Morgunblaðið - 08.04.2001, Blaðsíða 3

skyldi aldrei hverfa. Hvert kvöld og hvern
morgun hafði ég, frá því ég mundi eftir mér, vígt
mig merki hans. Ég eygði nú hvers vegna. Og
nú fór ég að skilja betur orðin „fyrir Jesúm
Kristum“ Og: „Jesús var oft hjá mér, alveg hjá
mér, einkum þegar ég var einn úti um haga.
Hann hjálpaði mér alltaf, þegar eitthvað var erf-
itt. Mér hefði fundizt harla óhugsandi, að vegir
okkar myndu nokkurn tíma skilja.“
„Kirkjuleikir urðu svo mjög í tízku hjá okkur
leikfélögunum, mér, Sigurfinni bróður og Ingi-
mundi í Nýjabæ, sem síðar var kennari í
Reykjavík og víðar. Skálholtsstaður reis rétt ut-
an við túngarðinn í Kotey og þar átti ég góðar
stundir með Brynjólfi biskupi og Jóni Vídalín,
sem ég fékk mikið dálæti á.
Það á ég Torfhildi Hólm að þakka, en sögu-
legar skáldsögur hennar voru lesnar á kvöld-
vökunum.“
En drengurinn hermir ekki aðeins húslestur
eftir afa sínum. Þegar hann stillir sér upp við
baðstofuborðið og tónar eftir skírnarföður sín-
um, séra Bjarna Einarssyni á Mýrum, veitir
langamma hans því eftirtekt og segir, að hann
muni verða fallegur fyrir altarinu. Fullyrðir hún
að það eigi fyrir honum að liggja að verða prest-
ur.
„Það er nú varla hægt að segja það að ég hafi
verið ákveðinn í að gerast prestur, þegar ég
settist í menntaskólann. Þó er ég á því, að ég
hefði valið prestinn, ef ég hefði verið spurður,
hvað mér stæði helzt til hugar með framtíðina.
Inn í bernskuhugrenningar í þá átt bland-
aðist náttúrlega fleira en kirkjuleg þjónusta.
Mér fannst það skemmtileg tilhugsun að sitja
á prestsetri og stýra góðu búi, eiga góða hesta,
láta til mín taka í sveitinni, húsvitja og vera góð-
ur við krakka og fá pönnukökur og kleinur!
Ég hafði einnig orðið fyrir miklum áhrifum
frá ungmennafélagsskapnum; faðir minn var í
forystu ungmennafélags í sveitinni og stofnandi
þess og það kviknaði fljótt í mér áhugi á lands-
ins gagni og sjálfstæði þjóðarinnar. Íslandssaga
Jónasar Jónssonar átti ríkan þátt í því að vekja
með manni þjóðlegan metnað.
Mér fannst að prestar hefðu góðar aðstæður
til þess að láta til sín taka til góðs og þeir prest-
ar, sem ég hafði heyrt af eða þegar haft kynni af,
eins og séra Sigurður Sigurðsson, sem hafði
verið prestur okkar nokkur ár á undan séra
Birni O. Björnssyni, séra Bjarni á Mýrum, sem
skírði mig, og séra Magnús Bjarnarson á
Prestsbakka, prófasturinn, höfðu allir getið sér
gott orð og nutu virðingar í héraði.“
Svo miklir menn eru prestarnir í huga
drengsins, að hann minnist þess fullorðinn, þeg-
ar hann fermingarárið sitt, fjórtán ára, starfar í
sláturhúsinu í Vík og pikkar mörinn.
Þá kemur þar séra Þorvarður í Vík og Run-
ólfur hómópati vigtar mörinn og afgreiðir þá,
sem vilja kaupa mör eða slátur. Þarna er hópur
af strákum, sem halda uppi gleðskap og þegar
prestur er farinn, taka einhverjir strákanna sig
til og fara að stríða Runólfi á því að hann hafi
vigtað ríflega í prestinn og betur en aðra. Þá
svarar Runólfur: Ekki var það, en þó svo hefði
verið, þá væri það engin synd, því þetta er fá-
tækur maður.
„Þá datt alveg yfir mig, að hann skyldi láta
þessa fjarstæðu út úr sér, að prestar gætu verið
fátækir. En satt var það nú. Því komst ég að síð-
ar.“
„Það var að sjálfsögðu yfirþyrmandi ævintýri
að koma til Reykjavíkur. Höfuðborgin birtist
mér í björtu skini sumarsólar og þessar fyrstu
vikur, sem ég dvaldi þar áður en prófað var,
blunda enn í minninu sem ákaflega sólbjartar.
Ég var svo heppinn að komast inn í fyrsta
bekk, en að vísu aðeins í B - bekkinn. Við vorum
í Iðnaðarmannahúsinu við Vonarstræti, því ekki
var rúm fyrir okkur í sjálfu skólahúsinu. En við
vorum ekkert útundan samt.
Það var töluverð reynsla fyrir mig að kynnast
þessum bæjarbörnum; ég var eini sveitamað-
urinn í bekknum. Þarna voru til dæmis tveir
sonarsynir Björns Kristjánssonar, en Björn
hafði verið mikið skammaður í Tímanum, það
gerði Jónas frá Hriflu, en honum trúðu fram-
sóknarmenn betur en öðrum mönnum. En svo
reyndust þessir kaupmannssynir prúðir og
notalegir og ágætir drengir, hvað svo sem leið
skömmum um Björn og kaupmannavaldið í
Reykjavík. Og eins voru öll hin í þessum hópi.
Vini, sem ég eignaðist þar, átti ég síðan.
Þarna var líka Atli, sonur Ólafs Friðriksson-
ar, en Ólafur sá hafði nú ekki fengið mikið hrós
né lof alls staðar. Mönnum stóð beygur af hon-
um, einkum eftir Rússaslaginn, eða hvað menn
vilja nú kalla það. En ekki var Atli látinn gjalda
þess í bekknum.
Hann bauð mér heim, því við urðum sessu-
nautar, og sýndi mér refi föður síns, en Ólafur
hafði refabú á háaloftinu í húsinu í Austur-
stræti. Þar var hljóðfæraverzlun frú Friðriks-
son á neðstu hæð. Þetta var ævintýralegt hús og
stendur enn við Austurstræti. Ekki veit ég hvað
Ólafur vildi með þessari refarækt, en hann fékk
stundum hnútur fyrir það, eða svo var sagt, að
rekja mætti illa þefjan frá þessum söfnuði hans.
En sjálfsagt hefur hann haft leyfi yfirvalda til
þess. Hann var áhugamaður um náttúrufræði
og glúrinn karl á margan hátt, eins og allir vita.
Mér líkaði vel við allar námsgreinar, en var
misjafnlega hneigður fyrir þær. Ég hafði gaman
af tungumálum, sögu og bókmenntum, en áhug-
inn var minni á náttúrufræði. Ég gat allavega
lært landafræðina utan að hjá Einari Magnús-
syni, enda fannst mönnum það lífsháski að
standa á gati hjá honum. Reikningur, eða stærð-
fræði, var ekki mitt fag, en Finnur Einarsson
kenndi stærðfræði í fyrsta bekk og fórst það svo
laglega úr hendi að mér gekk vel í þessari grein.
Í öðrum bekk tók Ólafur Daníelsson við. Við átt-
um ekki skap saman og er bezt að hafa ekki
fleiri orð um það! Sveinbjörn Sigurjónsson
kenndi íslenzku og hann var afburða kennari.
Við bjuggum þröngt feðgarnir þrír, ég, bróðir
minn og faðir og ráðskona, í lítilli herberg-
iskytru. Ég las á Landsbókasafninu og leið vel
þar. Eftir að ég hafði lesið námsgreinarnar und-
ir næsta dag, fékk ég til láns ýmsar bækur, sem
mér lék forvitni á að lesa, meðal annarra Sturl-
ungu. Eitt sinn vildi svo til að Árni Pálsson var
við afgreiðslu og tók við bókinni, þegar ég skil-
aði henni. Hann var nokkuð tröllslegur í útliti að
mér fannst og varla að ég þyrði að koma nálægt
honum. En þegar ég skilaði bókinni að þessu
sinni sagði hann hlýlega:
Hvað heitið þér?
Ég svaraði því.
Og hvað gerið þér?
Ég svaraði því.
Þá rumdi hann: Það er nú ekki venjulegt að
fyrstubekkingar sitji hér og lesi Sturlungu. Nú
skuluð þér fá öll bindin heim með yður svo þér
þurfið ekki að vera að fá lánað hér daglega.“
– Og rödd Sigurbjörns verður rymjandi önn-
ur, þegar hann rifjar upp þessi orðaskipti. –
„Síðan þótti mér mjög vænt um þennan
mann, þó að við kynntumst ekki að ráði síðan.
En einu sinni var hann prófdómari við vorpróf í
menntaskólanum, í íslenzku og sögu, og varpaði
hlýjum orðum á mig eftir það.
Félagslífið í menntaskólanum fór vel af stað.
Strax í fyrsta bekk stofnuðum við málfunda-
félag, þar sem við ræddum heimsmálin og
landsmálin af fjöri. Í öðrum bekk gáfum við út
handskrifað bekkjarblað og einnig var gagn-
fræðadeildarfélagið Fjölnir rekið af töluverðu
fjöri.“
Sigurbjörn stendur upp og fer í bókaskáp,
kemur aftur með bók og sýnir mér: „Þetta er nú
stoltið mitt frá þessum tíma.“
Stoltið hans er Ljóðmæli Jónasar Hallgríms-
sonar, útgefin 1913, svo áritað: Sigurbjörn Ein-
arsson. Með þökk fyrir vel unnin störf í „Fjöln-
ir“ veturinn 1928–29.
„Það var Guttormur Erlendsson, bekkjar-
bróðir minn, þótt ekki væri hann í sömu deild og
ég, sem afhenti mér þessa bók með ræðu.
Bekkjarfélagið í öðrum bekk hét Árroði. Höf-
undur þess fallega nafns var Sigurður Magn-
ússon, síðar fulltrúi Loftleiða.
Í öðrum bekk gerðist það, að einhverjir efri-
bekkingar tóku upp á því að syngja og hafa hátt
á óheppilegum tíma og stað. Þetta var undir lág-
nætti við Tjörnina og óþægilega nærri Kvenna-
skólanum, en þar var þá heimavist. Ekki veit ég
hvort Ingibjörg skólastýra kallaði lögregluna
til, eða einhver annar, en lögreglan kom og góm-
aði þessa söngmenn og voru forsprakkar þeirra
færðir á lögreglustöðina og sektaðir. Þetta þótti
skólalýðnum óhæfa og upphófst mótmælaalda í
skólanum. En ekki þótti rétt, eða kannski það
hafi ekki verið leyft, að halda fund í skólanum út
af þessu, heldur var kvatt til almenns skóla-
fundar í Beneventum í Öskjuhlíð. Mér þótti
nafnið tilkomumikið og vissi að skólanemendur
höfðu fyrr á tíð helgað sér þetta afdrep eða at-
hvarf. Beneventum þýðir nánast athvarf, en er
annars heiti á borg á Ítalíu. Þessi staður er í
sunnanverðri Öskjuhlíðinni og þangað gengum
við fylktu liði, að vísu ekki mjög skipulega, en
það var eigi að síður sérstök tilfinning að ganga í
þessum hópi, sem taldi sig vera að berjast fyrir
réttlæti og gegn ranglæti. Við gengum ekki í
takt. Íslendingar hafa yfirleitt átt erfitt með að
ganga í takt. En það var viss hópsefjun þarna og
ég byði ekki í það, ef þeyttir hefðu verið lúðrar
eða marserað undir forystu einhvers krafta-
manns, en slíkir menn voru í uppgangi í álfunni
um þetta leyti.
En fundurinn í Beneventum fór friðsamlega
fram og ekkert var gert í þessu máli. Ein ræða,
sem þar var flutt, er mér minnisstæð fyrir eitt
orð, sem ég heyrði þá í fyrsta sinn, en það var:
samábyrgðarglæpamennska. Ræðumaðurinn
var Gunnar Pálsson, síðar lögfræðingur, og
hann andmælti því að gera uppsteyt út af þessu
máli. Það var hraustlega gert.
Þá var Öskjuhlíðin hrjóstrug og gróðursnauð,
en nú er allt þetta svæði skógi vaxið og eitt af því
sem ég er glaðastur yfir á gamals aldri, er ein-
mitt trjágróðurinn, bæði þar og víðar í Reykja-
vík. Ég elska hvern sprota og teinung sem ég sé
koma upp úr hrjóstrinu á Íslandi.
Í Öskjuhlíðinni átti ég margar góðar stundir í
gamla daga. Ég fór þangað oft með bækur mín-
ar á góðviðrisdögum. Í vetrarstillum var svo
svartur mökkur yfir bænum að það grillti varla í
húsin, sem þá voru kynt með kolum. Ég man ég
las þarna meðal annars Vefarann mikla frá
Kasmír og eitthvað las ég líka eftir Upton
Sinclair, sem ég hélt mikið upp á á tímabili.
3ÆVI OG STÖRF / SR. SIGURBJÖRN EINARSSON SUNNUDAGUR 8. APRÍL 2001
Sigurbjörn Einarsson fæddist
30. júní 1911 að Efri-Steinsmýri
í Meðallandi. Foreldrar hans
voru Gíslrún Sigurbergsdóttir,
húsmóðir, og Einar Sigurfinns-
son, bóndi.
Hann lauk stúdentsprófi frá
M.R. 1931, varð Fil. kand. frá
háskólunum í Uppsölum og
Stokkhólmi 1937 og cand. theol.
frá Háskóla Íslands 1938. Árin
1938 til 1944 var hann sóknar-
prestur á Breiðabólstað á Snæ-
fellsnesi og í Hallgrímssókn í
Reykjavík og var stundakenn-
ari við guðfræðideild Háskóla
Íslands 1942 og 43 og settur
dósent jafnhliða prestskap
1943–44. Dósent í guðfræði
1944 til 1949, prófessor 1949–
59. Biskup Íslands 1959 til 1981.
Eiginkona Sigurbjörns er
Magnea Þorkelsdóttir og eiga
þau átta börn: Gíslrúnu kenn-
ara, Rannveigu hjúkrunarfræð-
ing, Þorkel tónskáld, Árna Berg
prest, Einar prófessor, Karl
biskup, Björn prest og Gunnar
hagfræðing.
Sigurbjörn í nýjum vaðstígvélum við hlið
föður síns, Einars Sigurfinnssonar.
Einar Sigurfinnsson, faðir Sigurbjörns, og
seinni kona hans, Ragnhildur Guðmundsdóttir,
giftingarárið þeirra 1928. Af Gíslrúnu, móður
Sigurbjörns, er engin mynd til.
Bræðurnir Sigurfinnur (til vinstri) og Sigurbjörn ásamt
leikfélaga úr æsku, Ingimundi Ólafssyni, um 1930.
Amma og afi í Háu-Kotey, Árný Eiríksdóttir og Sigurbergur Einarsson.
Sigurbjörn, Magnea og Karl sonur þeirra við leiði Gísl-
rúnar Sigurbergsdóttur, móður Sigurbjörns, í Langholts-
kirkjugarði en hún lést er hann var á öðru ári.
Magnea og Sigurbjörn í tilhugalífinu.