna í verbúð í Herdísarvík. Hann
var 16 vetrá - jafngamall öldinni. Véla-
öld var enn ekki upp runnin á þessum
slóðum. Þeir réru á árabát og íétu hafn-
leysuna ekki aftra sér. Hann átti ekkert
nema vonina í bijóstinu og þá krafta í
kögglum, sem stritið ljær þeim sem
standast það.
Þennan mann, Elías Sigfússon úr
Vestmannaeyjum, kveðjum við í. dag.
Það munaði ekki miklu að hann hefði í.
fullu tré við öldina, þótt vegarnestið
væri frá öndverðu af skomum
skammti. Hann var einn þeirra sem lét
stritið aldrei smækka sig, hfeldur harðn-
aði við hverja raun. Og hélt andlegu
þreki til hinztu stundar, þótt sjónin væri
farin að gefa sig undir lokin.
Mér finnst ótrúlegt til þess að hugsa
eftir á, að Elías hefur verið kominn fast
að áttræðu þegar kynni tókust með
okkur. Samt finnst mér eins og ég hafi
þekkt hann alla tíð.
Það var Alþýðublaðið sem Teiddi
hugi okkar saman. Haustið 1979 settist
ég þar á ritstjórastól, nýkominn af
dekkinu á Snorra Sturlusyni og skrifaði
sex leiðara á viku og nokkrar pólitískar
breiðsíður að auki og skemmti mér
konunglega.
Það var strax í fyrstu vikulokin sem
Elías lét til sín heyra: Skýr og fast-
mæltur, en spozkur í bland. Og þurfti
að leiðrétta sögulegan misskilning og
herða nokkra hnúta, sem of laust vom
bundnir.
Mér þótti strax nokkuð til mannsins
koma og þeim mun meir sem ég kynnt-
ist honum betur. Hann fór að senda mér
pistla. Rithöndin var skýr. Þetta vom
engar langlokur. Hann kom til dyranna
eins og hann var klæddur. Hann var
einarður og afdráttarlaus, en kryddaði
mál sitt einatt kímni, stundum hæðni.
Og þegar mikið lá við eða vel lá á hon-
um dugði ekki minna en að senda
pistilinn í bundnu máli. Þegar ég vissi
meiri deili á manninum kom mér ekki
á óvart að hann átti til presta, sýslu-
manna og prófasta að telja að lang-
feðgatali.
Elías varð í mínum huga persónu-
gervingur þess fólks, sem í upphafi
nýrrar aldar smíðaði sér verkalýðs-
hreyfmgu og jafnaðarmannaflokk til
þess að brjóta af sér aldagamla hlekki
fátæktar og réttleysis. I fari hans var að
finna marga helztu kosti þessarar kyn-
slóðar. Þeir birtust meðal annars í því
að gera meiri kröfur til sjálfs sín en
annarra; að hafa heita samúð með lítil-
magnanum; að taka því sem að hönd-
um bar með stillingu, en gefast aldrei
upp, þótt á móti blési. Þessar fomu
dyggðir heita á máli mannþekkingar-
innar: Fómfýsi, drengskapur, æðm-
leysi og kjarkur.
Svona menn þurfa ekki langa skóla-
göngu til að menntast. Enda var and-
legur kotungsbragur ekki til í fari Elí-
asar Sigfússonar.
Þitt er menntað afl og önd
eigirðufram að bjóða,
hvassan skilning, liaga hönd
hjartað sanna og góða.
Þannig orti annar erfiðisvinnumaður
- Stephan G. Stephansson - sem aldrei
lét baslið buga sig. Og þannig geymi
ég minninguna um Elías Sigfússon,
þakklátum huga fyrir mannbætandi
kynni.
Jón Baldvin Hannibalsson.
í dag er til moldar borinn Elías J. Sig-
fússon. Hann var einn af þeim fáu, sem
eftir vom á lífi af þeim, sem borið hafa
sæmdarnafnið „fmmherjar íslenskrar
jafnaðarstefnu". Þegar Elías nú hverfur
úr þeim fámenna hópi frumherja, sem
enn lifa, er að honum mikill sjónar-
m
Elías J. Sigfússon
sviptir. Hann var ekki aðeins einn af
þeim allra einörðustu sem stóðu þar í
fylkingarbrjósti, sem hríðin var hörð-
ust, heldur jafnframt í hópi þeirra
glæsilegustu - mikill að vallarsýn,
þreklegur maður og myndarlegur,
glaðlegur og skemmtilegur. Elías var
eftirminnilegur maður öllum þeim,
sem honum kynntust.
Elías J. Sigfússon var Vestmannaey-
ingur og skipaði sér þar snemma í hóp
talsmanna jafnaðarstefnunnar. Hann
var greindur að eðlisfari og minnugur
og hefði sjálfsagt átt auðvelt með eðlis-
kosta sinna vegna að feta menntaveg-
inn, en aðstæður alþýðufólks voru
þannig á íslandi á uppvaxtarárum Elí-
asar að fáir áttu þess kost. Hans hlut-
skipti eins og svo margra hæfileika-
rfkra ungmenna af hans kynslóð varð
því að takast strax á unglingsárunum á
við vinnuna og axla urtgur þá lífsins
byrði að sjá sér og sínum fyrir björg-
inni - að afla til hnífs og skeiðar. Elías
var þrekmenni og gekk að því verki af
snerpu. Hann var einn af þeim, sem
námu jafnaðarstefnuna í erfiðum lífs-
ins skóla og öfugt við marga aðra, sem
þurftu minna lyrir því námi að hafa, þá
gleymdi hann aldrei því, sem hann þar
lærði.
Elías gekk ungur að árum til liðs við
verkalýðshreyfinguna og Alþýðuflokk-
inn. Hann valdist til formannsstarfa í
verkalýðsfélaginu í heimabyggð sinni
og sat fjölmörg þing Alþýðusambands
fslands. Hann var einn af þeim fáu
mönnum, sem enn eru ofar moldu, sem
setið hafa þau þing á meðan Alþýðu-
samband íslands og Alþýðuflokkurinn
voru enn skipulagsleg heild og höfðu
sameiginlegt þing.
Eftir að leiðir Alþýðuflokksins og
ASÍ skildu sat Elías mörg þing Alþýðu-
sambandsins og Alþýðuflokksins og er
mér hann minnisstæður frá þingum Al-
þýðuflokksins. f átökunum milli
kommúnista og jafnaðarmanna lét Elí-
as mjög að sér kveða, var þar afdráttar-
laus og einarður og brutu þá á honum
margir sjóir, ekki síst í heimabyggð-
inni. Emil heitinn Jónsson var í miklu
uppáhaldi hjá Elíasi og tryggð hans við
Alþýðuflokkinn og forystumenn hans
var ávallt óskoruð.
Talsvert er nú um liðið frá því Elías
flutti búferlum til Reykjavíkur. Hingað
kominn tók hann virkan þátt í störfum
Alþýðuflokksins í Reykjavfk, var
áhugasamur, ráðhollur og nýtur liðs-
maður.
Nú að leiðarlokum sendir Alþýðu-
flokkurinn - Jafnaðarmannaflokkur ís-
lands Elíasi kveðjur og þakkir fyrir
störf hans í þágu flokksins og jafnaðar-
stefnunmr. Hann ólst upp við kröpp
kjör og takmörkuð réttindi alþýðufólks
til þess að fá notið sín og hæfileika
sinna. Allan aldur sinn barðist Elías
fyrir bættum kjörum þess fólks, aukn-
um tækifærum þess til þroska og betra
mannlífs. Honum og félögum hans
auðnaðist að sjá uppskeru af þeirri bar-
áttu. Langt og mikið ævistarf skilaði
árangri. Þökk sé honum fyrir það.
Alþýðuflokkurinn - Jafnaðarmanna-
flokkur fslands sendir bömum Elíasar
og öllum afkomendum hans og fjöl-
skyldum þeirra samúðarkveðjur.
Sighvatur Björgvinsson
form. Alþýðuflokksins -
Jafnaðarmannaflokks Islands.
Afi minn, Þórður Elfas Sigfússon, er
látinn á nítugasta og áttunda aldursári.
Hann var aldamótabam sem eftir lang-
an vinnudag og heilsteypt og heiðar-
legt lífshlaup á hvfld skilið. Engin kyn-
slóð hefur upplifað eins miklar breyt-
ingar á aðstæðum og aldamótakynslóð-
in sem yfirgaf gamla tímann og tókst á
við að laga samfélagið og sjálfa sig að
nýjum háttum.
Þórður Elías Sigfússon var fæddur
17. mars árið 1900 að Valstrýtu í
Fljótshlíð, sonur hjónanna Sigfúsar
Þórðarsonar frá Finnshúsum í Fljóts-
hlíð og Þómnnar Magnúsdóttur frá
Dagverðamesi á Rangárvöllum. Þau
komu syni sínum fljótlega í fóstur, eins
og algengt var á þeim tíma meðal efna-
minna fólks. Elíasi var komið fyrir hjá
hjónunum Kristínu Þorleifsdóttur og
Einari Magnússyni bónda á Amgeirs-
stöðum í Fljótshlíð. Foreldrar Elíasar,
þau Sigfús og Þómnn, settust síðar að í
Hafnarfirði.
A Amgeirsstöðum ólst Elías upp við
gott atlæti á þeirra tíma mælikvarða hjá
fósturforeldmm sínum. Sveitastörfin
og félagslífið í Fljótshlíðinni vom vett-
vangur mótunarskeiðs hans í anda hins
aldalanga sjálfsþurftarbúskapar, þar
sem forræðið var byggt á gildum land-
búnaðar og aldagömlum hefðum.
f birtingu nýrrar aldar höfðu vor-
menn íslands tekið að blása nýjum og
ferskum straumum inn í þjóðfélagsum-
ræðuna og sjálfstæðishugsjónin var
farin að setja mark sitt á vonir fá-
mennrar eyþjóðar í harðbýlu landi.
Elías tók virkan þátt í starfi ung-
mennafélags sveitarinnar, sem var að
hans sögn blómlegt á þeim ámm. Þá
vom allir þátttakendur í gangverki
vinnunnar og árstíðir réðu verkskipu-
lagi. Elías vann á búi fósturforeldra
sinna og fór fimmtán ára unglingur á
sjó. Hann reri tvær vertíðar á opnu ára-
skipi, Farsæli frá Eyrarbakka sem
gerður var út frá Herdísarvík. Þar bjó
hann í verbúð og vetrarhýran rann til
heimilisins að Amgeirsstöðum. Þessi
lífsreynsla var honum minnisstæð, sem
og verslunarferðir sem famar vom með
búfénað og afurðir sveitarinnar úr
Fljótshlíðinni til Eyrarbakka og
Reykjavíkur. Vosbúð hefur vafalaust
fylgt slíkum störfum og erfitt er fyrir
okkur sem lifum við nútímaaðstæður
að setja okkur í þau spor. Árin í Fljóts-
hlíðinni vom sveipuð ljóma í minningu
gamla mannsins, og eins og um allar
minningar er mannshuganum það gefið
að varðveita af sjálfu sér það sem á
kröfu til að varðveitast umfram annað.
Átján ára gamall keypti hann sér
lausamennskubréf, sem var undanþága
frá gamla vistarbandinu sem skyldaði
vinnufólk til að hlíta forræði bænda-
veldisins. Eftir það stundaði hann land-
búnaðarstörf heima og heiman. Á vetr-
arvertíðum vann hann í Vestmannaeyj-
um og settist þar að upp úr 1920
Elías giftist árið 1925 fyrri konu
sinni, Guðrúnu Jónsdóttur frá Kirkju-
læk í Fljótshlíð. Þau fluttu til Vest-
mannaeyja og hófu þar búskap. Ungu
hjónin eignuðust tvö böm, Emu Krist-
ínu og Sigfús Ágúst. Árið 1928 hófust
þau handa, af litlum efnum, við bygg-
ingu hússins að Hásteinsvegi 15, sem
hann stækkaði síðan á ámnum eftir
stríð. Vestmannaeyjar vom uppgangs-
staður á landsvísu, sem sökum legu
sinnar og hafnaraðstæðna urðu stór-
veldi í framleiðslu sjávarafurða, þegar
samfélagið tók að nýta sérmöguleika
sjávarins til aukinna útflutningstekna.
Fjöldi fólks leitaði til Eyja í von um
bjartari framtíð og tekjumöguleika á
fyrstu áratugum aldarinnar.
Elías varð fyrir því áfalli að missa
Guðrúnu, konu sína, frá bömunum
tveimur, en hún lést árið 1930, aðeins
þrjátíu og fjögurra ára að aldri. Erfið-
leikar kreppuáranna, með ótryggri at-
vinnu, var ærin byrði að axla fyrir
efnalítinn ekkil með tvö böm.
Elías giftist seinni konu sinni, Guð-
finnu Einarsdóttur frá Stuðlum í Norð-
firði 1932. Guðfinna kom til Eyja að
austan ásamt móður sinni, fóstra og
hálfsystkinum. Guðfinna átti fyrir einn
son, Sigurberg Hávarðsson, sem fædd-
ur er árið 1927.
Elías og Guðfinna eignuðust synina
Einar Pálma árið 1935 og Sigfús Þór
árið 1944. Son sinn, Ágúst, missti Elí-
as 1948, en hann dmkknaði í Vesta-
mannaeyjahöfn.
Heimili Elíasar og Guðfinnu var
dæmigert alþýðuheimili þar sem
vinnusemi og ráðdeild skópu aðstæður
til að ala önn fyrir sínum og koma þeim
til manns.
í Eyjum vann Elías lengst af í fiski,
við beitingu og við veiðarfæri í landi
hjá ýmsum útgerðarmönnum. Hann var
verkstjóri hjá Vestmannaeyjabæ og
vann við smíðar hjá Rafveitu Vest-
mannaeyja og Smið hf.
Sumarið 1935 vann hann lengst af í
fiski, við beitingu og við veiðarfæri í
landi hjá ýmsum útgerðarmönnum.
Hann var verkstjóri hjá Vestmanna-
eyjabæ og vann við srníðar hjá Raf-
veitu Vestmannaeyja og Smið hf.
Sumarið 1935 vann hann við sfldar-
verksmiðjuna á Flateyri og næstu sum-
ur þar á eftir við Síldarverksmiðju rík-
isins á Raufarhöfn.
Síðustu ár sfn starfaði Elías við
smíðavinnu hjá Vinnslustöð Vest-
mannaeyja. Eftir að hann fluttist til
Reykjavíkur 1965 vann hann hjá
Kassagerð Reykjavíkur á meðan starfs-
orka entist og fram til ársins 1981, ým-
ist sem verkstjóri, verkamaður eða
næturvörður.
Jafnaðarstefnan varð órjúfanlegur
hluti af lífshlaupi Elíasar. Hann var af
þeirri kynslóð, sem stundum er kölluð
kreppukratar. Hlutverk þess fólks var
að leggja sitt lóð á vogarskál réttinda
og velferðarbaráttu venjulegs alþýðu-
fólks, sem samfara batnandi lífskjörum
þjóðarinnar krafðist hlutdeildar fyrir
störf sín. •
Baráttan var ekki einvörðungu
launábarátta heldur ekki síður réttinda-
barátta þar. sem hægt og sígandi var
ofið öryggisnet samtryggingar þegn-
anna. Ávöxtuhum af framfarasókn
þjóðarinnar var beint í auknum mæli í
sameiginlegan sjóð landsmanna til að
veita nýjum áherslum samfélagsins
brautargengi.
Þessi barátta var f anda þess sem
gerðist á meginlandi Evrópu í kjölfar
iðnbyltingar, en uppgangur sjávarút-
vegs og fiskvinnslu orsakaði breyting-
amar hér á landi.
Þátttaka Elíasar í stjómmálastörfum
var tengd verkalýðsmálum og málefn-
um hins váxandi bæjar. Hann var um
árabil formaður verkalýðsfélags Vest-
mannaeyja, sat yfir fimmtíu fundi bæj-
arstjómar sem varamaður Alþýðu-
flokksins og var frambjóðandi hans til
þings 1953 og tók oft síðar sæti á lista
flokksins.
Þær samfélagsdlraunir sem einkennt
hafa öldina með tilheyrandi mistökum,
öfgastefnum og styrjöldum settu mark
sitt á lífshlaup og skoðanir aldamóta-
fólksins. Heimsstyrjaldir ógnuðu lýð-
ræðishugsjóninni og taka varð afstöðu
í málefnum. Það var af uppruna, stöðu
og aðstæðum hvers og eins sem menn
skipuðu sér í fylkingar á mótunarskeiði
stjómmálakerfisins. Ört stækkandi
verkalýðsstétt við sjávarsíðuna skóp
fylgi Alþýðuflokksins á fyrstu ámm
hans og býr hann enn að því í rótgrón-
um sjávarplássum allt í kring um land-
ið.
Pólitíkin átti hug Elíasar afa og
fylgdist hann með henni af áhuga með-
an lffsorka entist. Á fyrstu ámm starfs
síns fyrir Alþýðuflokkinn var þátttaka
á Alþýðusambandsþingum samofin
starfi Alþýðuflokksins. Klofningurinn
1938 og brottför Héðins úr flokknum
var honum minnisstæð og vitnaði hann
oft til átakanna sem þar áttu sér stað og
lýsti þeim eins og gerst hefðu f gær.
Elli afi var eindreginn lýðræðisjafnað-
armaður og mat ekki mikils skoðanir
fyrram félaga sinna, sem yfirgáfu
flokkinn vegna óbilandi trúar á Sovétið
og drauminn um byltingu. Áherslur
flokkanna tveggja hneigðust síðan sitt
til hvorrar áttar fram eftir öldinni.
Og fleiri fóra úr flokknum þrátt fyr-
ir glæsta afrekaskrá hans. Hannibal,
Vilmundur og Jóhanna. Allt þetta fólk,
að Héðni meðtöldum, þekkti Elías og
mat það að verðleikum, en veittist erfitt
að skilja samstöðuleysið. Reyndar átti
þetta fólk aðdáun hans umfram marga,
en þrátt fyrir það setti hann traust sitt á
flokksvélina, þó lftil væri oft og tíðum.
Ég er þakklátur fyrir að hafa haft Elías,
afa minn, að viðmælanda um fortíð og
nútíð í þessum efnum og tel mig hafa
öðlast þekkingu á sögunni og skilning
á þeim gildum sem hann grandvallaði
lífsafstöðu sína á.
Hann hafði gaman af að setja á blað
kvæði og hendingar og notaði þann
hæfileika til að senda skyldmennum og
vinum hlýjar kveðjur og til að semja
beinskeyttar vísur um menn og mál-
efni. Frásagnarhæfileika hafði hann
góðan og sló oft á létta strengi í frá-
sögnum af samtímamönnum og at-
burðum.
Ekkert er eðlilegra gangverki lífsins
en að kveðja aldinn heiðursmann sem
skilað hefur með reisn sínu hlutverki.
Viðtaka kynslóðanna, samskipti
þeirra og áframhaldandi leit að réttum
lausnum er eilífðarverkefni þar sem ár-
angur næst með því að líta yfir farinn
veg og leggja á vogarskálamar það sem
áunnist hefur. Ég kveð Elías, afa minn,
með þakklæti og virðingu í huga.
Bergsteinn Einarsson.