Tíminn - 15.10.1969, Blaðsíða 8

8
MIÐVIKUDAGUR 15. október 1969.
TÍMINN
r-
1 Fáir hlutir eru eins hvers
dagslegir og bók, og þó er
I þarna vizka alheimsins sam-
{ þjöppuð. Ekki í einu og sömu
j bó'kinni, en bókin er tákn þess
\ arar vizku. Hún liggur hérna á
' borðinu fyrir framan mig, þög
| ul og yfirlætislaus, eins og vizk
í an er ætið. Það hvíla yfir
\ henni töfrar, eins og háttur er
S ólesinna bóka. Hún býr yfir
\ eftirvæntingu og fyrirheitum
j hins óþekikta. Á bak við
s spJöld hennar býr óþekktur
\ heimur. Heill frumskógur af
j hugsunum, hygmyndum, huig-
leiftrum þar sem funi kveikist
\ af funa. Ég veit ekiíi hver boð
skapur hennar er, jafnvel hin
ar lélegustu verða kveikja að
! einhverjum nýjum hugsunum,
margar þeirra að hinum dýrleg
ustu og fegurstu hugsunum.
Bókin er einhver bezti vinur
mannsins, og hefur verið síðan
farið var að skrifa og prenta
; bækur. Þessi setning hefur sjálf
sagt verið sögð óteljandi sinn
um á óteljandi vegu, og þó
verður hún aldrei of oft sögð,
1 svo sönn er hún og raunveru
leg.
Það mætti líka segja þetta
á annan veg: Bókin er einhver
mesti og bezti menningargjafi
mannsins. Hún er undirstaða
alls menningarlífs þjóða og
einstaklinga. Þjóð, sem ekki á
bækur eða á þess ekki kost'
að njóta þeirra, er dæmd til að
lifa að eilífu í myrkri menning
arleysis. Ólæsið er eins og
blinda, sem stór hluti mann-
kynsins er haldinn af. Það má
því segja þessa sömu hugsun
enn á einn veg: Bókin er lyk-
illinn að höll menningarinnar.
Og að lokum hið fornkveðna:
Blindur er bóklaus maður. Bók
verður aldrei nógsamlega lof
uð. Það má með réttu gagnrýna
einstakar bækur, jafnvel með
hörðum orðum. en bókin, sem
tákn, er gjöf að ofan. Hún er
sparisjóður andlegra verðmæta,
sem al-ltaf má ausa af. Af öll-
um þeim dægrastyttingum og
skemmtunum, sem maðurinn
hefur fundið upp, er, þegar allt
kemur til alls, bóklestur sú
verðmætasta.
Það er bókinni að þakka, að
jafnvel á mestu niðurlægingar
tímum íslenzku þjóðarinnar hélt
hún sinni andlegu reisn, og
hefur verið alla tíð einhver
bezt menntaða alþýða í heimi.
Sumar bækur hafa þó tíma
bundið gildi, eins og flest ann
j að hér í heimi, en aðrar eru
t sígildai' og hafa ævarandi
* gildi. En bókin yngir sjálfa
; sig upp eins og tíminn. Nýjar
; hugsanir, stefnur og markmið
{ koma með nýjum tímum. Bæk
Hannes J. Magnússon, fyrrv. skólastjóri:
. Það verður ekki á móti því
mælt, að þjóðfélagið hefur
mdiklar skyldur við þá sem
skrifa bækur. Uppskeran get
ur þó vissulega brugðizt, en
ekki hætta menn að rækta jörð
ina, þótt uppskeran bregðist
eitt og eitt ár: Við verðum
alltaf að rækta þann jarðveg,
sem bókin er sprdttin úr. Við
eignumst ekki snillinga á
hverju ári, en fyrr eða síðar
eignumst við alltaf einhvern
snffling, ef jarðveginum er
haldið við.
10. 10 1969,
Hannes J. Magnússon.
Ég þráði ekkert heitara í
bernsku minni og æsku en bæk
ur. Mér þótti sem þær gætu
verið uppfylling allra vona
minna og veita mér eins konar
öryggi. Þær voru mitt sverð
og skjöldur. Ég hlakkaði alltaf
til að opna þær. Ég hafði oft
opna bók fyrir framan mig á
mieðan ég var að matast. Ég tel
það því einhvern mesta viðburð
ævi minnar, þegar stofnað var
lestrarfélag í heimasveit minni,
Flugumýrarsókn í Skagafirði.
Lestrarfélagið uppfyllti svo
margar vonir mínar. Og enn er
ég fullur af þakklæti til þess
arar stofnunar og verð á með
an ég lifi. Lestrarfélagið opnaði
fyrir mér nýjan heim, sem áð-
ur hafði verið lokaður mér að
verulegu leyti, því að fátækt
alþýðu- og bændafólk hafði
ekki ráð á að kaupa bækur, en
nú átti ég kost á að lesa flest
það, sem út kom af bókum. Já
lestrarfélögin opnuðu mörgum
dýr menningarinnar, sem að
verulegu leyti voru okkur lok
aðar í okkar skólasnauða landi.
Ég á ekki nógu sterk orð til
að þakka þeim. sem höfðu for
ustuna um stofnun þeirra. Þau
komu eins og bjartur sólskins
dagur á óþurrkasumri.
þafcka, að bókin er slíkt ménn
ingarafl í hverju þjóðfélagi?
Ef svarið skyldi vefjast fyrir
einhverjum, einmitt vegna
þess, hve það er einfalt og
augljóst, ætla ég að svara því:
Það er höfundurinii. Homum
ber að þakka fyrst og fremst:
Það er maðurinn, sem semur
bókina, hver sem hann er og
í hvaða stétt og stöðu, sem
hann er. Frá honum kemur
hinn skapandi kraftur, sem býr
í öllum bókum og stendur á
bak við allar bækur. Og nú vil
ég spyrja: Á þjóðfélagið þess
um manni og þessum mönnum
eitthvað að þakka? Þeir eru
ekki svo afskaplega margir í
hverju þjóðfélagi, að það ætti
að vera hægt að gera vel við
þá. Það geta ekki allir skrifað
bækur, jafnvel ekki lélegar,
hvað þá úrvalsbækur. Kannski
verður mönnum nú á að hugsa
til hinnar almáttugu tækni.
Nei'i— það er af og frá. Vélar
geta ekki samið bækur — ekki
einu sinni lélegar bækur. Þá
erum við nauðbeygð til að
halda okkur við þessa einu líf
veru jarðarinnar, sem hefur
verið gefin vizka til að festa
hugsanir sínar og hugsjónir á
pappír.
urnar eru því spegilll hverrar
samtíðar. Bókin er alltaf meira
og minna háð hverri samtíð.
Gengi hennar getur fallið eins
og gengi peninganna — I bili.
En það, sem bezt og fegurst er
skrifað í hverri samtíð, er þó
alltaf vaxtarbroddur hinnar and
legu menningar. En bókin er
ekki aðeins háð sinni samtíð,
heldur er samtíðin háð bókinni.
Bókin getur ráðið a'ldahvörfum
ef miklir hugsuðir og snillingar
hafa haldið á pennanum. Bókin
getur því verið bæði miðlandi
og skapandi í senn. Miðlandi er
hún, þegar hún flytur mannkyn
inu nýja þekkingu, nýjan fróð
leik. Hún er því grundvöllur
vísindanna. En skapandi er hún
þegar hún flytur mönnum nýjar
hugsjónir, sem valda straum
hvörfum á einhverju sviði. Þá
er bókin menningarkveikja, sem
á eftir að lýsa og verma löngu
eftir að hún héfur verið lesin.
Og varla er hægt að hugsa sér
svo lélega bók, jafnvel ljóta
bók, að hún kveiki ekki ein-
hverjar hugsanir, þó ekki væri
nema andstæðar hugsanir.
Þannig geta þær orðið jókvæð
ar í eðli sínu.
Hugtakið bók má meta á
sama hótt, sem hugtakið skóli.
Hvortveggja er menningargjafi.
Þó stendur bókin framar, að
þvi leyti, að varla er hægt að
hugsa sér skóla án bókar. Bók
in er hinn upprunalegi menn-
ingargjafi. Hún getur staðið ein
sér með sitt menninigargildi. Og
þó að bókin sé lesin af hundruð
um og þúsundum manna, jafn-
vel milljónum manna, minnkar
ekki gildi hennar við það, en
vex þvert á móti og verður
áhrifaríkari í hverri samtíð.
Hugsanirnar, sem streyma frá
orðum hennar og setningum, er
og verður alltaf fjársjóður.
Kannski meta menn ekki bók
ina á sama hátt í dag eftir að
bækurnar tóku að flæða yfir
landið. En bókin hefur, sem
slí'k, ekki misst gildi sitt og
missir aldrei, þrátt fyrir gnægt
ir bóka og fjölmiðlunartæki alls
konar að auki. Það geta komið
út lélegar bækur, ljótar bæk
ur, meira að segja siðspi'llandi
bækur, en það raskar ekki
þeirri grundvallarreglu, að bók
in er menningar- og þroska-
gjafi mannanna börnum.
En hverjum eigum við það að
En það má rækta þessa gófu
og gera hana ennþá verðmiæt-
ari fyrir samfélagið með félags
legum aðgerðum og skilningi á
hlutverki rithöfunda í samtíð
sinni. Það má virkja þessa and
legu krafta í þágu samfélags-
ins.
En nú er komið að öðru
atriði, sem einnig er mjög mikil
vægt: Bókin veitir milljónum
manna lífssframfæri af því
einu, að hafa orðið til. Hugs
um okkur allar þær milljónir
— hér á landi þúsundir —, sem
Hannes J. Magnússon
hún hefur veitt daglegt brauð,
allt frá því að skógarhöggsmað
urinn gékk útí skóg til að
höggva við til pappirsgerðar,
eða námumaðurinn gróf í iður
jarðarinnar eftir jámi og stáli
í allar prentsmiðjur veraldar-
innar, sem gerðu það mögulegt
að prenta bækur. Við þetta má
svo bæta öllum þeim miljónh
um — hér á landi þúsundum —
sem hafa atvinnu af því að
koma bókimni áfram á öðrum
stigum þróunax hennar, þar
til bókin er kómin í hendur
kaupandans og raunar er þá
ekki öllu lokið, þá taka við
þúsumdir manna sem vimma við
hin ýmsu bökasöfn, sem halda
áfram m'enningarmiðluninni.
Raunar er enn margt ótalið,
svo sem að breyta bókunum
í kvikmyndir og leikrit með
öllum þeim milljónum, sem að
því vinna á ýmsan háitt. Nei,
þetta lið yrði álitlegur hópur,
ef það væri allt komið á eirnn
stað. Því eru þó ekki fengin
vopn í hönd. Það sigrar heim
inn með öðrum hætti.
Og nú vil ég enn spyrja: Á
þjóðfélagið eða þjóðfélögin
ekki þessum mönnum eitthvað
að þakka, sem áttu þarna frum
kvæðið? Hverjir, af þessum
mikla fjölda skyldu nú bera
mest úr býtum? Það er vand
séð, en eitt er víst. Það eru
ekki höfundarnir almennt. Það
mætti segja mér að þeir bæru
minnst úr býtum, og fátt er
meira talið eftir en einhver
þóknun til þeirra. Enda hefur
það ekki verið óalgengt, að
þeir hafi látizt úr ófeiti.

s
\
i