Tíminn - 07.03.1969, Side 8

8
TIMINN
FÖSTUDAGUR 7. marz 1969.
Á VETTVANGI DAGSINS
Kvenbúningarnir - ein heizta
grein íslenzkrar skreytilistar
Kona í brúðarskarti 1772. Lík.
lega Sigríður Magnúsdóttir kona
Ólafs Stephensen. Treyja svört
hálssilki og svunta rautt, höfuð-
klútur pils og sokkar blátt. Ljós-
blár klútur við belti.
eða spaSafaldi. Bló.mstursaum-
uð samfella frá 1790. Búningur.
inn settur saman úr stökum
flíkum í Þjóðminjasafni. Kragi,
treyja og upphlutur frá fyrri
hluta 19. aldar. Hálsfesti, sperng
saumuð handlína og baldýrað
belti.
Hempuklædd kona með vaf,
pfpukraga, handlínu og sprota-
belti. — Mynd af Arnfrlði Bene-
dlktsdóttur konu Daða Bjarna-
sonar á Skarðl. Teikning Sigurð-
ar málara eftir málverki á pred-
ikunarstól í Skarðskirkju. (Bún.
ingurinn frá fyrri hluta 17. ald-
ar.)
Hempuklædd kona árið 1772. Á
síðhempunni eru rósaflosborðar.
Undir höttkápu rautt höttsilki
en blár höfuðklútur yfir enni.
Á vettlingum skrautlegir laskar
með kögri.
í Bogasal Þjóðminjasafnsins
hefur Síðustu tvær vikur ver-
ið merkileg listsýning og vak-
ið meiri athygli en beztu mál-
verkasýningar. Þetta er sýn-
ing Þjóðminjasafinsins á ís-
lenzkum kvenbúningum, eða
eigum við heldur að segja þjóð
búningum íslenzkra kvenna. Af
aðsókninni má ráða, að áhugi
fólks á þessu fegursta klæða-
skarti, sem íslenzkt fólk hef-
ur átt og borið, er mikill og
lifandi, þótt æ færri konur
beri það nú á dögum. Er það
og saninast mála, að flestir
munu fara út af sýningunni
nokkru fróðari en þeir gengu
inn.
Þótt aldirnar hafi leift mjög
skörðu í safni íslenzkra kven-
búninga, ekki síður en bóka, er
sýniing þessi furðulega marg-
skrúðug og geymir marga íðil-
fagra listmuni.
Sýning þessi er sérlega vel
og skipulega upp sett og gefur
yfirlit um þróun og breyting-
ar eftir því sem verða má,
jafnframt því að vera eiginleg
listsýning, þvi að raunar má
segja, að silfur- og gullskraut-
ið sé fjölskrúðugra en klæðin,
enda hefur það varðveitzt bet-
ur í lekum moldarbæjum.
Sýningunini er skipt í sjö
flokka eftir fatagerð og aldri
tízku. Fyrsti flokkurinm er af
búningum frá 16. og 17. öld,
en það gefur nokkra hugmynd
um, hve tímans tönn hefur ver
ið stórvirk, að nær ekkert hef-
ur varðveitzt frá eldri tímum.
Frú Elsa E. Guðjónsson segir
í sýningarskrá: Um sérkenmi
íslenzkra kvenbúnimga verður
ekki sagt með vissu fyrr en á
16. öld“. Þessi orð eru athygl-
isverð. Hitt er þó jafnvíst, að
allglöggar hugmyndir má fá
um kvenbúninga á 10. 11. og
12. öld, þótt engin sýnishorn
séu varðveitt, og íslenzk sér-
kenmi séu ekki komin fram þá
svo að teljandi sé.
Aninar flokkur sýningarinn-
ar er búningur frá 18. öld og
sýnir nýjungar og breytingar
af ýmsu tagi. Þriðji flokkur er
af faldbúningi á fyrri hluta
19. aldar. í fjórða flokki eru
faiidbúningar frá síðari hluta
19. aldar og 20. öld. í fimmta
flokki eru peysuföt frá ýmsum
tímum síðan þau voru upp tek-
in um 1790. í sjötta flokki er
upphluturinn, sem er grein af
faldbúningnum.
Loks er í sjöuinda fiokki ís-
lenzkur brúðarbúningur, for-
kunnarfagur, ásamt hempu úr
safni Viktoríu og Alberts í
Lundúnum, hingað lánaður til
sýningar. Búningur þessi er
forkunnarfagurt listaverk. Um
hann segir svo í sýniingarskrá:
„Sumarið 1809 kom til fs-
lands enskur grasafræðingur,
William Jackson Hooker að
Peysuföt um 1930.
Stúlka í upphlut árlð 1967
(Ljósm: Kr. M.)
nafni. Hann dvaldist hér um
tveggja mánaða skeið, jafn-
iengi Jörundi hundadagakon-
ungi, skoðaði landið og gerði
náttúrufræðilegar athuganir.
Er hann hélt heim á leið, hafði
hann m.a. meðferðis — að eig-
in sögn — einn ríkmannleg-
asta kvenibúning landsins, brúð
arbúning. Fljótlega eftir heim
komuna skrifaði Hooker bók
um íslandsferðina og lét þar
fylgja ýtarlega lýsingu á bún-
ingnum“.
Saga þessa búnings vekur
nokkrar hugleiðingar. Fyrst
vaknar sú hugsun, að hér sé
eitt dæmið um það enn, hvern-
ig ísland var rúið að listmun-
um og þeir fluttir úr lamdi.
Hitt verður jafnframt að við-
urkennast, að þetta varð björg-
un ýmissa slíkra hluta, því að
þeir komust í sæmilega geymd,
og stundum tekst okkur að end
urheimta slíka muni síðar, en
úr íslenzku glatkistunni endur-
heimtist fátt eða ekkert.
Um sýningu þessa skal ekki
fjölyrt, aðeins minnt á, að
hún er mikil menningarsaga,
og ástæða er til að hvetja þá,
sem ekki hafa þegar séð hana,
til þess að láta verða af því,
áður en henni verður lokað.
Hins vegar er ástæða til að
ræða ofurlítið frekar um litla
bók, sem verður samferða sýn-
ingunni. Hún heitir íslenzkir
þjóðbúningar kvenna eftir frú
Elsu E. Guðjónsson, en Bóka-
útgáfa Menningarsjóðs gefur
út. Bókin er aðeins tæpar 70
blaðsíður að stærð og geymir
stutt yfirlit í máli og myndum
af 'islenzkum kvenbúningum frá
16. öld til vorra daga, eftir
því sem heimildir hrökikva til.
Þessi litla bók er augsýni-
lega mikið'' alúðarverk. Höf-
undur hefur leitað flestra til-
tækra heimilda og hefur aug-
sýnilega bæði þekkingu og
skynbragð til þess að karnna
þær og skýi-a og gerir það af
fræðilegri nákvæmni. Af heim-
ildaskrá aftast í bókinni má
sjá, hve víða má finna rit-
uð föng uim þetta efni, en jafn-
framt verður ljóst, hve rit um
það eru sundurlaus fróðleikur
og slitróttur. Þetta eru mest-
megnis greinar í tímaritum og
kaflar í bókum með öðru meg-
inefni. Til þessa virðist enginn
hafa tekið sér fyrir hendur að
semja ýtarlegt fræðirit um
þennan — enganveginn ó-
merka — þátt í íslenzku þjóð-
lífi. Bók frú Elsu fyllir ekki
það skarð, enda ekki til þess
stofnað, en af kverinu má
ráða, að hér sé að verki höf-
undur, sem gæti bætt úr þessu.
Ef til vill hefur Sigurður
málari ætiað sér meira könrn-
unarverk í fræðum íslenzka
þjóðbúningsins, heldur en ör-
lög leyfðu honum, og vissu-
lega er síkerfur hans ómetan-
legur. En viðhorí hans var þó
fremur listrænt en menningar-
sögulegt, og breytingar þær,
sem hann gerði, voru stórfagr-
ar og merkilegar og beindu
nýrri athygli að kvenbúningn-
um. Hann bjargaði og miklu
frá glötun á síðustu stundu.
Höfundur flokkar efni bók-
ar sinnar mjög á svipaðan hátt
Framhald á bls. 15
Umhugsunarefni
Undanfarna mánuöl hefur veriö
hljótt um sumarbústaSI á Þing-
völlum- Sú var tfBln, aS þaS var
mlklS hltamál, og virtuat naer
alllr, sem um þaS rsaddu opln-
berlega og ekki voru háðlr mál-
inu vera á einni skoSun um að
það væri alger óhæfa að leyfa
einstaklingum að byggja sumar-
bústaði á þessum slóðum. Eng
inn vafi er á því, að þjóðin,
sem á þetta land og litur á það
sem fornhelgan blett, hefði neit
að sliku með yfirgnæfandi meiri
hluta, ef hún hefði verið um
það spurð.
Samt er haldið áfram eins og
ekkert hafl í skorizt. Að minnsta
kosti eru nú einhverjir hús-
kumbaldar farnir að blasa við
af barmi Almannagjár eins og
níðstangir reistar þjóðinni með
samþykki og á ábyrgð þeirra
manna, sem settir voru til þess
að vernda staðinn og rétt þjóð
arinnar til hans. Engin greln-
argerð hefur fengizt ^rá þeim,
sem leyfið veittu né rökstuðn.
ingur hvað þá afsökun. En
furðulegastir allra eru þeir
menn, sem hafa skap og geð til
þess að reisa sér sumarhús á
þessum lóðum og búa þar í
óþökk þjóðarinnar, eftir það
sem fram hefur komið. Sá timi
mun koma, að þjóðin hreinsar
með einhverjum ráðum þennan
blett af ásjónu Þingvalla. — AK