Tíminn - 23.08.1968, Blaðsíða 9

FÖSTUDAGUR 23. ágúst 196«.
Útgefandt: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Fraimkvaemdastjórl: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb), Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Aug-
lýsingastjóri: Stemgrimur Gíslason Ritstj.skrifstofur 1 Eddu-
húsinu, símar 18300—18305. Skrifstofur: Bankastræti 7. Af-
greiðslusimi: 12323. Auglýsingasími: 19523 Aðrar skrifstofur,
simi 18300. Áskriftargjald kr. 120.00 á mán tnnanlands — í
lausasölu kr. 7.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h. f.
Ottinn við frelsið
Vafalaust hafa þeir leiötogar Sovétríkjanna, sem
ákváðu innrásina í Tékkóslóvakíu, gert sér það
ljóst fyrirfram, að hún yrði fordæmd um allan heim.
Þeim hefur meira að segja verið kunnugt um, að dygg-
ustu fylgjendur og skoðanabræður þeirra í lýðræðis-
ríkjunum, myndu ekki treystast til annars en afneita
þeim. Hvað er það, sem knýr þá til að fremja þennan
verknað, sem þeir vita að muni gera þá óvinsæla og
fordæmda um allan heim?
Skýringin er ekki sú, sem sumir virðast gizka á, að
þetta hafi verið gert til að koma í veg fyrir, að Tékkó-
slóvakía færi úr Varsjárbandalaginu og þannig veiktist
hernaðaraðstaða bandalagsins og Sovétríkjanna. Stjórn-
endur Tékkóslóvakíu voru traustir fylgjendur Varsjár-
bandalagsins og ekkert benti til, að það myndi breytast.
Það var því ekki þetta, sem valdhafar Sovétríkjanna
óttuðust. Ástæðan var önnur. Hún var sú, að hinir nýju
valdhafar Tékkóslóvakíu ætluðu að leyfa aukið málfrelsi
í landinu. Ætlun þeirra var þó ekki að leyfa fullt mál-
frelsi að sinni. Það átti t.d. ekki að leyfa starfsemi nýrra
stjómmálaflokka né að gefa andstæðingum kommúnista
kost á blaðaútgáfu. En innan kommúnistaflokksins sjálfs
átti að leyfa frjálslegri skoðanaskipti, taka upp leynileg-
ar kosningar og fleira af slíku tagi. Hömlurnar, sem
kommúnistaleiðtogarnir gátu lagt á frjálsræði manna,
átti ekki að vera jafnmiklar og áður. Kröfur um slíkt
aukið frjálsræði vaxa nú óðum í öllum löndum komm-
únista. Það bólar á þeim í Sovétríkjunum ekki síður en
annars staðar. Það, sem leiðtogar Sovétríkjanna óttuðust,
var öðru fremur það, að yrði slíkt frjálsræði leyft í
Tékkóslóvakíu, kynni almenningur í Sovétríkjunum að
krefjast hins sama .Og þá gæti núverandi valdakerfi
kommúnista orðið hæ-tt. Þess vegna gæti slíkt fordæmi
Tékka orðið hættulegt. Þess vegna yrði að afstýra því
hvað sem það kostaði. '
Það er óttinn við aukið frelsi, sem öllu öðru fremur
hefur stjórnað ofbeldisgerðum Rússa í Tékkóslóvakíu.
Það er sami óttinn, sem stjórnaði ofbeldisverkum Stalíns,
bæði innan og utan Sovétríkjanna og var meginorsök
hinna mörgu „hreinsana" hans.
Menn voru farnir að vona, að Sovétríkin væru að
hverfa frá Stalinismanum. Það gerir atburðina { Tékkó-
slóvakíu ekki sízt óhugnanlega, að þær veikja þessar
vonir. Þessir atburðir sÝna, að núverandi valdhafar Sovét-
ríkjanna óttast frelsið litlu minna en Stalín. Það verður
að vona í lengstu lög, að sá ótti þeirra leiði þó ekki til
þess að þeir fremji öll óhæfuverk Stalíns. En þeir eru
og komast óhugnanlega langt út á þá braut. Innrásin
í Tékkóslóvakíu talar skýru máli um það.
Þess vegna skapa atburðirnir í Tékkóslóvakíu enn
meiri ugg en ella. Þess vegna bíða menn milli vonar og
ótta þangað til þessi mál skýrast þetur. Sá ótti og uggur
knýr vestrænar þjóðir til að gæta vöku sinnar
og samheldni.
Góður sjónvarpsþáttur
Sjónvarpsviðtalið, sem tveir fréttamenn sjónvarpsins
áttu við formenn stjórnmálaflokkanna um atburðina í
Tékkóslóvakíu, var til fyrirmyndar. Það var glöggt
dæmi þess, hvernig sjónvarpið á að haga vinnubrögðum
sínum.
TIMINN
ERLENT YFÍRLIT
Hvað gera valdhafar Sovét-
ríkjanna við Alexander Dubcek?
Spurning, sem er á allra vörum um þessar mundir.
I
SENNELEGA hefur enginn
spurning verið ofar í hugum
manna eftir innrásjna í Tékkó
slóvakiu en sú, hvert verði
hlutskipti Alexanders Dubceks.
Það væri í fullu samræmi við
fytrri reynslu, að hann yrði lát-
inn hverfa með einhverjum
hætti af sjónarsviðinu og þá
sennilega frekar þegjandi og
hljóðalaust en að afstöðnum
miklum 'réttarhölldum, svipuð-
um þeim, er fóru fram í tíð
Stalíns. Réttarhöld yfir Alex-
ander Dubcek myndu ryfja
aðdraganda innrásarinnar svo
óiþægilega upp, að þau geta
eikki talizt líkleg. Þess vegna
er trúlegra, að fundinn verði
eimhver önnur leið.
En víðs vegar um heirn,,
mun fylgzt meira með örfögum
hans en nokkurs annars manns
í rtáinni framtíð. Það verður
fylgzt jafnvel enn meira með
þeim en örlögum Andreas
Papandreous, þegar hann sat í
fangelsi grísfcu fasistanna í
fyrra, en um margt er. aðstaða
þeirra svipuð. Þótt CIA ætti
vafálítið sinn þátt í valdaráni
grísku fasistanna, má stjórn
Randaríkjanna eiga það, að
hún fékk fastistana til að láta
Papandreou lausan. En hvað
gera valdhafar Sovétríkjanna
við Dubcek? Það er spurning-
in, sem heimurinn spyr í dag.
FERILL Alexanders Dubceks
er slikur, að hann hlýtur að
vekja tortryggni kommúnista á
alt valdafcerfi sitt. Dubcek er
alinn upp í strangri trú á valda
kerfi bommúnista. Það er ekki
nema 10 ár síð-an hann laufc
þriggja ára námi við helzta
flokbsskóla bommúnista í
Moskvu. Á hverju getur ekki
verið von, þegar slíkir menn
bregðast?
Alexander Dubcefc er fædd-
ur 27. nóvember 1921 í Uriho-
vek í Slóvakáu og munaði litlu
að hann yrði bandarískur ríkis
borgari. Faðir hans flutti til
Bandarífcjanna skömmu fyrir
fyrri heimstyrjöldina, gekk
þar í kommúnistaflokfc (Social-
ist Party of Illdnois), og starf-
aði mikið fyrir hann meðan
hann dvaldist vestra. Hann
sneri heim til Slóvafcíu
snemma árs 1921. Hann tófc
þátt í samtökum kommúnista
þar, en missti brátt trú á, að
hægt yrði að koma á komm-
únisma í Tékkóslóvakíu. Þess
vegna hélt hann til hins mikla
föðurfands sósíalismans, Sovét-
ríkjanna, árið 1925, ásamt fjöl-
skyldu sinni og 300 landsmönn
um sínum. Þeir vildu leggja
fram sinn skerf til að byggja
upp fyrsta ríki sósíalismans.
Gamli Dubcek fékk vinnu á
samyrkjubúi í Kirghis-hérað-
inu, sem er í Asíu, og þar
dvaldist hann með fjölskyldu
sinni til 1938. Þá hélt hann
heim með fjölskyldu sína aft-
ur. Alexander var þá orðinn
17 ára aldri og hafði lokið
námi við tilskilda skóla i Sovét
Alexander Dubcek.
ríkjunum, ásamt góðri tilsögn
í fræðrim kommúnista.
FÁUM mánuðum' eftir að
Dubcek-fjölsfcyldan settiíi aft-
ur að í Slóvakíu, hernam
Hitiler Tékkósl'óvakíu. Gamli
Dubcek var strax settur í fang-
elsi og sat þar öll stríðsárin.
ALexander og Julius bróðir
hans, sem var einu ári eldri,
gengu strax í mótspyrnusam-
tök kommúnista og fóru huldu
höfði öll stríðsárin, Á nýárs-
dag 1945 áttu þeir bræður
vopnaviðskipti við nazista,
Julius féll, en Alexander slapp
særður. Að styrjöldinni lokinni
hóf Alexander að vinna í verk
smiðju í Trencin í Slóvakíu,
en stundaði jafnframt bréfa-
skólanám í lögfræði. Hann
gerðist strax virkur félgi í
Kommúnistafokfcnum og varð
fljótlega erindreki hans í
Trencin-héraðinu. Nokkru síð-
ar var hann kosinn í stjórn
Kommúnistaflokks Slóvakíu.
Hann þótti þá svo traustur
flokksmaður, að 1955 var hann
sendur á flofcksskóla í Moskvu,
sem eingöngu er ætlaður verð
andi foringjum kommúnista.
Hann lauk námi við þennan
skóla þremur árum síðar og
hækkaði óðum í tign eftir að
hann kom heim aftur. Árið
1963 varð hann ritari eða fram
kvæmdastjóri Kommúnista-
f'lokks Slóvakiu, en nokkru áð-
ur hafði hann verið kosinn
í framfcvæmdastjórn Kommún-
istaflokks Tékkóslóvakíu og
þar hefur hann átt sæti síðan.
ÞAÐ FÓRU ekki miklar sög
ur af Dubcek sem framkvæmda
stjóra kommúnista í Slóvakíu.
Almennt var litið á hann sem
trúan þjón flokkskerfis. Nú er
hins vegar upplýst, að hann
hafi sem framkvæmdastjóri
flokksins í Slóvakíu, látið það
átölulaust, þótt blaðamenn og
rithöfundar nytu þar meira
frjálsræðis en annars staðar í
Tékkóslóvakíu. En þetta var
ekki kunnugt þá, og yfirleitt
var Dubcek þá óþekktur mað-
ur utan flokksins. Hann er líka
hlédrægur að eðlisfari og vill
vinna sem mest í kyrrþey.
ÞAÐ kom því flestum á
óvart, þegar Duibcek gerðist
leiðtogi frjálslynda armsins í
flokksstjórninni, eftir að átök
hófust í henni á síðastl. vetri.
Eftir að hann tók við flokks-
forustuhni af Novotny var
hann Mka tortrygður af báðum
örmum flokksins. Hægri menn,
eða gamlir fylgismenn Novotn-
ys litu ekki aðeins á hann sem
svikara, heldur töldu hann svo
lítinn skörung, að hann myndi
brátt missa forustuna og aðrir
verri taka við af honum.
Vinstri menn, eða þeir, sem
vildu fá sem mest frjálsræði,
áliitu Du-bcek hins vegar of háð
an hinum gömlu fræðum og
ekki nógu sfceleggan til að
halda stefnu sinni fram. Segja
má, að það hafi ekki verið fyrr
en I sumar, þegar Du-bcek
sýndi að hann lét Rússa ekki
segja sér fyrir verkum, að
hann vann sér tiltrú almenn-
ings. Fyrst urðu þó vinsældir
hans almennar og miklar eftir
fundina í Chierna og Brati-
slava. Þá sýndi þessi hægláti
maður, að hann var skörungur,
þegar á reyndi. Á fáum dögum
náði hann þvílíkum vinsældum
að slíks eru ekfci dæmi í Tékkó
slóvakíu síðan á dögum Masa-
ryks eldri. Hann varð í senn
þjóðhetja og tákn háleitustu
hugsjónar þjóðarinnar, hugsjón
arinnar um aukið frelsi.
f dag spyr því heimurinn:
Hver verða örlög Alexanderr,
Dubceks? Hvaða hlutskipti
ætla valdihafar Sovétríkjanna
að velja honum? En hvað sem
þeir gera, geta þeir ekkf
breytt þvi, að Dubcek verður
áfram ógléymamlegur merkis-
béirí hugsjóna, sem ofbeldið
fær aldrei sigrað.
Þ. Þ.