Vísir - 27.01.1979, Blaðsíða 13

Laugardagur 27. janúar 1979
13

1979
FORD MUSTANG olli byltlngu [ gerð ameriskra blla árið 1964. — Núer komið að nýrri byltingu.
FORD MUSTANG 1979
Við getum nú boðið amerlskan sportbil á ótrúlega hagstæðu verði:
GERIÐ VERÐSAMANBURÐ1 Mustang 3dyra sport vél 2.31 4. hraða beinskipting, vökvastýri
Mustang Hardtop vél 2.81 sjálfskipting/vökvastýri
Mustang Ghia vél 2.81 sjálfskipting/vökvastýri
BILL BREYTTRA TI/ýiA — FORD MUSTANG 1979
Komið og kynnið ykkur sportbll framtlðarinnar. NÚNA.
MUSTANG
ÐlLASÝNING i DAG
OPID FRÁ 10 ■ 5
Sjölander kann snjáldurmúsin
(nábbmus) aö hafa enn meiri
hlutfallslega heilaþyngd. (Þótt
músin sé greind vel, vona ég samt
visindamannanna vegna aö hún
sé ekki miklu greindari en viö!)
Af þessum sökum meöal annars
(og vegna spiksins!) er nú hætt aö
miöa viö hlutfallslega heilaþingd,
heldur er miöaö viö heilaþing per
likamslengd (gott aö vera stutt-
ur). Höfrungar hafa minni hlut-
fallsl. heilaþyngd né maöurinn,
en sé miöaö viö llkamslengd er
munurinn óverulegur (misjafnt
eftir tegundum auövitaö).
Þá má athuga hversu stór eöa
þungur heilinn er án þess aö tekiö
sé tillit til stæröar eigandans. Þaö
kallast algild eöa „absolut”
þyngd. Hverju barni má auövita
vera ljóst aö stærö heilans er aö
nokkru komin undir stærö skepn-
unnar, en alls ekki aö öllu leyti.
Búrhvalurinn hefir stærri heila
en nokkur tegund önnur. Heili
hans vegur 19-20 pund á móti 3
pundum mannsins. Munurinn sex
til sjöfaldur. Ýmsar tegundir
hvala hafa stærri heila en maöur.
Hinir risavöxnu skiöishvalir aö
sjálfsögöu — svo og ýmsar teg-
undir höfrunga (tegundir höfr-
unga i viöustu merkingu eru allt
aö 50). Aöeins eitt landdýr hefir
stærri heila en maöurinn, en þaö
er lika stærsta dýriö — ffllinn.
Hesturinn kemur svo næstur.
Sú höfrungategund sem fyrst
var hafist handa um aö rannsaka
og þvi mest hefir veriö rannsökuö
heitir á látinu „Tursiops truncat-
us”. A ensku nefnist hann „bottle-
nosed dolphin” — höfrungurinn
meö flöskuhálsinn, vegna þess aö
trjónan minnti sjómenn á gin--
flösku! Heili hans vegur um 1700
gr á móti 1450 gr hjá karlmanni
(minni hjá konum). „Flösku--
hálsi” er mun þyngri en maöur en
lengd hans er ekki ýkja meiri en
hæö manns. Meöal annars var
hann þess vegna valinn til rann-
sókna: maöur og hvalur eiga auö-
velt meö aö nálgast hvorir aöra
vegna svipaörar stæröar. Þyngd
heila „flöskuhálsa” miöaö viö lik-
amslengd er litlu minni eöa svip-
uö og hjá manninum, þótt maöur-
inn hafi miklu betur ef miöaö er
viö lfkamsþyngd (vegna alls
spiksins!).
Lögun heilans
Ef athuguö er lögun heila dýra
einsog tam. hjá nagdýri, hundi,
mannapa, reynist hún nokkuö af-
löng — sporöskjulöguö — mis-
munandi óregluleg eftir atvikum.
Hjá manninum þróast lögun heil-
ans þannig aö hún nálgast æ
meira óreglulega kúlu (meö
skarö I viö gagnaugaö). Hvaö
kemur I ljós ef athugaöur er heili
úr hval og borinn saman viö spor-
öskju-lögun mannapans og kúlu-
lögun mannsins? Heili búrhvals-
ins er ekki aöeins sá stærsti I
nokkurri skepnu sem lifaö hefir á
þessari jörö, hann nálgast einnig
mjög nokkuö eölilega kúlulögun
og miklu reglulegri en hjá mann-
inum. Heili höfrungsins er einnig
miklu lengra þróaöur frá dýrs-
heilanum (ef svo má aö oröi kom-
ast) en mannsheilinn (miöaö viö
lögun).
Gerð heilans
Inni heilann ganga djúpar fell-
ingar (fissures), sem skipta hon-
um I einstaka klasa, deildir
(„blöö” kölluö I skrá yfir Isl.
læknisheiti, en þaö orö ekki not-
hæft: á ensku „lobes”). Menn
hafa komist aö (aö þvi er ég best
veit) giska algildu lögmáli. Eftir
þvi sem heilinn þroskast meira
veröa fellingarnar dýpri, deild-
irnar fleiri og stærri. Heilinn
minnir á samanbrotna regnhllf).
Mælum yfirborö heilans einsog
hann er samanbrotinn. (Yl).
Mælum siöar yfirboröiö einsog
þaö veröur þegar breitt hefir ver-
iö úr þvi (Y2). Eftir þvl sem Y2
veröur stærra miöaö viö Yl eftir
þvi er heilinn þroskaöri. Hvernig
kemur þá höfrungurinn útúr
þessum samanburöi viö mann-
inn? Svar: Heili höfrungsins hefir
meira hlutfallslegt yfirborö, fell-
ingarnar eru dýpri, deildirnar
stærri og heildaryfirborö þess-
vegna meira heldren hjá mannin-
um. Heilinn þessvegna þroskaöri
og skepnan þarmeö (aö öllum lik-
indum) greindari. Búrhvalurinn
skýtur svo i þessu sem ööru öllum
öörum ref fyrir rass. Innbyröis-
tengingar heilastöövanna eru I
gráa efninu sem er undir yfir-
SVE/A/A/ EG/LSSON HF
SKEIFUNNI 17 SIMI85100 REYKJAVÍK
5.160.000,-
5.435.000,-
5.695.000,-
boröi heilans. Framangreint lög-
mál er þvi harla auöskiliö.
//Geiri" heilans
Skoöum heila úr manni.
Frammi enniö yfir augunum
gengur ennisdeild heilans (front-
al lobe). Viö þunnvangann er
næsta deild fyrir neöan og aftan:
gagnaugadeild (temporal lobe).
Ef dregin er lina eftir neöri brún
ennisdeildar ( yfir augunum) og
önnur meö fremri brún gagn-
augadeildarinnar (skáhalt niöur
kinn) mynda þessar tvær llnur
meö sér ákveöiö innbyröis horn.
Vísindamenn hafa nú veitt þvi at-
hygli aö þvi þroskaöri sem heilinn
veröur þvi meira þrengist þetta
horn. Hjá hundi er þaö tam. 80o,
orangutang (apategundinni) 60o
og hjá manninum 40o — og blöum
hæg, hjá búrhvalnum er þessi
geiri þrengri en hjá nokkurri teg-
und annarrá eða 30o. Geiri þessi
sem ég kalla svo er einnig þrengri
hjá höfrungum (þótt þeir jafnist
ekki á viö búrhvalinn) en hjá
mönnum. Það ber þvi allt aö
sama brunni.
Hjarninn og
heilastofninn
Geirinn mun harla réttur mæli-
kvaröi á þroska heilans. Geirinn
viröist i tengslum viö fyrirbæri
það sem nefnt er „þriöja augað”
og sumir lesenda minna mun
kannast viö en aðrir ekki. Ætia
veröur og að atriöi þaö sem nú
skal vikið aö sé mjög svo áreiðan-
legur mælikvaröi eftir þvi sem
næst veröur komist. Skipta má
öllum heilanum i þrennt: 1) stóri
öldum saman hafa goösagnir búiö til sögur af mönnum sem feröuöust á
baki höfrunga. A myndinni sést höfrungur I Marineland 1 Antibes meö
stúlku á bakinu.
Heili úr höfrungi.
heilinn sem nú er farið aö nefna
„hjarna” (cerebrum), 2) litli
heilinn, hnykillinn (cerebellum),
og 3) þaö sem þá veröur eftir:
heilastofninn (middle brain). Nú
skal bera saman heilastofn og
hjarna, hnykillinn skiptir þá ekki
máli. Heilastofninn er okkur
sameiginlegur meö skriödýrun-
um (og fuglum). Hjarninn er stolt
spendýranna. Heilastofninn
(framhald af mænunni) er elsti
hluti heilans: þar er aðsetur
sjálfvirkrar stjórnunar líkams-
starfseminnar (svefn, öndun,
efnaskipti), þar blunda eðlishvat-
irnar, hin lægri dulvitund manns-
ins („dýrseölib”). Heilastofninn
er sjálfvirkur, ekki undir stjórn
vilja eöa meövitundar og viröist
ekki taka þróun eöa breytingum.
Hjarninn er þroskaöastur hjá
manninum — aö þvi er haldið var
tilskamms tima (nota bene). Þar
er talið aö sé aðsetur æöri vits-
muna, meövitundar, hugsunar,
minnis, æöri tilfinninga. Vega má
þessa tvo hluta heilans: hjarnann
annarsvegar, heilastofninn hins-
vegar og reikna siöan út hlutfallið
milli þeirra. Þvi lengra sem heil-
inn er þróaöur frá skriödýrunum
þvi þyngri ætti hjarninn aö reyn-
ast miðað vib heilastofninn. Efsta
sætiö skipar enn búrhvalurinn. t
næsta þrepikemur ekkimaðurinn
heldur ýmsar tegundir höfrunga,
þriöja þrepi skipta meö sér hnis-
ur, menn og filar, þá marsvinið
(sem er ein tegund höfrunga),
loks skiöishvalir ásamt hestinum.
Enn bendir flóknari gerö heila-
köngulsins („pineal-gland”) til
meiri þroska hjá hvölum en
mönnum. — Síö-
ari hluti greinarinnar birtist i
næsta Helgarblaöi.