Vísir - 18.07.1977, Síða 10

10
Mánudagur 18. júli 1977 VISIR
VISIR Mánudagur 18. jilli 1977
VISIR
C'tgrfandi': Hrykjaprent hf
Framkvæiridastjóri: Davift (iuómundsson
Kitstjórar: l»orstrinn Fálsson áhm.
ólalur Kaj'narsson.
Kitstjórnarfulltrúi: Bragi Guðmundsson. Fréttastjóri rrlendra frótta: Guömundur G. Pélursson. t
L msjón meö llelgarblaöi: Arni Þórarinsson. Klaöamenn: Anders Hansen, Anna Heiöur Oddsdóttir, ’
Edda Andrésdóttir, Einar K. GuÖfinnsson, Elfas Snæland Jónsson, Finnbogi Hermannsson, Guöjóri
Arngrimsson, Hallgrimur H. Helgason. Kjartan L. Pálsson, óli Tynes, Sigurveig Jónsdóttir, Sveinn
Guöjónsson, Sæmundur Guðvinsson. Iþróttir: Björn Blöndal, Gylfi Kristjónsson. Ctlitsteiknun: Jón
Oskar Hafsteinsson, Magnús Olaísson. I.jósmyndir: Einar Gunnar Einarsson, Jens Alexandersson,
Loftur Asgeirsson.
Siilustj*»ri: Páll Stefánsson Auglýsingastjóri: Dorsteinn Fr. Sigurösson.
Dreifingarstjóri: Sigirrður K. Pótursson.
Auglýsingar: Siöuniúlo H. SÍmar X2200. Ktitill. Askriftargjald kr. 1.100 á mánuöi innanlands.
Afgreiösla :"Slakkholti 2-1 simi Klitill Verö i lausasölu kr. 70 eiutakiö.
Kitstjórn: Sföumúla II. Sími Klilill, 7 Ifnur. Prentun: Klaöaprent hf.
Feluleikur einu sinni enn
Við lok vinstri stjórnár tímabilsins voru aðstæður
þær í þjóðarbúskapnum, að flest opinber fyrirtæki
voru rekin með halla og lánasjóðir allir komnir í þrot.
Þegar núverandi ríkisstjórn hóf endurreisnarstarf
sitt var það eitt af höfuðverkefnum hennar að snúa
blaðinu við i þessum efnum.
I því skyni var m.a. gripið til þess ráðs að setja sér-
stakar aðhaldsnefndir yfir sumar rikisstofnanir.
Nefndir þessar áttu að stuðla að aukinni hagkvæmni f
rekstri, hafa gætur á fjárfestingaráformum og sjá
svo um að tekjustofnar stæðu undir gjöldum. Mark-
miðið var að koma á hallalausum rekstri.
Fyrir nokkrum dögum skipaði ríkisstjórnin svo
auka-verðlagsnefnd utan og ofan við undir- og yfir-
verðlagsráð. Nefnd þessi á að hafa það hlutverk að sjá
svo um, að ríkisfyrirtæki velti ekki kostnaðarhækkun-
um út i verðlagið. Markmiðið er með öðrum orðum að
draga úr verðlagshækkunum með hallarekstri ríkis-
fyrirtækja.
Viðskiptaráðherra hefur lýst yfir því, að hér sé um
stefnumarkandi ákvörðun að ræða af hálfu ríkis-
stjórnarinnar í viðureigninni við verðbólguna. Verður
að segja það eins og er, að stefnumörkun þessi er
hvorki merkileg né til þess fallin að uppræta verð-
bólgumeinsemdina, þegar til lengdar lætur. Sannleik-
urinn er sá, að tilgangslitlar bráðabirgða aðgerðir af
þessu tagi eru orðnar heldur þreytandi.
Sú stefna hefur áður verið rekin að vinna á verð-
bólgunni með hallarekstri opinberra fyrirtækja. Og
hafi einhverjir ekki áttað sig á því fyrir fram, að von-
laust er með öllu um árangur þegar þannig er staðað
að málum, ætti reynslan nú að hafa sýnt mönnum
fram á það. Þetta eru sömu aðgerðirnar og vinstri
stjórnin greip til með afleiðingum, sem öllum eru
kunnar.
Málið myndi horfa öðru visi við, ef samhliða á-
kvörðunum af þessu tagi fylgdu markvissar niður-
skurðaraðgerðir i opinberum rekstri og þjónustu. En
því er ekki að heilsa. Afleiðingin er sú, að opinberu
fyrirtækin verða i vaxandi mæli að standa undir bæði
f járfestingum og rekstri með lánum. Vegna verðbólg-
unnar er innlendi lánamarkaðurinn að þrotum kom-
inn. Fyrir þá sök knýr þessi ákvörðun fyrirsjáanlega á
um auknar og erlendar lántökur.
öllum má vera Ijóst, að það er kostnaðarsamt og ó-
hagkvæmt að standa undir fyrirtækjarekstri með
þessum hætti. Engu er iíkara en rikisstjórnin vilji
heldur, að fyrirtæki og opinberir aðilar greiði útlend-
um peningastofnunum fjármagnskostnað í formi
gengismunar en innlendum lánastofnunum í formi
vaxta. Hikið í vaxtamálunum og ákvörðunin um halla-
rekstur opinberu fyrirtækjanna benda ótvírætt til
þess.
Sýnt hefur verið fram á, að orkuverð i Reykjavík
væri nú lægra, ef orkufyrirtæki borgarinnar hefðu á
vinstri stjórnarárunum fengið samþykktar gjaldskrár
i samræmi við kostnaðarhækkanir. Skýringin er að
sjálfsögðu fólgin i þvi, að reksturinn hefur orðið óhag-
kvæmari, eftir því sem hann hefur í auknum mæli
byggst á lántökum.
Verðstöðvunaraðgerðir þær, sem nú hafa verið
ákveðnar eru í því einu fólgnar, að þess er freistað að
fela verðbólguna um tíma. Því fer víðsf jarri að að-
gerðir sem þessar stöðvi verðbólguna. Hækkanirnar
koma fram fyrr en seinna og verða meiri en orðið
hefði við eðiilegar aðstæður.
Reynslan af hagstjórn vinstri stjórnarinnar á að
hafa sýnt mönnum fram á þessar einföldu staðreynd-
ir, og hefur án nokkurs vafa gert það. Feluleikinn má
miklu fremur skýra með því að stjórnvöld og laun-
þegasamtökin, sem sérstaklega hafa óskað eftir þess-
um blekkingum, eru ekki reiðubúin til að standa að al-
vöru aðgerðum gegn verðbólgunni.
.i rg.'Tgaa ^
t Exclusive

fo's^íoTo
jríkjunum. Bandarísk blöð spanna
ðalegasta sem þekkist i heiminum,
„Ég lærði það heilræði heima í föðurgarði að besta
ráðiðtilaðvarðveita þjóðleg verðmæti væri að hafa sem
mest samskipti við útlendinga".
Tilviljun að Woodward og
Bernstein skrifuðu um
Watergate-málið og þátt
Nixons í því
Segir hann að þó við þekkjum
fyrst og fremst aðeins þrjú blöð,
Washington Post, New York Tim-
es og Los Angeles Times, þá sé
mjög mikið af virtum blöðum i
Bandarikjunum. „Washington
Post varð til dæmis fyrst veru-
lega þekkt utan Bandarikjanna
eftir Watergate-málið”.
Fjölmiðlar orðnir kerfi út-
af fyrir sig
Að sögn Vilmundar hefur það
mjög færst i vöxt i Bandarikjun-
um undanfarin ár, að stórir
blaðahringir eigi mörg blöð, og að
frjálslyndir Bandarikjamenn hafi
áhyggjur af þvi að útgefendur
verði sifellt færri og stærri.
Sem dæmi nefnir Vilmundur,
að i New Orleans komi út tvö blöð,
morgunblað og siðdegisblað. Er
morgunblaðið ihaldssamt, en hitt
frjálslynt. bað merkilegasta við
þessi blöð er hins vegar það, að
sami aðili gefur þau bæði út! —
Er jafnvel sagt i grini að i árs-
byrjun hittist ritstjórar þeirra og
komi sér saman um tvö til þrjú
mál til að vera ósammála um!
Þróun síðdegisblaðanna
ekki sú sama og í Evrópu
Þróun i þá átt að siðdegisblöðin
vaxi að styrk og upplagi, hefur
„Ég fer ekkert dult með
það að ég hef jafnan stælt
það besta í bandariskri
blaðamennsku".
,,Jú, jú, ég kom á ritstjórn
Washington Post og fékk að sitja
þar ritstjórnarfund”, segir Vil-
mundur er við spurðum hann um
þetta heimsfræga blað.
Segir hann að þar vinni á
fimmta hundrað blaðamenn, og
skiptist þeir niður i fjölmargar
deildir. Hina eiginlegu ritstjórn-
arfundi sitja þvi einungis deilda-
ritstjórar, en ekki allir bjaða-
mennirnir eins og tiðkast á is-
lensku dagblöðunum!
Vilmundur segist álita það
hreina tilviljun að þeir Woodward
og Bernstein „lentu á” Water-
gate-málinu, það séu hundruð
slikra blaðamanna starfandi i
Bandarikjunum.
„Það er ekkert leyndarmál, að
ég hef verið að stæla vonandi og
væntanlega það besta i ameriskri
blaðamennsku, en þar má finna
bæði það besta og það sóðaleg-
asta sem fyrirfinnst i heiminum i
þeim efnum’.’ segir hann
ennfremur.
Segir Vilmundur gifurlegan
fjölda dagblaða koma út i Banda-
rikjunum, nokkur stór og rótgróin
blöð sem ná um allt landið og eru
þekkt um allan heim, og svo urm-
ull af staðbundnum blöðum.
„STÆLI ÞAÐ
BESTA Í
AMERÍSKRI
Vilmundur Gylfason er maður sem ekki er þörf á að kynna fyrir fólki. Hvort sem
menn eru hrifnir af honum eða ekki, hvort menn eru sammáia honum eður ei, allir
vita hver hann er.
Það eru f lestir sammála um að hann hafi rutt nýrri tegund blaðamennsku braut
á islandi, eins konar rannsóknarblaðamennsku, en hún er mjög tíðkuð erlendis,
einkum í Bandaríkjunum. Mjög eru þó skiptar skoðanir um þessa tegund blaða-
mennsku, og þeir eru ófáir sem viljað hafa afgreitt hana með einu orði: sorpblaða-
mennska.
Vilmundur er nýkominn heim frá Bandarikjunum, þar sem hann ferðaðist um og
kynnti sér bandariskt þjóðfélag. Einkum lagði hann áherslu á að kynna sér starf-
semi biaða og sjónvarpsstöftva, og okkur lék forvitni á að heyra nánar um þessa
ferð.
Rœtt við Vilmund Gylfason
sem er nýkominn heim úr
ferð um Bandaríkin
Ferðaðist um þver og endi-
löng fylkin
„Ég var rétta þrjátiu daga úti,
og ferðaðist vitt og breitt um
Bandarikin, skoðaði skóla, söfn,
fjölmiðla ýmiss konar og reyndi
að koma mér sem mest i per-
sónulegt samband við bandariskt
fólk af öllu tagi”, segir Vilmund-
ur.
„Ég fór fyrst til New York og
Washington, og þaðan til Spring-
field, en þar eru gefin út dagblöð
sem eru að mörgu leyti lik reyk-
visku dagblöðunum, enda eru
Reykjavik og Springfield álika
stórar”, segir hann.
Frá Springfield segist Vil-
mundur hafa farið til Denver i
Colorado, og þaðan til San Frans-
isco i Kaliforniu.
„Ég er ekki viss um að allir
geri sér ljóst hvers konar land
Kalifornia er, sem teygir sig eftir
endilangri Kyrrahafsströndinni”
segir Vilmundur.
Hann bendir til dæmis á, að þar
búi tuttugu og tvær milljónir
manna, og til samanburðar að á
öllum Norðurlöndunum. búi ekki
nema nitján milljónir til samans,
og i Kanada aðeins tuttugu og
fjórar milljónir manna. „Þetta er
aðeins eitt dæmið um hve þetta
þjóðfélag er tröllaukið’,’ segir
hann.
Frá „Friscó” fór Vilmundur
siðan til New Orleans og þaðan á-
fram til Winston-Salem i norður
Carólina, — „þaðan sem sigarett-
urnar eru”, og loks þaðan aftur til
Washington og New York.
Var flogiö á milli allra þessara
staða, og eins á milli tslands og
Bandarikjanna.
Fékk boö frá sendiráðinu
Og hver stóð svo straum af
kostnaði við þessa miklu ferð?
Vilmundur segir að árlega sé
boðið vestur til Bandarikjanna
milli tvö og þrjú þúsund manns,
og sé það fólk hvaðan æva úr
heiminum. Sem dæmi um það
nefndi Vilmundur að hann hefði
hitt blaðamann frá Suður-Afriku
og sveitastjórnarmann frá
Eþiópiu.
Er þetta eins konar „Erlend
gestadagskrá”, i boði banda-
riskra yfirvalda, og eru til hlið-
stæð „prógrömm” þar ytra.
Fjölmargir Islendingar hafa
áður farið i slika kynningarferð,
þar á meðal þeir Bjarni Einars-
son. þáverandi bæjarstjóri á
Akureyri, og Guðlaugur Þor-
valdsson háskólarektor.
Bandarikjamenn borga allar
ferðir, og auk þess fá þátttakend-
ur greidda hóflega dagpeninga.
Þátttakendur eru hins vegar al-
veg frjálsir ferða sinna og mega
fara hvert sem þeir vilja og skoða
það sem þeir vilja.
Segist Vilmundur hafa fengið
sitt boð frá bandariska sendiráð-
inu i Reykjavik, og þegið það eftir
að hafa gengið úr skugga um að
þvi fylgdu alls engar skuldbind-
ingar.
„Það sem fyrst og fremst
einkennir bandarískt þjóð-
félag er hve það er opið, og
hve mikil umræða er þar
alltaf í gangi um þjóð-
félagið sjálft".
„Ég er vanur að fara að
skrifa eitthvað með haust-
inu og ætli það verði ekki
eins nú í haust".
Hluti „gulu pressunnar" í I
allt frá þvíiiesta niðurtil hi
segir Vilmundur.
Viðtal: Anders
Hansen
Myndir: Einar G.
Einarsson
ekki orðið i Bandarikjunum, eins
og i Evrópu, að Islandi meðtöldu,
segir Vilmundur.
I Evrópu hefur blaðalestur
færst i það að fólk taki með sér
siðdegisblaðið á leiðinni heim úr
vinnunni, en sjái ekki morgun-
blöðin, vegna þess hve vinnudag-
urinn hefst snemma.
Þetta hefur ekki gerst i Banda-
rikjunum, vegna þess að sjón-
varpsstöðvarnar hafa tekið við
þvi hlutverki, segir Vilmundur.
Þegar fólk er komið heim siðari
hluta dags, koma sjónvarpsstöðv-
arnar með siðdegisfréttir.
Er þetta mjög ólikt þvi sem
menn eiga að venjast i Bretlandi
til dæmis, en þar bjó Vilmundur i
fimm ár.
Þjóðfélag öfganna
„Bandarikin eru þjóðfélag öfg-
anna” segir Vilmundur. „Þar má
sjá allt, harðan vetur og eilift
sumar, fátækt og rikidæmi, vel
menntað fólk og þar er lika ólæsi
á stórum svæðum. Þetta þarf i
sjálfu sér ekki að vera neitt sér-
staklega skrýtið, þvi rikið er
landfræðilega á stærð við alla
Evrópu, og þar býr fólk hvaðan
æva að úr heiminum”.
Vilmundur nefnir sérstaklega
hinn mikla mun sem er á norður
og suðurhluta Bandarikjanna,
ekki hvað sist pólitiskan.
Suðurrikin eru um margt svip-
uð suðurhluta Evrópu og Róm-
önsku Ameriku, en Norðurríkin
éru aftur mjög lik Norður-Evrópu
og Norðuriöndunum.
Norðurfrá er virkt lýðræði eins
og við þekkjum það, en orðið lýð-
ræði á ekki á sama hátt við um
pólitikina i Suðurrikjunum.
„Það sem hins vegar gerir
bandariskt þjóðfélag stórkostlega
virðingarvert, er hve það er opið
og hve mikil þjóðmálaumræða fer
þar fram” segir Vilmundur.
Áhugi á störfum þing-
nefnda
Vilmundur kveðst lengi hafa
haft áhuga á þvi hvernig þing-
nefndir störfuðu i Bandarikjun-
um, og að æskilegt væri að
íslendingar gætu eitthvað af þvi
lært. I þvi skyni að kynna sér
þessa hluti fór hann i þingið i
Washington, og kynnti sér störf
þess.
Segir hann það athyglisvert
hvernig þingnefndir starfi þar
fyrir opnum tjöldumi, og ef eitt-
hvað komu upp sem virðist þurfa
nánari athugunar við, þá séu
menn hiklaust kallaðir fyrir þing-
nefndir. — „Að svara er eitt og að
svara til saka er annað, þó að
Þórarinn Þórarinsson skilji ekki
muninn á þessu tvennu.
„En vissulega væri það til bóta
ef þingnefndir eins og til dæmis
fjárveitinganefnd Alþingis starf-
aði fyrir opnum tjöldum, og þang-
að gæti maður gengið inn og
fylgst með”.
Og hvað svo?
Þvi miður er ekki unnt að koma
að þvi öllu sem Vilmundur hafði
frá að segja úr Amerikuferðinni,
en að lokum spyrjum við hann
hvað sé á döfinni á næstunni.
Blaðaskrif? Þingframboð?
„Ég hef haft þann háttinn á að
fara að skrifa eitthvað með
haustinu, og ætli það verði ekki
eins nú i haust! — Hvar það verð-
ur eða hvernig er hins vegar al-
veg óákveðið enn sem komið er.
Um þingframboð eða annað i
þeim dúr hafa hins vegar engar
ákvarðanir verið teknar enn sem
komið er”.
—AH
11
Sólstöbusamningarnir, sem
undirritaðir vóru 22. júni og
gilda til 1. desember 1978, eru ó-
framkvæmanlegir. Afkasta-
meiri verðbólguvél hefur ekki
sést, en auk þess binda
samningarnir hagstjórnartæki
landsfeðranna þannig, að óger-
legt mun reynast að halda fullri
atvinnu og þolanlegri viðskipta
stöðu við útlönd — jafnvel þótt
verðbölgunni sé sieppt lausri.
Afar óliklegt er, að búið verði
við nýafstaðna samninga I ó-
brcyttri mynd allt fram i byrjun
desember á næsta ári. Skiptir
þar engu máli, hvaða stjórn eða
stjórnir sitja við völd i landinu.
Samningarnir binda
hendur stjórnvalda
I fyrsta lagi eru hinar miklu
kauphækkanir — umfram
kjarabætur láglaunafólksins —
og verðbótakerfið, sem nú er
fullkomnara en nokkru sinni
fyrr, hættuieg blanda. Keðju-
verkanir kaupgjalds og verð-
lags munu á næstu misserum
risa til nýrrar fullkomnunar og
hraði þeirra magnast.
I öðru lagi binda samningarn-
ir hendur stjórnvalda, en flest-
Dr. Þróinn Eggertsson
dósent skrifar um
afleiðingar
kjarasamninganna
og bendir ó hvernig
þeir takmarka
möguleika stjórnvalda
til að beita tiltœkum
hagstjórnartœkjum
Svartnœtti
sólstöðu-
samninganna
um hinna svonefndu hag-
stjórnartækja hefur verið kippt
úr sambandi. Það er i raun ekki
lengur unnt að stjórna efna-
hagsmálum þjóðarinnar.
Samið um lækkun tekju-
skatta og stóraukin út-
gjöld
Fjármálum rikisins er illa
komið. Samkomulag hefur verið
gert um að lækka tekjuskatt
einstaklinga, en jafnframt fela
samningarnir i sér stóraukin út-
gjöld m .a. vegna bóta almanna-
trygginga auk niðurgreiðslna og
margs fleira. Mjög vafasamt
má teljast, að unnt verði að
skera önnur útgjöld rikisins
stórlega niður. Mikið hefur t.d.
þegar verið þrengt að opinber-
um framkvæmdum og ekki er
ljóst, hve langt má ganga I þvi
efni (sbr. vegakerfið). Og erfitt
mun reynast að jafna tekjur og
gjöld rikisins með hækkun
beinna skatta, þar sem hækkun
þeirra kemur strax fram i verð-
bótavisitölu launa og hrindir af
stað skriðu kostnaðarhækkana,
og ekki sist hjá rikinu.
Samingarnir útiloka
gengisfellingu.
Kjarasamningarnir útiloka
gengisfellingu, en i þeim er
atriði, sem segir, aö þeir séu
uppsegjanlegir verði veruleg
breyting á gengi islenskrar
krónu. Þetta er eitt undarleg-
asta atriði samninganna, þar
sem verðbótakerfið tryggir
launþega gegn verðhækkunum,
sem leiða kunna af gengisfell-
ingum. Máliö verður enn flókn-
ara, ef höfð er i huga krafan um
lækkun vaxta. Hefði hún fengið
framgang, væri stjórn peninga-
mála lika bundin. Peningamál
eru reyndar eitt fárra stjórn-
tækja, sem yfirvöldin geta enn
hreyft, eins og sjá má þessa
dagana.
Eitt er þó ekki bannað
Eitt er þó ekki bannað, og það
eru höft, bein stjórn með boðum
og bönnum. En sú leið mun
heldur ekki duga, jafnvel þótt
núverandi stjórn eða einhver
önnur gripi til slikra úrræða.
1 kjölfar mikilla kaupgjalds
hækkana má kannski stöðva
verðhækkanir um hrið með
harðri valdbeitingu, en þar af
mun leiða gjaldþrot einkafyrir-
tækja og atvinnuleysi. Rikið
getur stáðið undir halla opin-
berra lyrirtækja og afiað til
þess tekna með hækkun óbeinna
skatta, en við það hækkar verð-
bótavisitalan og kostnaður
fyrirtækjanna. Hækkun beinna
skatta er forboöin, en siðasta
úrræði stjórnvalda, seðlaprent-
un, er vis vegur til glötunar.
Viðskiptahalli/ ef gengið
fellur ekki
Aukinn hraði verðbólgunnar
mun senn leiða til halla á við-
skiptunum við útlönd, nema
veruleg breyting verði á gengi
islensku krónunnar, en slik
breyting er bönnuð. Þá kemur
aftur til kasta haftakerfisins. Ef
gripið er til beinna innflutnihgs-
hafta, mundi það frelsa oss frá
dönskum tertubotnum, en vand-
inn væri óleystur, tryggja verð-
ur rekstur útflutningsgreina. Þá
kæmu stórfelldar uppbætur á
útflutningsverð helst til greina,
en til þeirra þarf að afla fjár
með beinum sköttum eða seðla-
prentun, en hvorug leiðin er
raunverulega fær.
Dæmið gengur ekki upp
Dæmið gengur ekki upp. Lág-
launamenn verða enn meðal vor
1. des. 1978, svo veröa einnig
iðnaðarmenn. Erfitt er aö sjá,
hverjum kjarasamningarnir
koma endanlega til góða. Ef til
vill eru sólstöðusamningarnir
hugsaðir sem stjórnarsteypir.
Vel má vera, að mönnum þyki
gaman að steypa stjórnum, en
þetta er dýrt spaug. Kollsteypur
i efnahagsmálum eru öllum til
bölvunar og ár liða þar til hin
illu áhrif eru upprætt.
______________________^