Alþýðublaðið - 21.05.1997, Side 7

MIÐVIKUDAGUR 21. MAÍ1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
Sólveig Ólafsdóttir
"Vorið sínum laufsprota á Ijórann ber,
égfer áfund við ástina
ífylgd með þér. “
Er það ekki skrítið, elsku Sólveig,
að þessar ljóðlínur eftir Þorgeir
Sveinbjarnarson koma mér í huga,
þegar ég horfi á þig í hinzta sinn á
líkbörunum. Húðin er silkimjúk en
köld, lífið er slokknað. Þú ert farin.
Af jörðu ertu komin, og af jörðu ertu
aftur upprisin, þú ert búin að kasta
ellihjúpnum og flogin fagnandi á
fund við ástvin þinn. Lengi hefurðu
beðið endurfundanna - í sex löng ár.
Og ég sé þig fyrir mér eins og á
myndinni hér fyrir ofan, með stór
blá augu og bylgjandi svart hár - þar
fer heimasætan frá Strandseljum.
í rauninni varstu alltaf á heimleið,
Sólveig, heim að djúpi. Þar áttirðu
rætur, sem stóðu svo djúpt, að þú
varst aldrei nema gestur í öðrum
borgum. Isafjörður, Reykjavík, þetta
voru viðkomustaðir. Hugurinn var
bundinn heimahögunum, heiðunum
ávölu, grasinu græna og fjörunni
neðan við bæinn.
Skrítið, þessi sveitastelpa, sem
vildi helzt aldrei verða neitt annað,
mátti á vegferð langri gista fjarlæg-
ar borgir, sitja til borðs með höfð-
ingjum og rökræða við andans
menn. Hún vakti aðdáun fyrir rök-
festu og mannskilning. En það sté
henni aldrei til höfuðs. Æðruleysi
var hennar helzta prýði.
Ég reyni að rifja það upp, hvenær
ég sá þig fyrst, Sólveig, og hvemig
þú komst mér fyrir sjónir. Og veiztu
það, að ég man það ekki. Eins og þú
manst, þá beindist athygli allra að
manninum þínum, stríðsmanninum
sem fór í vxking og gleymdi öllu
öðru. Þú stóðst til hlés, af eðlislægri
hógværð, lézt hann hafa orðið. Ég
var ung og hafði eignast hlutdeild í
syni þínum, yngsta syni þínum. ég
skildi það ekki fyrr en mörgum
árum seinna, hvað ég hafði tekið
mikið frá þér. En þú stóðst til hlés,
lífsreynd, umburðarlynd og lítillát.
Þú varst hin óeigingjarna móðir,
sem aldrei krafðist neins og aldrei
barst raunir þínar á torg. Samt fór
lífið ekki um þig mjúkum höndum.
í lífi mínu hafa verið fjórar konur,
allar mér nátengdar og allar veitt
mér handleiðslu á vegferð langri -
amma, mamma, Malla systir og Sól-
veig tengdamóðir mín. Hver á sinn
hátt. Og nú hefur Sólveig líka kvatt.
Eftir á að hyggja var kannski engin
þessara kvenna jafn heilsteypt og
tengdamóðir mín, Sólveig. Hún
hafði mjög ákveðna lífsskoðun sem
hún aldrei kvikaði frá, hvemig svo
sem vindar blésu í þjóðfélaginu og
tímamir breyttust. Hún þreyttist
aldrei á að reyna að sannfæra okkur
ungu konumar um gildi móðurhlut-
verksins, um fóm hverrar konu við
bamsburð og uppeldisstörf. Hún
hafði sjálf lagt á hilluna þau störf,
sem hugur hennar stóð til, þegar hún
fór að eignast börn. Hún helgaði sig
uppeldi þeirra, gaf bömunum allt
það bézta sem hún átti og kom þeim
öllum til nokkurs þroska.
Ég viðurkenni núna, Sólveig, að
þegar ég var ung og metnaðarfull þá
hlustaði ég með öðru eyranu, og
fannst annað skipta meira máli en
sitja heima með börnum mínum. En
eftir því sem ég eldist, verð ég æ
sannfærðari um, að allt sem þú
sagðir, var satt og rétt. Lífið verður
að halda áfram, og við verðunt að
tengja kynslóð við kynslóð, annars
fer allt úr böndum. Börnin okkar eru
tengiliðurinn, ekkert skiptir meira
máli.
“Að skýra og móta sálar sinnar
gull,
að síðstu reynist það, sem mestu
varðar. “
Þessar fallegu hendingar eftir
Guðmund skólaskáld vom kjörorð
tengdamóður minnar. Hún var af
þessari svokölluðu aldamótakyn-
slóð. Sú kynslóð var ekki að velta
sér upp úr hamingju eða óhamingju.
Þau orð voru ekki til í hennar huga.
Lífið snerist urn það að lifa af, eiga í
sig og á, gera kröfur til sjálfs sín og
varðveita virðingu sína. Hamingja
þessarar kynslóðar fólst ekki í ver-
aldlegum gæðum heldur í ríkidæmi
andans. Og þannig var Sólveig,
tengdamóðir mín. Hún kunni að
greina hismið frá kjarnanum - „að
skýra og móta sálar sinnar gull“.
Hvað annað skiptir máli? Þakka þér
handleiðsluna.
Bryndís Schram.
Þegar við heimsóttum Sólveigu
ömmu á afmælisdaginn hennar í vet-
ur lék hún á als oddi. Hún þakkaði
hamingjuóskir okkar með að hafa
hafið 94. aldursárið en sagðist ekk-
ert skilja í guði að leggja þetta á rík-
isstjómina, að framlengja jarðvist
hennar í enn eitt skiptið með þeim
útgjöldum sem fylgja framfærslu
aldraðra.
Við hlógum með, enda auðvelt að
trúa því að guð rnyndi leyfa okkur
að njóta samvista við þessa emu
konu fram á nýja öld. Hún var kvik
í hreyfingum, fylgdist grannt með
fjölskyldunni og pólitíkinni og hug-
urinn var hnífskarpur allt undir það
síðasta. Hún hafði unun af því að
ræða um lífið og tilveruna, ekki síst
við ungt fólk og hún hafði til að bera
innsæi og snerpu í þeim samræðum,
sem fengu mann til þess að stein-
gleyma því að þar færi kona á tíræð-
isaldri.
Það var ekkert kynslóðabil á milli
okkar og ömmu, en hún sagðist
stundum hafa lifað í tveimur heim-
um, slíkar vora breytingamar á ís-
lensku þjóðfélagi sem hún upplifði.
Það lifnaði yfir ömmu þegar hún tal-
aði um uppvöxt sinn á Strandseljum
við Djúp, fallegasta stað í heimi, en
af lýsingum hennar duldist manni
ekki að lífsbaráttan þar var hörð og
erfitt hlutskipti þeirra sem urðu und-
ir. Stuttu áður en amma dó sagði hún
að sér væri í bamsminni fátæk kona
sem var tíðum gestkomandi á bæn-
um, þetta var ákaflega fríð kona um
þrítugt, en þegar hún brosti sást að
hún var alveg tannlaus. Baminu
sveið þessi sýnilega og sára fátækt
og öskaði sér að hún gæti hjálpað
þessari konu þegar hún yrði fullorð-
in. Þetta var jafnaðarstefna ömmu,
að okkur bæri skylda að hjálpa ná-
unganum og eyða misrétti, sprottin
úr íslenskum vemleika í dögun ald-
arinnar.
Strandseljafólkið var ekki fátækt
á þennan mælikvarða, en þar var
ekki heldur mikið veraldlegt ríki-
dæmi. Foreldrar ömmu hófu búskap
á Strandseljum með sex ær, loðnar
og lembdar og að auki áttu þau eina
kú í hlutafélagi með öðrum bónda.
Amma nam á Núpi í Dýrafirði og á
Blönduósi, en á öðmm tíma við aðr-
ar aðstæður hefði Sólveig amma
kannski fetað frekar menntaveginn.
Til þess hafði hún greind og fróð-
leiksþorsta, en efnin og aðstæðurnar
hvöttu ekki til þess.
Sólveig amma okkar lést á
mæðradaginn. Dánardagurinn var
táknrænn - hún amma mat móður-
hlutverkið framar öllu og gegndi því
af stakri prýði. Sólveig amma var
ættmóðirin mikla, afkomendurnir
famir að nálgast fimmta tuginn. Við
systkinin bárum til þess gæfu að
kynnast Sólveigu ömmu og Hanni-
bal afa í Selárdal, við allt aðrar að-
stæður en amstur hversdagsins í höf-
uðborginni. Amma stóð í ströngu
við að elda, þvo og baka og hafa
stjóm á stóm krakkastóði, en þó
gafst tími til að segja sögur af fyrri
tíð. Frásagnargáfan var slík að erfitt
reyndist að slíta sig frá ömmu þegar
hún minntist liðinnar tíðar.
Nú er hún horfin úr þessari jarð-
vist og við systkinin og Anna móðir
okkar þökkum henni samvistina. Ef
það er til Ögurhreppur handan
djúpsins mikla þá er ömmu fagnað
þar vel nú, en hún lifir einnig í
brjóstum okkar sem kynntust henni
á langri og farsælli ævi.
Hugi, Sólveig, Kristín.
Sunnudaginn 11. maí síðast liðinn
lést á Landspítalanum Sólveig
Ólafsdóttir, ekkja stjómmálaskör-
ungsins Hannibals Valdimarssonar.
Sólveig fæddist að Strandseljum við
Isafjarðardjúp árið 1904 og var á 94.
aldursári þegar hún lést. Hún stund-
aði nám við Núpsskóla í Dýrafirði,
sem var fræðasetur vestfirskra ung-
menna þá og lengi síðan og að dvöl-
inni þar lokinni við Kvennaskólann
á Blönduósi.
Þrítug að aldri stofnaði Sólveig
heimili á Isafirði með Hannibal
Valdimarssyni, síðar alþingismanni
og ráðherra. Þá strax gerðist hún
virkur þátttakandi í verkalýðs- og
stjómmálabaráttu mannsins síns og
var ávallt síðan manni sínum, heim-
ili og börnum skjól og vöm. Verka-
lýðs- og stjórnmálaátökin á þessurn
árúm vom svo hatrömm og persónu-
leg, að fáir af yngri kynslóðum fá
ímyndað sér. Verkalýðs- og stjóm-
málaforingjar eins og Hannibal vom
skotspónar, dýrkaðir af fylgismönn-
um og hataðir af andstæðingum.
Atökin vom ekki aðeins við and-
stæðinga í öðmm herbúðum heldur
einnig við suma þeirra, sem sam-
herjar áttu að teljast; enda riðu þá
húsum jafnhliða átökunum við póli-
tíska andstæðinga og atvinnurek-
endavaldið alvarleg innanmein og
uppgjör í röðum samtaka launafólks
og jafnaðarmanna. Sú heiftrækni og
óvild, sem fylgdi þessum átökum,
beindist ekki bara gegn þeim ein-
staklingum, sem áttust við, heldur
líka fjölskyldum þeirra.
Heimili Hannibals og Sólveigar
fór ekki varhluta af því. Meðan
Hannibal háði orrustur sínar á hin-
um haslaða velli kom það í hlut Sól-
veigar að verja heimavígstöðvamar.
Það hlutverk rækti hún af mikilli
alúð.
Gamall ísfirðingur og baráttufé-
lagi Hannibals sagði um Sólveigu,
þegar ég spurði hvað honum kæmi
fyrst í hug, þegar á hana væri
minnst: „Hún var mikil móðir.“ Það
mun ekki ofmælt. Sá sonur hennar,
sem ég er kunnugastur, bar fyrir
henni mikla virðingu og ástúð.
Sama mun einnig vera að segja um
hin börnin. Það mun ekki hafa verið
að ástæðulausu. Hannibal hafði
marga og góða kosti, en hann var
mikið fjarvistum frá fjölskyldunni
starfa sinna vegna og hvorki safnaði
hann skotsilfri né eignum á ferli sín-
um. Það var því fremur Sólveig en
hann, sem sá um uppeldi bamanna
og fjölskyldulífið og hafði oft ekki
úr þeim efnum að spila, sem mölur
og ryð fá grandað.
Þó vettvangur Sólveigar væri
fyrst og fremst heimilið og varð-
staða um velferð fjöskyldunnar
skoraðist hún ekki undan því að
ganga fram fyrir skjöldu, þegar hún
taldi að þess þyrfti við. Hún var virk
í starfi Alþýðuflokksins á Isafirði og
gegndi meðal annars formennsku í
Kvenfélagi Alþýðuflokksins þar. Til
stuðnings við mann sinn og málstað
hans tókst hún það verk á hendur að
bjóða sig fram gegn bróður sínum,
Friðfinni, í Norður- ísafjarðarsýslu í
átakakosningunum 1956, þegar
Hannibal hafði horfið úr Alþýðu-
flokknum og gerst forvígismaður
kosningabandalags undir nafninu
Alþýðubandalagið. Ekki mun Sól-
veig hafa gengið glöð til þess leiks,
enda segja mér fróðir menn, að ekki
muni hún hafa verið allskostar sátt
við þá atburðarás, sem á undan var
gengin - enda ef til vill ekki vitað
nákvæmlega um öll málsatvik. En
eiginmaðurinn þurfti á stuðningi
hennar að halda og honum brást hún
aldrei.
Sólveig Ólafsdóttir var vel gefin
skýrleikskona, glaðsinna og kát eins
og ættmenni hennar em orðlögð fyr-
ir. Hún átti ýmsum erfiðleikum að
mæta á lífsleiðinni, en lét þá aldrei
buga sig. Tók því með æðruleysi,
sem að höndum bar. Það hefur vart
verið tilhlökkunarefni fyrir konu á
fullorðinsaldri að hverfa úr þeirri
hringiðu mannlífsins, sem hafði svo
lengi verið hlutskipti hennar og
hennar fólks, í fásinnið í einangraðri
sveit vestur í Selárdal. Draumur
Hannibals við verkalok var að end-
urreisa það gamla höfuðból til vegs
og virðingar; stunda þaðan útræði,
yrkja jörðina og uppfræða æskulýð í
rómantískum anda hins gamla
sveitasamfélags í dögun upplýsinga-
aldar. Sá draumur gat aldrei ræst,
enda andstæður öllum þeim breyt-
ingum, sem þjóðmálabarátta Hanni-
bals og samferðamanna hans hafði
fengið áorkað.
Eftir andlát Hannibals Valdimars-
sonar bjó Sólveig að sínu hér í
Reykjavík og gat nú varið öllum sín-
um tíma í samfélagi við böm sín og
barnaböm, sem henni var svo um-
hugað um. Oft gerast þau atvik í
mannsævinni, sem á óvænt koma.
Fáir myndu hafa spáð því, að yngsti
sonur þeirra Sólveigar og Hannibals
ætti eftir að verða setjast í sæti föð-
ur síns sem formaður Alþýðuflokks-
ins - Jafnaðarmannaflokks Islands
og sitja í þeim stóli næstlengst allra
þeirra manna, sem gegnt hafa þar
formennsku frá upphafi. En svo
varð nú samt og Sólveig varð aftur
þátttakandi í lífi og starfi annars
glæsilegs stjórnmálaforingja, sem
stríð hefur jafnan staðið um.
Nú em leiðarlok. Eftir aðsvif, sem
Sólveig fékk á heimili sínu, lá leiðin
á Landspítalann og þar lauk lífi
hennar eftir fárra daga sjúkrahús-
vist. Hún fékk hægt andlát. Flokkur-
inn hennar garnli, Alþýðuflokkur-
inn, sendir henni kveðjur og þakkir.
Ég ber henni líka kveðjur frá göml-
um vinum og samferðamönnum
vestan af ísafirði. Börnum hennar,
bamabömum og barnabamabömum
sendum við einlægar samúðarkveðj-
ur. Hún var ykkur öllurn rnikil móð-
ir.
Sighvatur Björgvinsson, formað-
ur Alþýðuflokksins - Jafnaðar-
mannaflokks Islands.
Móðurástin er himnesk. Hún leiðir
okkur og verndar og er alltaf svo
góð. Hún fyrirgefur allt og finnur
alltaf rétta augnablikið til uppörvun-
ar. Systir Ijóssins, sem glæddi lífið
og vonina í mannkyninu.
Sólveig var yndislegur fulltrúi
móðurástarinnar. Hún fylgdist með
bömum sínum og barnabömum,
studdi þau í blíðu og stríðu og
gladdist með þeim á góðri stundu.
Andstreymið brotpaði á henni, hún
var skjólið þar sem sprotamir döfn-
uðu.
Ég kynntist Sólveigu fyrst fyrir
nær aldarfjórðungi, þegar við Frið-
finnur heitinn, bróðir hennar, heim-
sóttum þau Hannibal í Bogahlíðina.
Vomm reyndar að hvetja kempuna
miklu og heimilisföðurinn að
mynda ríkisstjóm. Sólveig tók á
móti okkur með kankvísu brosi og
innti okkur eftir því, hvort Alþýðu-
flokkurinn hefði jú virkilega áhuga á
pólitík. Við dmkkum kaffi og borð-
uðum kökur, milli þess að Friðfinn-
ur sagði mági sínum ótæpilega álit
sitt á viðmælendum hans, en síminn
þagnaði ekki allan tímann sem við
vomm, - stóðu greinilega öll spjót á
Hannibal, sem oft áður.
Sólveig var Vestfirðingur að ætt
og uppruna, þeirrar gerðar sem gaf
okkur frelsishetjuna Jón Sigurðsson
og Kristrúnu í Hamravík. Gullkistan
í Djúpinu brást aldrei Islendingum
og öldum saman sóttu stórveldi Evr-
ópu, Bretar og Frakkar björgina í
Vestfjarðamið.
Sólveig bar glögg merki síns
fagra og gjöfula héraðs, sem þó hef-
ur mætt svo miklu andstreymi vegna
breyttra atvinnuhátta þjóðarinnar.
Sjálfsagt hefur það ekki verið tekið
út með sitjandi sældinni að vera
þingmaður Vestfjarða og forseti ASI
að auki. Dugnaður og staðfesta
verða aðall eiginkvenna slíkra
manna, drengskapur og hlýtt viðmót
dagfarið.
Yngsti sonurinn á heimilinu helg-
aði sig stjómmálum. Jón Baldvin
varð foiTnaður Alþýðuflokksins,
eins og faðir hans hafði verið, og nú
vissi Sólveig aftur að Alþýðuflokk-
urinn hefði áhuga á pólitík. Sonur-
inn varð þjóðhetja í mörgum lönd-
um og lét ekki hótanir eða skrið-
dreka alræðisins stöðva sig frekar en
Jeltsín Rússlandsforseti. Sáu rnenn
svipmikil vestfirsk fjöll í traustri
skapgerð og göfuglyndi elskandi
móður.
Gömlu stórveldin í Evrópu
ákváðu líka að hætta að hatast og
fara að vinna saman. Þrátt fyrir tvær
heimsstyrjaldir á öldinni var hið
Evrópska efnahagssvæði stofnað
um frið og framfarir. Hverjir gáfu
tóninn á stofnfundinum? Delors, -
faðir Evrópusambandsins, gestgjaf-
inn, utanríkisráðherra Portúgal,
Aníbal Costa da Silva, og sonur
Sólveigar, íslenski utanríkisráðherr-
ann, Jón Baldvin Hannibalsson,
talsmaður EFTA ríkjanna.
Islendingar hafa átt sínar stóra
stundir á alþjóðavettvangi, sem eðli-
legt er. Upplag þjóðarinnar, saga og
menning lítur svo ákveðið í þá átt.
Stofnun EES er vissulega ein þess-
ara stóra stunda. Forystuhlutverk
Jóns Baldvins þar sannar það, eins
og svo margt annað, að smæð og fá-
rnenni þjóðar skiptir engu máli þeg-
ar hæfileikar, dugnaður, kjarkur, agi
og góður hugur einstaklingsins eru
til staðar. Þá hrynja múramir og
landamærin eins og óttinn og efa-
semdimar sem ást og umhyggja
góðra foreldra blæs út í buskann.
Ég votta börnum, bamabörnum,
ættingjum og vinurn öllum nu'na
dýpstu samúð. Sólveigu þakka ég
fögur orð og stuðning. Algóður Guð,
ástar og gleði, taki hana sér að hjarta
og veiti henni sinn frið.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson.