Tíminn - 10.09.1968, Blaðsíða 2

2
TÍMINN
ÞRIÐJUDAGUR 10. september 1968.

EINA LAUSNIN - FRELSI Tll HANDA TEKKUM
Þýzki rithöfundurinn Hein-
rich. Böll var staddur í Tékkó
slóvakíu fjöra fyrstu dagana
eftir að innrásin í landið hófst.
Heinridh BölL sem er fimmtug
ur að aidi, var í boði Rithöfund
féllags Tékkóslóvakíu. Áður en
hann hélt heimleiðis á sunnu
dag annan er var, höfðu téfck
neskir starfsbnæður hans beðið
hann að sikýra löndum sínum
eins ítarlega og eins oft og
honum væri frefcast kostur,
frá því sem hann hefði séð
og heyrt í Téfcfcóslóvakíu. Eft
irfarandi viðtal við rithöfund
inn birtist í þýzka vikublaðinu
Der Spiegel.
Sp.: Herra Böll, gátuð þér
nóð tali af einhverjum tékkn
eskum rithöfundum í Prag?
BÖH: Ekki mörgum. Það var
þegar orðið hættulegt. Tvo
hitti ég stuttlega, þeir vildu
aðeins fá- tæfcifæri til að heilsa
mér. En við létum eiginlega
aðeins í ijós gagnkvæman
harm ofckar yfir þessum at-
burðum. Þeir voru mjög niður-
brotnir. Allir voru slegnir sfcelf
ingu, yfir þv£ að sjá skriðdret’
um beitt í stað röksemda, öll
um sem sáu ægði sú flánýta
heimska að sjá skriðdrefcum
og vopnum beitt í stað rök-
semida! Atburðirnir virtust
hafa fyllt flesta tilfinningu auð
mýkingar og sfcelfingar. Og
þeir kommúnistar, sem ég tal
aði við, einnig embættismenn-
irnir, virtust efcfci síður niður
brotnir.
Sp.: Heyrðuð þér eitthvað
um að rithöfundar hefðu þeg
ar verið teknir fastir?
Böll: Efckert áreiðanlegt. Sí-
feilt var taláð um hættu á
handtökum, og aðvaranir voru
gefnar út. En flestir þeirra
fóru huldu höfði þegar á
þriðjia degi, voru aliir á bak
og burt.
Sp.: Hvað finnst yður um
þá skoðun, að tékknesfcir rit-
höfundar og menntamenn hafi
gengið o'f langt í vissum at-
riðum frjólsræðisstefnu, þ.e.a.
s. í 2000 orða ávarpinu.
Böll: Frá' stjérnmálalegu og
stjórnfcænsfculegu tiiliti er það
e.t.v. rétt. En þegar sótzt er
eftir frelsi verður aldrei geng
ið oif iangt. Andstæðingurinn
ákveður landamœrin. Og hann
lætur ekki að sér bveða fyrr
en komið er yfir landamærin.
Þess vegna segi ég Tékkar
gengu eins langt og þeir móttu
til. Hvar standa þeir, sem ekki
voru með frjólsræðisstefnunni.
Mér finnst 2000 orða ávarpið
stórkostlegt.
Sp.: Var það fyrst og fremst
ungt fóifc sem þátt tók 1 mót
mœlaaðgerðunum á götum úti?
Böll: Nei. Ef svo hefur lit-
ið út í sjónvarpinu, þá gaf
það ekki rétta mynd. Lífcam
legar aðgerðir — eins og t. d.
að stökkva upp á sfcriðdreka,
þær gat ég á mínum aldri nátt
úrulega efcki framkvæmt. En
margt fullorðið fólfc tók þátt
í rökræðunum við sovézku her
mennina.
Sp.: Tókuð þér eftir að skipt
hefði verið um hermenn í
sovézka hernámsliðinu eftir
fyrstu dagana?
Böll: Á laugardag voru sové
zku hermennirnir . greinilega
bressari. Skyndilega voru þeir
orðnir öruggari með sig, efcki
eins þreyttir og niðurdregnir.
Eg gizkaði á, að þetta væru
nýir hermenn, því að þeir sem
fyrstir komu höfðu virzt hrœði
lega niðurdregnir og örþreytt-
Heinrich BöLI
ir. Eindrægni brogaranna var
algjör af hvaða stétt eða stöðu
sem þeir voru. Fyrstu dagana
var fólkið hrætt um hvað þjóð
varðliðið kynni að aðhafast.
En úr því vár fljótt skorið, að
þeir unnu efcki með innrásar
liðinu.
Sp.: Sóuð þér hvernig íbúarn
ir neituðu að veita hernámslið
inu aðstoð við útvegun vista
og þess háttkr?
Böll; Já. Það var augljóst,
þeir fengu alls ekkert. Ég varð
eitt sinn áheyrandi að samtali
sem þýtt var fyrir mig. Rúss
nesfcur hermaður spurði Téfck
ana: ,,Hvers vegna gefið þið
ofckur ekki að borða? Við gef
um honum Dubcek ykkar að
borða í Moskvu.“ Þessu svaraði
Tékfci: ,,Hann kom efcii held
ur með skriðdrefca inn í
Mosfcvu“. Hermennirnir voru
augsýnilega skelfdir vegna
þessara aðgerða.
Sp.: Þér gátuð flutt yfirlý6
ingu í leynilegri útvairpsstöð í
Prag — hvernig voru tildrög
þess?
Böll: Maður nokkur sá mig
á hótelinu, þar sem ég bjó og
þekkti mig. Hann færði það í
tal við mig að ég segði nofcfc
ur orð í útvarp og ég sam-
þyfcfcti það. Farið var með mig
til íbúðar þarna í nágrenninu,
og þar gat ég flutt yfirlýsing
una í síma. Svipáð var er ég
kom fram í sjénvarpi.
Sp.: Þér skrifuðuð einnig í
dagblöðin, sem gefin voru út á
laun . . .
Böll: Já, ég skrifaði í laugar-
dagsblað „Literární listy“ og
einnig í ,,Prace“. Ég lýsti þeim
áhrifum sem ég hafði orðið
fyrir og lét í lrjös þá skoðun
mína að innrásin í Tékkóslóva
fcíu væri ódullbúin kúgun. Og
í útvarpssendinguvum sikír-
skotaði ég til sovézkra rithöf
unda, starfsbræðra minna. Þess
um orðum mínum hefur aug
sýnilega verið útvarpað, því að
í gær kom til mín hér í Köln
tékkneskt leikritaskáld, sem
hafði heyrt þau í Júgóslavíu.
Sp.: Þér eruð sá vestur-þýzk
ur rithöfundur sem er í einna
mestu áliti og einna víðkunn
astur í Sovétrífcjunum. Þér haf
ið oft ferðast til Sovétríkjanna
og hafið margvfsleg sambönd
við rússnesfca höfunda. í hve
miklum mæli álítið þér að yð-
ur sé fært að fræða þessa höf
unda um það sem gerzt hefur?
Böll: Ég held að þeir rithöf
undar, sem ekki hafa aðstöðu
til að fá beinar fréttir af þess
um málum, muni ósjálfrátt
yita að atburðirnir í Tékkóslóva
kíu voru efcfci neitt sérlega
ánægjulegir, þegar þeir lífca
finna að harðna f?r í stjórn
málunum heima fyrir. Þeir
rithöfundar sem eru jafnaldrair
mínir eða eldd minnast þeirra
aðferða1 og þeim áróðri, sem
beitt var á dögum Stalíns, og
eru færir um að leggja saman
tvo og tvo hvað viðkemur því
sem nú er að gerast og því sem
yfirvöld hafa að segja þar um.
Flestir rússneskir rithöfundar
sem ég þefcki eru hlynntir af-
námi Stalínisma en jafnframt
eru þeir dyggir sósíalistar. Það
er oft erfitt fyrir okkur að
skilja afstöðu þeirra. Ég held
að sá hluti sovézkra rithöfunda
sem bezt er menntaður og fylg
ist mest með séu mikilli skelf
ingu lostinn vegna atburðanna
í TéfckíVóvakíu.
Sp.: Hvaða skoðun hafið þér
mótað yður eftir ástandinu eins
og það var þegar þér yfirgáf-
uð landið?
Böll: Eftir því saðasta sem ég
sá af ástandinu virtist það
vera sjálfsmorði líkt. Það er
ekki leyfilegt að knýja heila
þjóð fram á barm sjólfseyðing
ar. En þetta hefur gerzt með
þessu ofbeldisverki. Ég sé
enga lausn.
Það hljómar eins og tálvon
en þó held ég, að það væri
eina raunsæa lausnin frá stjóm
málalegu sjónarmiði, að Sovét
ríkin gefi Téfckóslóvakíu
frelsi.
'VIPAc
HLEÐSLUTÆKIN ÓDÝRU
Einnig bremsuborðar
og bremsuborðahnoð.
S M Y R I L L, Ármúla 7, sími 12260.
<§níineníal
Utvegum eftir beiðni
flestar stærðir hjólbarða
á jarðvinnslutæki
Önnumst ísuður og
viðgerðir á flestum stærðum
Gúmmmnnustofan h.f
Skipholti 35 - Sími 30688
og 31055
HLAÐ
RUM
Hla&rúm henla allstaffar: i bamahcr-
bcrgilS, unglingaherbergiö, hjónahcr-
bergitf, sumarbústaíinn, vciBihúsiB,
bamaheimili, hcimavistarskála, hótel.
Helztu lostir MaCnimanna cru:
■ Rúmin má nota eitt og eitt sér eða
hlaSa þeim upp í tvxr eða þijár
hæðir.
■ Hacgt er að £á auhalega: Náttborð,
stiga eða hliðarborð.
■ Innaúmál rúmanna er 73x184 tm.
Hatgt er að £á rúmin með baðmull-
ar og gúmmldýnum eða án dýna.
■ Rúmin hafa þrefalt notagildi þ. e.
Koj ur.einstakiingsrúm oghj ónarúm.
■ Rúmin eru úr tekki eða úr brénni
(brenniiúmin eru minni ogódýrari).
■ Rúmin eru 511 i pörtum og tekur
aðeins um tvxr mlnútur að tetja
þau saman eða taka í sundur.
HÚSGAGNAYERZLUN
REYKJAVÍKÚR
BRAUTARHOLTI 2 - SÍMI 11940
A Ii 'Í1
SKARTGRIPIR
LTW^7!^
3
Modelskartgripur er gjöf sem ekki gleymist. —
SIGMAR OG PÁLMI -
Hverfisgötu 16 a. Sími 21355 og Laugav. 70. Sími 24910
STAKIR ELDHÚSSKÁPAR
MIKIÐ ÚRVAL
Á LAGER
EINNIG VASKBORÐ,
KÚSTASKÁPAR OG
ÝMSAR GERÐIR EFRI
OG NEÐRI SKÁPA.
HÚS OG SKIP HF.
Laugavegi 11. Sími 21515.