Tíminn - 23.08.1968, Qupperneq 7

FÖSTUBAGUR 23. ágúst 1968.
TIMINN
Þáttur „Masaryks-málsins" í
innrásinni í Tékkóslóvakíu
maður Hajcks, trúði prófessor
Hajek aldrei á sjálfsmorð þótt
'hann hafi gefið út dánarvottorðið.
iSfcýringar hans voru m. a. þær,
að maður, sem af ásettu ráði stekk
ur út um glugga til að fyrirfara
sér stökkvi beint út um glugg
ann og snái bafci í búsvegginn og
knaður sem þannig stöfckvi komi
oftast niður á höfuðið, en staða
líks Masaryfcs og áverkar hafi
isýnt að hann hafi runnið niður
'vegginn með andlitið að múrnum
ög komið niður á fæturna, sem
Qiafi brotnað.
Annað mikil'vægt vitni er Pavel
Straka, sem var starfsmaður utan-
rikisráðuneytisins og staddur í
'Czernin-höllinni, þar sem skrifstof
ur og emibættisbústaður utanrlkis
iráðherrans voru, aðfaranótt hins
10. marz 1948. Hann hefur skýrt
frá því í viðtaii við blaðið Smena
í Bratislava, að um ellefuieytið um
fcvöldið hafi hann heyrt mikinn
fhiávaða í göngum haillarinnar og
hljóð er bentu til þess að margir
Ibílar væru fyrir utan húsið, Ifann
hafi þá tekið eftir því að 1 dyrum
að herbergi hans hafi verið læst
iutan frá og símar ráðuneytisins
teknir úr samibandi. Um kl. 2
um nóttina hafi hávaðinn dáið
út og bílarnir ekið á brott. sím
arnir komnir í samiband að nýju
og búið að taka lás af dýrunum. Það
var Pavel Straka, sem ásamt hús-
verðinum, Kozlik kom fyrst að líkj
Masaryks í hallargarðinum. Hann
hafi þá tekið eftir því að glu<v
inn að svefnberbergi Masaryks
hafi verið lokaður. Str-aka hringdi
Iþegar í stað og ti-lkynnti lát
Masaryks og mieðal annars talaði
ihanm þá við hina kunnu leikkonu
Olgu Schein-plu-gova, ekkju hins
fræga rithöfundar Karel Capek.
Hún lézt hin,s vegar fyrir nokki’
um árum. Ýmis önnur vitni hafa
'skotjð upp kollinum. Meðal ann
ars þáverandi lögreglustjóri
Borkovec, sem kallaður var til
Czerninjhallarinnar. Talið hafði
verið að Barkovec væri látinn en
hann gaf sig fram og var þá
starfandi sem leiguibifreiðastjóri
og hafði haft hægt um sig lengi.
gerzt hraðari með komu hins sér- 'FjöIdi vitna, sem á einn eða ann
staka sendimanns frá Moskvu an 'hátt var viðriðinn eða nálægur
Zorins þann 25. febrúar 1948. Seg þessum atburðum er hins vegar
ir Heindrich fyrrum ráðiinevtis- látinn og mörg með' dularfullum
stjóri í tékkneska utanríkisráðu- 'hætti. Þannig var það með bróð
Það miál, sem einna mest hef-
ur farið í taugar Rússa í sam-
bandi við breytingar þær í frjáls
ræðisátt, sem stjórn Ddbceks
beitti sér fyrir, er Masaryk-málið
svonefnda, sem mjög hefur ver
fð til umræðu í tékkneskum blöð
i usn leiddi til þess að stjórnin
; fyrirskipaði nýja rannsókn málls
ins og bárust æ fleiri bönd að
1 Bússum í þeiriri rannsókn, þ. e.
■ að Jan Masaryk hafi verið myrtur
að fyrirskipun ráðamanna í
' Moskvu.
Jan Masaryk, fyrrum utanrfkis-
, ráðherra Tékkóslóvfflkíu, sem lézt
með dularfulium hæitti miánuði
‘ eftir að stjórn Gottwalds kom til
valda eftir byitingu fcommúnista
fyrir 20 árum. Masaryik var eini
ráðherrann í stjórninni, sem ekki
' var félagi í Komfnúnistaflokknum.
■ Hann var jfflifnaðarmaður. Ýmis
vitni í þessu máli skutu upp koll-
inum 'bæði í Tékkóslóvakíu og
utan er fréttist af áfcvörðun
stjórnar Dulbeefcs að befj'a rann
sókn máLsins.
Frásagnir þessara vftna hafa
upp á síðfcastið birzt í blöðum og
Jber vitnisburður þeirra að þeim
sama brunni, að það hafi verið
'iússneska ieynilögreglan sem
■ myrti Masaryk samkvæmt skipun
/fisá, Mosfcyu.
Arnost Heindrich, sem var ráðu
neytisslýóri Masaryks, er hann
"SSzt, hefur sfcýrt frá því í þýzku
blaði, að Masaryk hafi verið ljóst,
‘aSS Téfckóslóvafcía hafi verið að
tapa sj'álfstæði sínu. Hann hafi.
barizt fyrir því að Téfckóslóvakía
fengi að tafca þátt í og njóta að-
stoðar Marghall-áætlunarinnar um
uppbyggingu Evrópu eftir heims
styrjöldina. Þegar Masaryk hafi
komið heim frá samningaviðræð
um í Moskvu við þá Stalín og
Molotoff í júlímánuði 1947 hafi
hann skýrt sér frá, að Sovétrífcin
myndu koma í veg fyrir þátttöku
Tékkóslóvakiu í Mai’shall-áætldn-
inni. Hann hafi ekfci dregið dul
á það eftir ferðalag tii Bandaríkj
anna og Bretlands um áramótin
194j7 og 48 að dagar sjálfstæðis
Tékkóslóvakíu væm taldir.
Sk’ömmu síðar hafi atburðarásin
utanríkisráð'herrans í dularfullu
-bílislysi og lik hans hafði verið
brennt þegar aðstandendum var
tilkynnt lát hans.
Húsvörðurinn Kozlik, sem kom
að liki Masaryks ásamt Pavel
'Straka, lézt einnig skömmu eftir
atburðinn og er orsök láts lians
enn óupp'lýst. Lögreglulæknirinn
neytinu, að þá hafi Masai-yk sagt
við sig á þessa leið: „Sá dagur
mun ekki renna upp, að heimur-
inn sjái son Tómasar Masaryks
stofnanda hins sjálfstæða tékkn-
eska ríkis, koma fram sem komm
ur Barkovecs lögreglustjóra, sem
ihafði fengið hjá bróður sínum
'frásögn af rannsókn málsins. Hann
var handtekinn og líflátinn fyrir
andkommúniska starfsemi.
Jósef Kadlek fyrrum lífvörð
únista." Eftir að tékknesk blöð ur Tómasar Masaryks hafði sýnt
fengu ritfrelsi skrifuðu þau mik- mikinn á'huga á rannsókn á dauða
ið um dauða Masaryks og formað 'Masaryks og tekið sér fiyrir hend
ur þeirrar rannsókríarnefndar lög- ur rannsókn málsins upp á eigin
fræðinga, Jiri Kotlar, sem ríkis 'spýtur lézt í yfirheyrzlu hjá leyni !
stjórnin hefur skipað, til að rann 1 lögreglunni. Einnig látinn með
saka málið, hefur lýst yfir, að dularfullum hætti Moravec of-!
nefndin muni ef til vill láta grafa fursti er var starfsmaður leyni
upp lík Masaryks ti'l að kanna, iþjónustu tékknesku útlagasfcjórn
'hvort hæft sé í því, að Masaryk arinnar og samstai'fsmaður Masa
'hafi haft skotsár á höfði, sem falið ryks utanríkisráð'herra á styrja'ld
'hafi verið með blómum, er hann arárunum. Sögusagnir herma að
'hafi legið á líkbörum eftir dauða ^hann hafi verið sendur til Prag
«i'nn. Eitt mikilvægasta vitnið í skömmu fyrir hinn vofveiflegg át-
'þessu máli, Rantiek Hajek, lækna 'burð af vinum Masaryks til að
prófessor, sem gaf úi dánarvott telja hann á að flýja land. Þá er
Orö Masa.ryks er látið, en sam- látinn varðmaðurinn við Czernin-
kvæmt frásögn Karei KaeL 6'5 'höfclina, Vaclav Sedm, sem m. a.
ára gamals prófcssors í læknis- hafði lykla að íbúð Masaryks.
fræði, er var vinur og samstarfs Hann lézt skömmu eftir dauða
Clement Gottwald
dr. Haroslav Teply, hvarf einnig
af sjónarsviðinu skömmu síðar og
yar fain opinbera skýring að hann
'hefði ásamt konu. sinni fyrirfarið
sér. Það var einnig sagt aí lög-
'regluyfirvöldum, að Josef Hajek
'læknaprófessor, sem fyrr var get
ið, hefði svipt sig líffi. Paven Kav
an, starfsmaður utanríkisráðuneyt
isins, sem heimsótt hafði, Masaryk
kvöldið fyrir-dauða hans, var hand
tekinn þegar eftir dauða ráð-
herrans, dæmdur'í 25 ára fangelsi
en lézt með dularfullum hætti, er
hann hafði verið látinn laus lír
fangelsinu á árinu 1956.
Þá hefur einnig horfið af sjón
arsviði lífsins sá maður, sem tal
inn er líklegastur morðingi Masa
Tyks, og þar að auki einnig mað
urinn sem sagður er hafa myrt
hann. Margt þykir benda til þess
að það hafi verið Franz Schramon,
þá offursti í rússnesku leynilög
reglunni NKVD, sem samkvæmt
beinum skipunum frá Stalín, hafi
stjórnað þeim mönnum, sem heim
sótti Czernin-höfclina, aðfaranótt
10. marz. Opinbei’lega var tilkynnt
að Schramm hefði verið myrtur
af ungum stúdent að nafni Jiri
Kok, sem hafi yerið félagi í and-
kommúnísku'm samtökum. ’ Kok
var tekinn af lífi, þótt hann neit
aði statt og stöðugt ákærunni.
Handtaka Koks mun hafa leitt til
þess að gengið var milli bo'ls og
höfuðs á andkommúníski’i neðan
jarðaríhreyfingu. 60 þúsundir
manna voru handteknir og voru
margir fcíflátnir en hinir sendir
d þrælkunarbúðir.
Dr. Oskar Klinger, sem um ára
bil var heimilislæknir Masaryks,
'hefur nú borið, að Masaryk hafi
alls ekki haft sjálfsmorð í hugá
'heldur hafi liann með leynd stefnt
að því að flýja land og hafi hann
iagt að dr. Klinger að fylgija sér
ó flóttanum. Þá kemur fram í við-
tali í einu af dagblöðunum í Prag,
við vitni, sem óskar eftir að nafni
sínu sé haldið leyndu, að þann 9.
marz hafi Clutnsky majór, sem
óður var einn af leiðtogum neð/jtn
jai’ðarhreyfingai’innar í Tékkó-
slóvakiu á stríðsárunum, sent
sendiboða til Masaryks pg varað
'hann við að snúa heim til íbúðar
sinnar um kvöldið og hann hefði
skipun um að fyilgja utanríkisráð
herranum á skipulögðum flótta til
Bretlandis, sem Clumsky majór
hefði undirbúið. Samkvæmt frá-
sögn þessa manns á Masaryk að
hafa svarað því til að hann gæti
ekki farið þá um kvöldið en beðið
Séndibóðarin að koma aftur dag
inn eftir. En það var um seinan.
Þarín morgun fannst lík Masaryks
í haWargarðinum. —
Téfcknesku blöðin njóta þess
auðsjáanlega að fá að skrifa eins
og þeim býr í brjósti og áihugi
þeirra hefur -beinzt geysimikið að
þessari rannsókn á dauða Masa
ryks. Hefur birzt í biöðunum urm-
uU af greinum og viðtölum við
'fólk um hinn dularfu'lla dauðdaga
utanríkisi'áðherrans og í ritstjórn
argreinum 'hefur verið hvatt' til
þess að ekki verði fcáti'ð staðar
numið í rannsókninni fyrr en mál
ið sé að fullu upplýst.
'Mesta athygli vakti þó að hið
opinbera máfcgagn kommúnista
l flokksins Rude Pravo, sem í fyrstu
var mjög faikandi og hvatti önnur
'blöð í Tékkóslóvakíu til að fara
að öllu með fullri gát í þessu
máli, tók loks af skarið og skip
aði sér við hlið þeirra blaða, sem
kröfðust þess að orsökin að dauða
' Masaryks yrði upplýst til fulls.
: 'Þetta málgagn kommúnistaflokks
ins, sagði meðafc annars 1 ritstjórn
argrein þá: „Við erum sannfærðir
um að hinir sovézku vinir okkar
munu láta okkur 1 té alla nauð
synlega lögfræðilega aðstoð til
að varpa ljósi yfir þetta mál.
'Bería og klíka hans gerðist sek
um hræðilega glæpi ekki sízt
glæfpi gegn hinni sovétrússnesku
þjóð og fyrir það varð Bería að
g'jalda sjálfur eins og kunnugt
er.“
Beria var eins og menn muna
tekinn af lífi í desemiber 1'953, en
hann var yfirmaður rússnesku
leynilögreglunnar.
Hinir „rússnesku vinir“ Tékka
voru ekki mjög áfjáðir í að láta
þá aðistoð í té, sem flokksmáfcgagn
ið í Prag fór fram á. Stað-
festing þess að það hafi verið
stjórnin í Kreml — jafnvel þótt
sökinni yrði varpað á Beria ein
an — (það er erfitt a'ð kerína Stal
ín um' það nú, þegar byrjunin á
endurreisn hans í sovézkri sögu
er hafin) — að stjórnin í Kremfc
hafi staðið að baki morði á
Masaryk utanríkisráðherra Tékkó
slóvakíu, mundi ekki aðeins draga
fram skugga fortíðarinnar heldur
verða að vandamáli að dómi
Rússa. í kjölfar Masaryks-málsins
hefði eflaust komið þáttur Sovét.
stjórnarinnar í réttarhöldunum
gegn S'iansky og margra annarra
fórnardýra Stalíns.
Þannig var hinn dauði Masaryk
að verða enn hættulegri Rússum
en hann var talinn í lifanda lífi.
Meðal annars af þessum ástæðum
ákváðu Rússar að láta til skarar
skríða. Tjeká.
Ódýrar Þjórsárdalsferðir
Hinar vinsælu eins dags hringferðir í Þjórsárdal
eru alla miðvikudaga kl. ■ 9 og sunnud. kl. 10.
Meðal annars er komið í Gjána, að Stöng og
Hjálparfossi. Á austurleið er farið um Skálholt.
Einnig er ekið um virkjunarsvæðið við Búrfell.
Verð aðeins kr. 470,00. — Innifalið kaffi og
smurt brauð á Selfossi. Matarpakkar á kr. 100,00
ef þess er óskað. — Upplýsingar gefur B.S.Í.,
Umferðarmiðstöðinni. Sími 22300. /
LANDLEIÐIR H.F.
MWWWU «i:'
[W 1/^NÍ :=i
SKARTGRIPIR
UV/L -b~~i i
Modelskartgripur er gjöf sem ekki gleymist. —
- SIGMAR & PÁLMI •
Qverfisgötu 16 a. Síml 21355 og Laugav. 70. Stmj 24910