Alþýðublaðið - 28.02.1995, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 28. FEBRÚAR 1995
tlMDUBIMÐ
20879. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 625566
Útgefandi Alprent
Ritstjórar Hrafn Jökulsson
Sigurður Tómas Björgvinsson
Fréttastjóri Stefán Hrafn Hagalín
Umbrot Gagarín hf.
Prentun Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 625566
Fax 629244
Áskriftarverð kr. 1.550 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Rússafiskur
Víða um land - sérstaklega á Austfjörðum og á Norðurlandi
- hafa landanir rússneskra togara verið atvinnulífí mikil lyfti-
stöng. í fyrstu mættu þessar landanir mikilli andstöðu, meðal
annars núverandi og fyrrverandi sjávarútvegsráðherra, sem
reyndu að leggja stein í götu þessara landanna. Það er ekkert
launungarmál að Alþýðuflokkurinn knúði á um að þessar land-
anir yrðu leyfðar og reynt fyrir sitt leyti að styðja við bakið á
þeim. Á tímum aflabrests á heimamiðum er nauðsynlegt að
sjávarútvegurinn alþjóðavæðist og reyni að fá óunninn afla er-
lendis frá til vinnslu hér á landi.
Skilningsleysi yfirvalda á þessu vekur nokkra furðu. Sjávar-
útvegsráðuneytið í tíð Þorsteins Pálssonar hefur oft og tíðum
minnt meira á útibú frá Landssambandi íslenskra útvegsmanna
en æðsta yfirvald í málefnum sjávarútvegsins. í þessu máli
þvældist ráðuneytið fyrir athafnamönnum í sjávarútvegi, í stað
þess að ýta undir jákvæða þróun. Þær fréttir berast nú frá Nor-
egi, að þar landi nú rússneskir togarar jafn miklum þorski á land
og heimamenn. Hér er eftir miklu að slægjast og mikilvægt að
íslendingar keppi að því að eitthvað af þessum fiski komi til
vinnslu hér á landi. Til þess þarf sjávarútvegurinn stuðning
stjómvalda, en ekki eins og í tíð Þorsteins Pálssonar, að draga
þurfi stjómvöld nauðug viljug til þessa verks.
Smuguveiðar
Þó Þorsteinn Pálsson væri seinn til verka þegar Rússafiskur
var annars vegar, verður ekki það sama sagt um Smuguveiðarn-
ar. Ráðherrann vildi banna veiðamar og hafði látið útbúa reglu-
gerð þess efnis þegar utanríkisráðherra greip í taumana og fékk
málið stöðvað í ríkisstjóm. íslendingar eiga auðvitað sama rétt
og aðrar þjóðir til úthafsveiða og að við okkur sé samið um þau
efni, en ekki send herskip á miðin.
Smuguveiðamar hafa verið mikil búbót. Úthafsveiðar fslend-
inga hafa skilað þjóðarbúinu gríðarlegum verðmætum, eða sem
svarar 2,7 milljörðum króna ef miðað er við óslægðan fisk upp
úr sjó. Viðbótarverðmætasköpun hér innanlands gæti verið
annað eins. Ef miðað er við fjögurra manna íjölskyldu þá gera
þetta um 58 þúsund krónur á ári og gæti auðveldlega verið tvö-
föld þessi upphæð að lokinni vinnslu aflans.
Sjálfstætt fólk er hetjusaga, íslensk hetjusaga. Það hefur sumum gengið veist erfitt
að skilja, af því íslendingar hafa ekki tekið mark á öðrum hetjum en þeim sem þrífast í
Njálu. En blekið í Njálu er þornað og alls óvíst að andlegir ættingjar Skarphéðins
Njálssonar eða Egils Skallagrímssonar eigi miklu gengi að fagna í samtímanum.
Líklega búa nokkrir slíkir austast á Eyrarbakka um þessar mundir.“
Bankinn og bæjarhóllinn
Vormorgun einn fyrir margt löngu
stóðum við Guðmundur bóndi Jóns-
son á bæjarhól Stóru-Avíkur í Ames-
hreppi á Strönd-
um. Veðrið var
milt, stillt og kyrrt
einsog í stafsetn-
ingarstxlunum hjá
Axel kennara
Melaskóla,
sólin skein
spegilskyggðan
fjörðinn.
Um nóttina
höfðum við Guðmundur bóndi setið
og teflt í eldhúsinu: spjallað um
heima og geima yfir göróttum miði. I
bítið fómm við og gáfum svöngum
kindum súrhey. Söngfuglar héldu
dýrlegan konsert fyrir okkur, og loft-
ið var þmngið gróðurangan líktog í
skáldsögu eftir Indriða G. Reykjanes-
hyman var búin að kasta af sér vetrar-
möttlinum og gnæfði hnarreist yfir
víkinni: forðum fóstraði hyman úti-
legumann í helli sínum. Hann slapp í
hollenska duggu, og er úr sögunni.
Þessi morgunn var semsagt, í einu
orði sagt, allsherjar lofgjörð til sköp-
unarverksins.
En það er ekki fegurð himinsins
eða söngur fuglanna sem festi þessa
stund í huga mér, þannig að mér
verður einatt hugsað til hennar hugs-
að. Nei, það sem gerði stundina
ógleymanlega var þegar ungur og
tápmikill Guðmundur bóndi spurði
mig: „Veistu afhveiju ég get ekki
hugsað mér að fara héðan?“ Hann
beið ekki eftir svari, enda virtist hann
allt eins beina spumingunni til
Reykjaneshymu ellegar norður í
Selssker: „Afhverju ég get ekki hugs-
að mér að hætta þessu endalausa basli
og flytja á mölina? Það er vegna þess
að hér er ég sjálfs
mín herra og hús-
bóndi. Hér er ríki
mitt.“
Sagði Guðmund-
ur bóndi. Við skild-
um hvor annan.
Sjálfstætt fólk
Seinna las ég
Sjálfstœtt fólk. Þar
em ræður eftir Bjart í Sumarhúsum
sem em mjög á sömu nótum og yfir-
lýsing Guðmundar bónda á bæjarhól
Stóm-Avfkur. Margir urðu víst bæði
reiðir og móðgaðir yfir þeirri mynd
sem Laxness dró upp af sveitah'fi og
sjálfstæðisdraumum. Einn góður
maður gat aldrei fyrirgefið Laxness
að tíkin hans Bjarts skyldi vera lúsug
í sögunni. Það taldi hann ósvífna árás
á Framsóknarflokkinn.
Sjálfstætt fólk er hetjusaga, fslensk
hetjusaga. Það hefur sumum gengið
veist erfitt að skilja, af því íslending-
ar hafa ekki tekið mark á öðmm hetj-
um en þeim sem þrífast í Njálu. En
blekið í Njálu er þomað og alls óvíst
að andlegir ættingjar Skarphéðins
Njálssonar eða Egils Skallagrímsson-
ar eigi miklu gengi að fagna í sam-
tímanum. Líklega búa nokkrir slíkir
austast á Eyrarbakka um þessar
ntundir.
Hveijir em hetjur? Kappi, hraust-
menni segir orðabókin, bera sig eins
og hetja. Það er nú allt og sumt.
(Orðabókarskilgreining á kappa er:
Hetja, garpur; hraustmenni.)
Ekki mikið á menningarsjóðsbiblí-
unni að græða í þessum efnum, sem-
sagt. En Bjartur í Sumarhúsum var
hetja. Og Guðmundur í Avík ekki
síður. Afhverju? Jú, þeir sögðu báðir
forlögunum stríð á hendur. Börðust
fram í rauðan dauðann og rauða
myrkur ef með þurfti. Hitt er annað
mál, að ekki em allar hetjur skemmti-
legar. Bjartur var tilaðmynda hroða-
lega leiðinlegur oft og tíðum. Það var
Guðmundur bóndi hinsvegar aldrei.
(Innskot um hetjur: Önnur hetjuteg-
und er sú sem kennd er við stríð. í
Júgóslavíu sálugu hitti ég stríðsgarpa
sem töldu sér til tekna að hafa í hel
slegið fjendur í tugatali. Félagar
þeirra vom uppveðraðir og harla
glaðir yfir því að eiga svona duglega
vini. Mér þóttu þessir menn litlar
hetjur, en sjálfsagt verða skrifaðar um
þá júgóslavneskar Islendingasögur
þegar fram líða stundir.)
Að kyssa vöndinn
Ef enn em til hetjur á íslandi, þá
em þær trúlega flestar í sveitum
landsins. Engri stétt manna á Islandi
er nefhilega gert eins óhægt um vik
að sjá sér farborða: bændur em fóm-
arlömb skipulagðrar fátœktar.
Kvótakerfi og miðstýring veldur því
að ungt og dugandi fólk á litla eða
enga möguleika á að lifa af búskap.
Enda em íslenskir bændur einhver
elsta starfsstétt í heimi. Uppum sveit-
ir landsins er að verða til öreigastétt
smábænda sem á allt sitt undir náð og
miskunn Bankans. A sama tíma auk-
ast umsvif fárra stórbænda sem
smámsaman auka umsvifin, kaupa
upp jarðir og ffamleiðslukvóta. í
reynd er fjöldi bænda ekkert annað en
leiguliðar á jörðum feðra sinna og
mæðra. Það fór aldrei svo að léns-
skipulagið festi ekki rætur á Islandi.
Það er nöturlegt að hugmynda-
ffæðingar hinnar skipulögðu fátæktar
koma flestir úr bændastétt. Að vísu
hefur verið á það bent, að höfuðból
afturhaldsins standa víðar en á Selja-
völlum, Bergþórshvoli og Höllustöð-
um: en þar ríkja þeir menn sem em
sjálfskipaðir vinir bænda, hugmynda-
fræðingar hinnar skipulögðu fátækt-
ar, varðgæslumenn óbreytts ástands.
Okkur tókst að þrauka í sveitum
landsins við rýran kost lengstaf í þús-
und ár. Auðvitað munu íslenskir
bændur líka standa af sér hjálpræðið
frá Seljavöllum. En þá þurfa þeir nátt-
úrlega að slíta sig úr hinu kæfandi
faðmlagi við skipuleggjendur fátækt-
arinnar. Annað heitir að kyssa vönd-
inn.
Hvað ber að gera?
Hvað ber að gera, Guðmundur
bóndi? Þetta hér: Burt með kvóta,
burt með framleiðslustýringu, burt
með ofstjóm. Við eigum að gefa
rösku og dugmiklu fólki tækifæri til
að byggja upp búskap. Við eigum að
hætta að borga fyrir framleiðslu en
nota þá milljarða sem nú em til skipt-
anna í búsetustuðning - jafnt til allra.
Við eigum að gera jreim bændum
sem komnir em á efri ár, og vilja
bregða búi, kleift að hætta með
sæmd.
Umfram allt: við eigum að losa
bændur úr viðjum hinnar skipulögðu
fátæktar - áðuren Bankinn eignast
alla bæjarhóla í landinu.
Einsog gengur
og
á
Hrafn
Jökulsson
i ý ýý; % ’ ^ skrifar
Jöfnun húshitunar-
kostnaðar
Húshitunarkostnaður vegur þungt í útgjöldum fjölskyldna
víða um land. Fyrir forgöngu Alþýðuflokksins hafa niður-
greiðslur á húshitunarkostnaði stóraukist á kjörtímabilinu. Nið-
urgreiðsla á rafmagnsnotkun meðalfjölskyldunnar hefur hækk-
að úr 20.719 krónum á ári í 41.400 krónum eða um 100%. Á
föstu verðlagi nemur hækkunin nálægt 75%.
Kæmi til niðurgreiðslna og afsláttar á húshitunarorku næmi
orkureikningur meðalljölskyldunnar á veitusvæði Rarik um
140 þúsund krónum á ári. Eftir þær breytingar sem orðið hafa í
tíð núverandi ríkisstjómar er orkukostnaður sömu fjölskyldu
um 83 þúsund krónur, eða um 40% lægri en ella. Þetta er afar
mikilvægur árangur í því að jafna lífskjörin á landsbyggðinni
og enn ein sönnun þess að Alþýðuflokkurinn hefur náð miklum
árangri á erfiðum tímum í efnahagslífi landsmanna.
Dagatal 28. febrúar
Atburðir dagsins
1574 Þrír breskir sjómenn brenndir á
báli í Mexíkó, fyrstu fómarlömb
Rannsóknarréttarins illræmda í nýja
heiminum. 1912 Fyrsta fallhlífar-
stökk sögunnar framkvæmt af Albert
nokkrum Beny. 1920 Þilskipið Val-
týr fórst fyrir sunnan land og með þvi
30 manns. 1950 Breska olíuskipið
Clam fórst við Reykjanes. Björgun-
arsveit ffá Grindavík bjargaði 23
mönnum en 27 fórust. 1986 Olaf
Palme, forsætisráðherra Sviþjóðar og
leiðtogi jafnaðarmanna, skotinn til
bana á götu í Stokkhólmi. Málið er
óupplýst.
Afmælisbörn dagsins
Charles Blondin franskur línudans-
ari sem trítlaði á stultum yfir Niag-
arafossa, 1824. Stephen Spender
breskt Ijóðskáld og gagnrýnandi,
1909. Zero Mostel bandarískurgam-
anleikari, 1915. Brian Jones einn af
stofnendum Rolling Stones, 1942.
Lokaorð dagsins
O, er ég nokkuð að deyja? Hann mun
ekki aðskilja okkur, við höfum verið
svo hamingjusöm!
Hinstu orð enska rithöfundarins
Charlotte Bronte (1816- 55).
Annálsbrot dagsins
Vetur frá jólum til þess daginn eftir
Matthíasmessu snösusamur með
snjógangi og blotum. Gjörði þá góða
hláku, sem hélzt með regni til Greg-
oriimessu, síðan snjógangur. Ólafur
biskup í Skálholti deyði þann 3. Janu-
arii. Stúlka varð úti í Garðahrauni
þann 28. Jan.
Ölfusvatnsannáll, 1753.
Lof dagsins
Er það mála sannast að furðu gegnir
hvfiíku valdi þetta tuttugu og tveggja
ára gamla skáld hefur náð á viðfangs-
efnum sínum, jafnt að formi sem
efni.
Jóhannes úr Kötlum um fyrstu bók Hannesar
Péturssonar, Þjóðviljinn 23. febrúar 1955.
Málsháttur dagsins
Það er ekki hægt að gera tvo mágana
úr einni dótturinni.
Orð dagsins
Út ert þú við eyjar blár
en eg er setztur að Dröngum;
blóminn fagur kvenna klár,
kalla eg til þín löngum.
Skák dagsins
Endatöflin er sjaldnast öll þarsem
þau eru séð. Staðan f skák dagsins
virðist ekki bjóða uppá mikil tilþrif,
en enska stórmeistaranum Plaskett
sem hefur hvítt og á leik, tókst nú
samt að knýja Tkatschiew til upp-
gjafar með einum snjöllum leik.
Hvað gerir hvítur?
ájs 4^
X X M'' * X * % fgi
u ,4 X K
> m A
A Æ • X
A * | | A
A 0
• ■ 0$
■ b c d e f g h
1. He5! Meira þarf ekki til: Hvíta
staðan er unnin. Drepi svartur hró-
kinn skákar riddarinn á e5 og tekur
síðan svarta hrókinn á g4. Ella kemst
hvíti hrókinn til a5. Þá fellur peðið á
a7 og síðan er þess skammt á að bíða
að peð hvíts bmni uppí borð.