Tíminn - 31.10.1968, Side 12

j
12
TÍMINN
FIMMTUDAGUm 31. október 1968.
Tillögur um efnahagsmál
Framhald af 8 síða
athugandi sú staðreynd, að ís-
lenzkt efnahagslif stendur nú á
tímamótum. Þau tímamót eru í
jþví fólgin, að sjávarútvegurinn
er nú að vissu leyti runninn á
enda ábveðins þróunarskeiðs,
vegna þess, að ljóst liggur fyrir
að mati fræðimanna í þeirri
grein, og stutt af ótvíræðri
reynslu, að verulega aukin sókn
á fiskimiðin mundi leiða til
minnkandi heildarafla. Þetta er
gjörbreyting frá því sem verið
hefur frá upphafi íslandsbyggð-
ar fram á síðustu ár. Nú liggur
ljóst fyrir, að vaxtarbroddur ís-
lenzks atvinpulífs getur ekki orð
ið í fiskveiðum, eins og verið
hefur að undanförnu. Vöxturinn
hlýtur og verður að vera í iðn-
aði. Það er engin önnur lei'ð til.
Er þá ekki sjálfsögð afleiðing
af þessum breyttu aðstæðum, að
við verðum að haga málum okk-
ar svo að grundvöllur skapist fyr-
ir því áð þessi iðnaður geti starf-
að. Og eitt aðal frumskilyrði
þess er, að skráning gjaldmiðils
ins sé í samræmi við það, sem
gerist hjá nágrannaþjóðunum eða
þeim þjóðum, sem við þurfum að
keppa við á mörkuðum. Hvers á
íslenzkt iðnverkafólk að gjalda,
ef vinnuframlag þess á ekki að
fá samkeppnisaðstöðu við vinnu-
framlag næstu þjóða, þannig að
það þurfi að ganga atvinnulaust
meðan nágrannar þess í næstu
löndum hafa atvinnu, þó þeir
leggi ekki af mörkum neitt betri
vinnu. Tökum til dæmis járniðn-
aðarmann, sem vinnur við skipa-
viðgerðir. Á hann að ganga at-
vinnulaus þau tímabil eða þau
árabil, sem veiði er hagstæð og
gengið skráð hátt, ef það er skráð
eftir fiskigöngum, þannig að hans
vinna verði ósamkeppnishæf, ef
halda á í þá reglu að skrá geng
ið eftir fiskigegnd. Nei, hann á
rétt á því að gengið sé skráð
þannig, að hans vinnuframlag sé
.samkeppnishæft, ekki stundum,
heldur alltaf, hvort sem mikið
eða lítið fiskast þessa vertíðina
eða hina. Og þá fyrst er hægt að
bera saman afköst íslendingsins
við afköst manna í sömu starfs-
grein erlendis, ef kaup hans,
umreiknað í alþjóða mynt er
það sama eða svipáð og > starfs-
bræðra hans í nágrannalöndun-
um. Þess vegna ætti það a'ð vera
krafa íslenzks iðnverkafólks að
vinnuskilyrði þess séu tryggð,
ekki stundum, heldur alltaf, með
því að gengisskráningin skapaði
vinnuframlagi þeirra hagstæðan
samanburðargrundvöll. Það er
eina leiðin tiþ þess a'ð skapa at-
vinnuöryggi. Ýmsir munu e. t. v.
halda, að sjávarútvegurinn og
fiskiðnaðurinn myndu græða allt-
of mikið, ef farið yrði að skrá
gengi eftir samkeppnisaðstöðu
innlends íðnaðar. En ég held, að
það rétta sé, að sjávarútvegin-
um veiti ekkert af þeirri gengis-
skráningu, sem ég hef stungið
upp á. Og þó þessir aðilar byggju
e.t.v. við óþarflega hagstæð skil-
yrði tíma og tíma, þá tel ég það
fremur til bóta en hitt. Sjávar-
útvegur er áhættusamur, og þau
fyrirtæki, sem að honum standa,
þyrftu að vera vel efnum búin
til þess að vera fær um áð byggja
sig upp og fæ^ um að taka
skakkaföllum, þegar þörf krefur.
Og þó að sjómenn fengju háar
tekjur viss tímabil, tel ég það
ekki nema sanngjarnt vegna erf-
iðra og álhættusamra starfa. En
auðvitað þarf bættur tæknibúnað
ur nútíma fiskiskipa að fá sinn
eðlilega aflahlut. Hitt er svo annað
mál, að skattareglur þarf að
setja þannig, að mikil veiði
um stuttan tíma setji ekki
allt efnahagslíf úr skorðum. Höf-
uðatriðið er, að með þeirri stefnu
í gengismálum, sem hér er
stungið upp á, er lagður grund-
völlur að nýrri og traustari efna
hagsuppbyggingu, heldur en við
höfum búið við áður, en ef farið
yrði inn á uppbóta-söluskatts og
skattpíningar'leið, yr'ði heilbrigð
framtíðarþróun hindruð um sinn.
Hvaða iðngrein
á að velja?
En eitt langar mig til að nefna
í þessu sambandi. Ur því að það
er Ijóst, að aðeins meö uppbygg
ingu iðnaðar er hægt að sjá þjóð
inni fyrir nægilegri atvinn-u, þá
er tímabært, og þó fyrr hefði
verið, að fara að átta sig á,
hvaða greinar iðnaðar á að velja
sem aðalviðfangsefni. Því þó fjöl
breytni sé góð, þá held ég, að
við verðum að velja eitt'hvað sér-
stakt, sem við hyggjumst helzt
gera' að útflutningsvöru okkar á
i'ðnaðarsviðinu. Þetta atriði hef
ég hugleitt árum saman og hef
einkum á síðari1 árum sannfærzt
um, að eitt svið sé öðrum æski-
legri. Um þetta atriði vil ég þó
ekki hafa í frammi neinar full-
yrðingar. Fegin yrði ég því, að
aðrir kæmu með betri tillögur.
En mín hugmynd um þetta er
sú, að við eigum að beita okkur
að málmiðnaði og elektrónískum
iðnaði. Sá áhugi, sem margir
•framtaksnamir menn hafa sýnt
hér fyrir skipasmíðaiðnaði, fellur
alveg saman við hugmyndir mínar
um þessi efni. Ég tel að núver-
andi ríkisstjórn hafi verið á réttri
leið í því að styðja uppbyggingu
skipaiðnaðar. Ég skoða skipasmíð
arnar, sem byrjunarþátt í þeim
margþætta málmiðnaði, sem hér
ætti að rísa upp til útflutnings.
íslendingar eru hinir mestu völ-
undar við alla vandasama smí'ði.
Og þá fyrst teldi ég þessari gáf-
uðu og dverghögu þjóð fullkosta,
þegar hún fer að flytja út eigin
málmiðnaðarframleiðslu, flókin
tæki, vélar og rafbúnað. Þessu
marki gæti þjóðin náð, ef hún
sjálf og forráðamenn hennar
skildu áðstöðu hennar og hæfi-
leika. En iðnaður þarf góðan
tíma til uppvaxtar. Það hefur ýms
um orðið hált á því að ætla sér
að hraðþróa iðnað.
Hvers vegna vilja sumir
markaðsbandalag?
Vík ég nú stuttlega að síðari
spurningunni, sem ég sló hér
fram í býrjun, en hún var um
það, hvernig á því gæti staðið að
margir greindir og góðir menn
virðast endilega vilja koma okkur
inn. í markaðsbandalögin. Ein á-
stæðan er áreiðanlega sú, að ýms-
ir halda að aldrei muni takast að
skapa festu í kaupgjaldsmálum
fyrr en við erum tengdir nánar
en nú er slíkum efnahagsheild-
um. Þeir benda á óhóflega launa-
taxta hjá ýmsum fagfélögum, s. s.
sumum handverksmönnum o.fl.
En ráðið er ekki að fremja efna-
hagslegt sjálfsmorð, þó taxtar hjá
nokkrum pípulagningarmönn-
um og lögfræðingum kunni að
vera helzt til háir. Vi'ð slíku verð-
ur að snúast með öðrum hætti.
Önnur megin skýring á áhuga
fyrir inngöngu er að sjálfsögðu
sú, að efnahags- og markaðs-
bandalögin hafa a.m.k. í fyrstu
virzt hagkvæm a.m.k. fyrir eina
þjóð eða svo. Ekki heldur trútt
um að við höfum verið hvattir
til inngöngu af einstaka mönnum
frá þjóðum innan bandalaganna.
Willy Brant var þó fljótur að átta
sig á aðstöðu okkar og taka af
skarið um að innganga í þau væri
okkur hættuleg. Sama hafa fleiri
gert, en einstaka Danir hafa
kvatt til inngöngu. Danir eru
nýtnir. Þeir hefðu ekkert á móti
auknum markaði fyrir vörur sín-
ar á íslandi, og finnst sjálfsagt
eins og fyrri daginn að við eig-
um að halda áfram „að draga
þann fisk sem kóngurinn þarfn-
ast“, í stað þess að við förum að
keppa við þá sjálfa í iðnvörufram
leiðslu, en til hennar höfum við
að ýmsu leyti betri skilyrði en
þeir. En megin ástæðan fyrir á-
huga ýmsra hérlendra manna á
inngöngu > í bandalögin held ég
að séu vissar hagfræðikenningarj
sem eru þess efnis fyrst og fremst
að það eigi að framleiða hvern
hlut þar sem ódýrast er að fram-
leiða hann, og þar með búið. Og
svo hanga utan á þessum kenn-
ingum lærdómar þess efnis a'ð
helzt ættu öll fyrirtæki að vera
stórfyrirtæki, því aðeins í stóru
fyrirtækjunum sé hægt að koma
við hinni fullkomnustu tækni og
hagræðingu. Út á þessar kenning-
ar mætti leggja niður mörg þjóð-
lönd, og þar með mörg þjóðerni
og að sjálfsögðu fjöldan allan af
atvinnustéttum ví'ðsvegar um
gjörvalla heimsbyggðina. Og sam
kvæmt þeim ætti að leggja niður
svo til allan atvinnurekstur á ís-
landi, neina eitthvað af sjávarút-
veginum. Ég efast um að nokkuð'
teljandi af fiskiðnaðinum í land-
inu fengi að fljóta með, ef þess-
um kenningum væri fylgt út í æs-
ar. Samkvæmt þeim ætti ísland
að vera veiðistöð fyrst og fremst,
auk þess að vera að einhverju
litlu leyti kraftstöð fyrir þunga
iðnað útlendinga svo lengi sem
atomorkan leysir ekki ’ vatnsaflið
af hólmi. Þessar kenningar hafa
tröllriðið hugmyndafræði pg skoð
anamyndun fjölda manna hér á
landi á undanförnum árum, en í
rauninni eru þær gamlar og úr-
eltar. Méð því að ganga á hönd
þessum umræddu kenningum, er
í rauninni ekkert rúm fyrir smá-
þjóðirnar í heiminum. Öll þjóð-
ernisleg og menningarleg verð-
mæti verða að strikast út. Smá
verzlanir, smáútgerð, smábænda-
búskapur, smáiðnaður og smá
þjóðir, — allt verður þetta að
strikast út. Þessu á öllu að fórna
á altari hagkvæmninnar, fram-
leiðsluhraðans. En þótt þessar
kenningar um hagkvæmnina og
hinn almáttuga stórrekstur kunni
að líta vel út í fyrstu, reynast
þær að verulegu leyti mýraljós og
villukenningar þegar betur er að
gáð. Sannleikurinn er sá, í fyrsta
lagi, að það er aðeins í vissum
greinum, við vissar aðstæður, sem
hagkvæmt er og nauðsynlegt að
hafa fyrirtæki mjög stór. Smærri
fyrirtæki geta verið alveg eins
hagkvæm og jafnvel hagkvæmari
í fjöldamörgum greinum. Kostn,-
aðinum við stofnun og starf-
rækslu fyrirtækis er líkt varið
eins og t.d. með rúmlest í skipi
eða rúmmetra í húsi. Rúmlestin
eða rúmmetrinn í húsi kostar yf-
irleitt hérumbil það sama, hvort
sem skipið eða húsið er stórt eða
lítið. Stórrekstrarpostularnir
gætu sjálfsagt reiknað_ út að ör-
fá stórbú gætu séð íslendingum
fyrir öllum þörfum þeirra fyrir
landbúnaðarvörur og e.t.v. selt
þær 2—3% ódýrari en smábú-
skapur okkar gerir nú, og sömu
menn yrðu sjálfsagt fljótir að
sanna með tölum að eitt stórt
„magasín" gæti dugað fyrir
Reykjavík og nágrenni, og jafn-
vel selt með eitthvað örlítið lægri
álagningu en smáverzlanir okkar
gera nú, og ekki mundi þeim
verða skotaskuld úr því að reikna
allan iðnað á íslandi dauðan, og
það eru þeir í rauninni búnir að
gera, af því hann. er ekki nógu
stórbrotinn, ekki beitt nógu mik-
illi hagkvæmni, að maður nú ekki
tali um hversu auðvelt er að
sanna að einn banki dugi fyrir
þetta litla þjóðfélag og eitt trygg-
ingarfyrirtæki. Með slíkri tölvísi
er auðvelt að reikna ísland al-
gerlega úr leik, utan sem veiði-
stöð og aflastöð. Hinar þjóðhættu
legu tillögur um inngöngu í efna
hagsbandalögin, held ég sem sagt
a'ð eigi rætur að verulegu leyti
í slíkum úreltum skólalærðum
fræðikenningum, ásamt grund-
vallar rangskilningi á eðli og að-
stöðu íslenzks iðnaðar og efna-
hagslífs yfirleitt. Hér er á ferð
inni tilsvarandi rangskilningur
eins þegar menn héldu að síldar-
toppurinn væri þróun. Iðnaður
allra þjóða hefur þurft vernd
meðan hann var að þroskast og
íslenzkur iðnaður er engin undan
tekning að þessu leyti. Þess vegna
verður að vernda heimamarkað-
inn honum til handa. Ef iðnað-
urinn fær að þróast í fri'ði og
hlýtur stuðning og fyrirgreiðslu
stjórnvalda, geta ýmsar greinar
hans smátt og smátt vaxið upp í
að verða útflutningsiðnaður. Og
ég vil ekki að menn gleymi þeim
menningarauka, sem fólgin er í
þvi að menn framleiða sjálfir
sem mest af sumum neysluvör-
um, þa'ð sem löngum hefur stað
ið íslenzkum iðnaði mest fyrir
þrifum, er vöntun á skilningi á
gagnsemi hans og á aðstöðu hans,
af hálfu íslenzkra landsstjórnar-
manna. Á ég þar bæði yið stjórn-
málamennina og verkalýðsleið
toga, sem þráfaldlega hafa leitt
launamálastefnuna til óhags fyr-
ir launþegana sjálfa þegar á
lengra tímabil er litið. Af hálfu
stjórnvalda hefur það einkum ver
i'ð sífeldlega röng gengisskráning
og skammsýn skattapólitík, ásamt'
LEIÐRETTING
í þættinum Spurning vikunnar
urðu þau leiðinlegu mistök
að skipti urðu á ljósmyndum af
þeim Guðrúnu Kvaran stud.. mag.
og Hjördísi Björk Bákonardóttur
stud. jur. Við viljum biðja þær
velvirðingar á þessum mistökum
og vonumst til að þetta valdi
ekki alvarlegum misskilningi.
Guðrún Kvaran
Hjördís Björk Hákonardóttir
almennu forystuleysi og úrræða-
leysi varðandi íslenzk iðnaðarmál
sem fram að þessu hefur staðið
iðnaðinum fyrir þrifum. Sem of-
urlítið dæmi um þetta sinnuleysi
mætti nefna, að eklci var einu
sinni hægt að fá lóðir undir iðn
aðarhús, svo árum skipti hér í
Reykjavik. Ég veit um fyrirtæki
sem kvöbbuðu um það samfleitt
í 16 ár að fá lóðir undir iðnaðar-
starfsemi, en án árangurs.
Og svo vil ég að síðustu segja
þetta: Framtíð okkar allra, hvort
sem við erum verzlunarmenn,
þjónustumenn, iðnaðarmenn,
bændur eða sjómenn, er nátengd
því að okkur takist að byggja
upp traustan iðnað í landinu,
bæði stóriðnað og smáiðnað og
þjóðin þarf a'ð eiga þessi fyrir-
tæki sem mest sjálfi Það er eng-
in önnur leið til, ef við ætlum
að lifa áfram sem sjálfstæð þjóð,
í þessu landi og það er enginn
minnsti vafi á því að þessu marki
getum við náð, ef við gerum okk-
ur nauðsynina ljósa Hitt er svo
jafn víst, að ef við fljótum sof-
andi að feigðarósi skuldasöfnun-
ar og stefnuleysis, þá verðum við
troðin í svaðið. Það fer fyrir okk
ur, eins og farið hefur fyrir svo
mörgum smáþjóðum á undan okk
ur, sem ekki hafa haldið vöku
sinni.
Viðauki.
EFTA skýrslan er komin út, en
er leynileg, sem almenningur fær
ekki að sjá. Ég hef gert ákveðn-
ar tilraunir til að fá hana — en
verið neitað. Er slíkt undarleg-
ar aðfarir. Á að smeygja múlnum
á okkur svo lítið ber á?