Alþýðublaðið - 10.07.1997, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 10. JÚLÍ1997
MMDIIKIIDIII
Þverholti 14 Reykjavík Sími 562 5566
Útgáfufélag Alþýðublaðsútgáfan ehf.
Ritstjóri Össur Skarphéðinsson
Fréttastjóri Sigurjón M. Egilsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Auglýsingasími 562 5576
Auglýsinga fax 562 5097
Dreifing og áskrift 562 5027
Umbrot HBK
Prentun ísafoldarprentsmiðja hf.
Ritstjóm Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Iðnvæðing
og umhverfismál
Viðhorf almennings gagnvart umhverfismálum hefur gerbreyst á
einum áratug. Fólk skynjar takmörk náttúrunnar mun betur en áður.
Nú eru jarðarbúar tæpir sex milljarðar en talið er að þeir verði rúm-
lega átta milljarðar eftir aðeins 20 ár. Slíkur mannfjöldi getur ekki
lifað á jörðinni nema ítrustu varkámi sé gætt gagnvart náttúrunni.
Við munum eiga við vatnsvandamál að stríða, erfiðleika við að
finna byggileg svæði, eyðingu regnskóga og ósonlags og risastór
fátækrahverfi munu hrannast upp í nágrenni stórra borga.
Helstu ráðin gegn vandamálum umhverfisins, offjölgun og stöðu
þróunarlandanna er að auka menntun, einkum kvenna, og stuðla að
því að bameignir verði síðar á ævinni þannig að þrjár kynslóðir í
stað fjögurra séu á hverri öld. Þessi vandamál snerta okkur fslend-
inga þótt við búum í stóm landi.
Það er nöturlegt að við stöndum ekki við kröfur Ríó - ráðstefn-
unnar um að draga úr koltvísýringi. Við ættum að skilja nauðsyn
sjálfbærrar þróunar en virðingarleysi okkar gagnvart náttúmnni er
alþekkt. Við höfum oft stundað rányrkju á fiskistofnum. Landið
eyðist hratt en við fjölgum hrossum á viðkvæmum svæðum og rek-
um fé á vansprottið land. Það er margt að hjá okkur þótt viðhorf
hafi breyst eins og til dæmis stofnun grasrótarhreyfingar um gróð-
umppbyggingu í Landnámi Ingólfs.
Ríkisstjóm Davíðs Oddssonar ber umhverfismál ekki fyrir
bijósti. Umhverfisráðuneytið er nú aukastarf hjá landbúnaðarráð-
herra Framsóknar. Engri annarri þjóð hefur dottið í hug að láta
sama mann fara með umhverfis- og landbúnaðarmál. Hagsmunir
þessara ráðuneyta skarast alltof mikið til þess.
Jafnaðarmenn verða að endurmeta afstöðu sína til fjölgunar ál-
vera. í fyrsta lagi er óskynsamlegt að binda nær alla vatnsorku í
einni atvinnugrein, í öðm lagi þarf að herða skilyrði gagnvart um-
hverfinu og í þriðja lagi þurfa íslendingar að móta heildarstefnu við
nýtingu orkuauðlinda. Þetta em endumýjanlegar auðlindir sem á að
skipuleggja til langs tíma.
Við eigum ekki að hlaupa til í hvert skipti þegar erlendum stór-
fyrirtækjum dettur í hug að reisa hér verksmiðjur. Stefna okkar hef-
ur að sönnu verið farsæl hingað til, en það er ekkert lögmál að
halda skuli áfram á þeirri braut að sífellt meira af vatnsorkunni fari
í einhæfa iðnaðarframleiðslu sem krefst tiltölulega fárra starfa. Er
afrakstri auðlindanna ekki betur varið í tæknivæddari iðnaði, efl-
ingu menntunar og styrkingu ferðaþjónustu?
Það er athyglisvert í umræðu um hvalveiðar að ekki hefur verið
lagt mat á hvort hvalveiðar borgi sig jafnvel þótt gengið væri út frá
því að hægt væri að selja hvalaafurðir til Japans sem er þó alls ekki
víst. Lauslegt mat bendir til að tekjur vegna ferðamanna í tengslum
við hvalaskoðun nemi tæpum milljarði og fara hratt vaxandi. Það
er ólíklegt að hvalveiðar gæfu jafnmikið af sér.
Hvalveiðar era nefndar hér vegna þátttöku umhverfissamtaka í
barátm gegn þeim. Sú andstaða er reyndar ekki byggð á vísindaleg-
um rökum. Umræðan hér um hvalveiðar einkennist þó oft af bama-
legu þjóðarstolti, að við eigum að sýna þessum útlendingum og
Greenpeace í tvo heimana í stað þess að leggja raunhæft mat á hvað
borgar sig best fyrir okkur.
Það er umhugsunarvert að eitt stærsta matvæla- og sjávarútvegs-
fyrirtæki í heimi, bresk-hollenski auðhringurinn Unilever vinnur nú
með virtum umhverfissamtökum að tillögum um nýtingu hafsins.
Við verðum að fylgjast vel með þessari þróun.
Það er í þágu íslendinga að umhverfismál fái forgang í stjóm-
málaumræðunni. Að mati Alþýðublaðsins er verðugt verkefni fyrir
stjómarandstöðuna að móta sameiginlega stefnu á þessu sviði.
skoðanir
Sonnettur I
Hálfrar aldar bragleysa hefur kom-
ið þeirri ljótu firru inn í margan
ómótaðan bókmenntahuginn hér-
lendis og ugglaust víðar að bundinn
bragur sé á einhvem hátt ófínni en
laus og henti að minnsta kosti engan
veginn til þeirra dýptarmælinga sem
skáld ættu helst af öllu að fást við ef
þau vilja láta taka sig alvarlega.
Hann þykir frekar rustafenginn tónn-
inn í íslensku rímnaháttunum og þeir
Tvíhleypa
Bflg£- ' -|H rj Þórarinn
| 1 Eldjárn
skrifar
eru taldir best geymdir hjá hagyrð-
ingunum fyrir glens þeirra og grín,
klám, karp og níð.
En einn er sá bundinn háttur sem
aldrei hefur þurft að þola þær sömu
kárínur og margir hinna, en ævinlega
er talað um af mikilli virðingu, allt að
því andakt, jafnvel af fólki sem ann-
ars sér aðvörunarljós blikka um leið
og það heyrir örla á rími eða tæpt
feimnislega á stuðlasetningu. Hér á
ég við sonnettuna, hún virðist ein-
hvern veginn hafa sloppið við það
óorð sem annar bundinn bragur hefur
fengið á sig. Þetta má teljast nokkuð
merkilegt, ekki síst vegna þess að í
sínu elsta og göfugasta og jafnframt
snúnasta formi er sonnettan meira en
lítið bundin og krefst svo sannarlega
mikillar hagmælsku af skáldum sín-
um. Og einmitt sá hagleikur þykir þá
ailt í einu hin mesta prýði. Enda
sannast sagna að einu gildir í ljóðum
hve ómælisdýpið er hrikalegt, ef
óhaglega er raðað saman orðunum er
allt unnið fyrir gýg.
Ekki veit ég hvað þessu veldur, en
stundum grunar mig að erlend fæð-
ingarvottorð sonnettunnar og vin-
fengi við skáldjöfra eins og Petrarca
og Shakespeare eigi sinn þátt í þessu.
Hún er einfaldlega fínni en íslensku
hættimir og ber ekki eins og þeir
með sér stegginn af neftóbaki, mold-
argöngum og fjósbaðstofum. Má
vera, en burtséð frá öllu slíku þusi
má svo sem líka alveg viðurkenna
það að sonnettan er afskaplega
skemmtilegur og sérstakur háttur.
Bragurinn er strangur, ekki síst
rímið, og um leið helst niðurröðun
erinda í hendur við ákveðna upp-
byggingu yrkisefnis.
Jöfrar þeir er hér vom nefndir,
Petrarca( 1304-74) og Shakespeare
(1564-1616), hafa hvor um sig gefið
nafn tveimur megingerðum bragar-
háttarins sem nú tíðkast, það er
ítalskri sonnettu og enskri sem spratt
síðar af þeirri ítölsku. Hér skal nú
lauslega gerð grein fyrir ítölsku
sonnettunni.
Fræðimenn virðast sammála um
að fyrsta sonnettan hafi orðið til á
Sikiley ekki löngu fyri miðja þrett-
ándu öld. Sumir segja að Giacomo da
Lentino, lögmaður við hirð Friðriks
annars keisara, hafi orðið fyrstur til,
aðrir eigna heiðurinn Piero delle
Vtgne, utanríkisráðherra þess hins
sama Friðriks keisara. í framhaldi af
þessum frumherjum tóku að yrkja
sonnettur skáld eins og D'Arezzo og
Cavalcanti og loks þeir Dante og
Petrarca og með þeim varð hin
ítalska gerð háttarins fullmótuð:
Ljóðlínur sonnettu em fjórtán alls,
hver ljóðlína fimm tvfliðir. Þær átta
fyrstu mynda fyrri hluta ljóðsins, átt-
henduna (ottave), hinar sex sem eftir
lifa mynda seinni hlutann, sexhend-
una (sestetto). Öllum sem kunna
margföldunartöfluna kemur líklega
Ekki veit ég hvað
bessu veldur, en
stundum grunar mig
að erlend fæðingar-
vottorð sonnettunnar
og vinfengi við
skáldjöfra eins og
Petrarca og Shakespe-
are eigi sinn þátt í
þessu. Hún er einfald-
lega fínni en íslensku
hættirnir og ber ekki
eins og þeir með sér
stegginn af neftóbaki,
moldargöngum og
fjósbaðstofum.
framhaldið ekki á óvart: Átthendan
skiptist í tvær ferhendur (quadem-
ario), sexhendan í tvær þríhendur
(terzetto).
Ríminu er þannig skipað: Fyni
ferhenda: abba, og seinni ferhenda í
sama máta: abba. Þetta kallast lokað
rím, eða rima chiusa. Þríhendurnar
aftur á móti cde og cde. Tilbrigðum
fjölgaði þó fljótt við þríhendurímið,
svo sem cdc dcd; cde dce; cde ced;
og loks þrjú tilbrigði sem einkum
tíðkast í frönskum sonnettum: ccd
ede; ccd ccd; ccd eed.
Aðaleinkenni sonnettunnar felst
þó í þeirri togsteitu sem ríkir milli
átthendu og sexhendu. Milli þeirra
myndast hik sem leiðir af sér hvörf
(volta), eins og skipt sé snögglega
um gír og allt önnur vinnsla komist í
vélina. Tvískiptingin byggir á athug-
un og niðurstöðu, eða rýni og gagn-
rýni og af þessu leiðir efnisuppbygg-
ing sem oft hefur verið greind á há-
fleygan og stundum afskaplega
langstóttan hátt.
Annars er óþarft að fjölyrða um
hvemig yrkja skal ítalska sonnettu,
því hefur spænska skáldið Lope de
Vega (1562-1613) lýst til fulls í
Sonnettu, sem hljómar svo í þýðingu
Helga Hálfdanarsonar:
Sonnettu skal mín bjarta brúðurfá
Sú bragar-þraut er ekkifyrir héra;
ogfjórtán línur verður hún að vera.
En, viti menn, það sýnist góðu spá
að koma fyrri ferhendunni á stjá!
ogfimmtu línu! Nú er um að gera
að láta þessa helzt afhinni bera.
Sko! Hún er búin líka. Viltu sjá!
Nú kemurfyrri þríhendan með
þraut
sem þegar sýnist vera nœstum
unnin;
hún verður ekki héðanaf til falls.
Þá kemur hin. Eg þramma sömu
braut:
Þréttánda línan brátt á enda
runnin!
Búið! Húrra! Þcer urðu jjórtán alls.
Petrarcasonnettan lifir og þó form-
ið sé strangt þá leyfist þeim sem
kunna á kjamann að teygja það næst-
um hvert sem er. I nýlegu Indlands-
hefti breska tímaritsins Granta (57)
er til að mynda eftirfarandi sonnetta
eftir indverska rithöfundinn Vikram
Seth. Efnið byggir á hinu ævafoma
indverska sagnljóði Ramayana, á
eins konar Ikarusarsögu sem þar er
að finna:
Sampati:
"Why
do
you
cry?“
“I
flew
too
high.
Un-
done,
all
see
me
fall. “