Morgunblaðið - 22.06.2001, Page 3

DR. Pétur Pétursson, rektorSkálholtsskóla og prófess-or í guðfræði við HáskólaÍslands, heldur fyrirlestur
á kirkjudögum um Jesúgervingu í
bókmenntum og kvikmyndum. Pétur
er í kvikmyndaklúbbi tíu guðfræð-
inga, Deus ex cinema, sem fengist
hefur við greiningu á trúarlegum
stefjum í nútímalistum. „Guðfræð-
ingar eru með annað félag, Grett-
isakademíuna, sem stofnuð var í
Drangey fyrir 5–6 árum. Meðlimir
hennar heimsóttu Skálholt meðal
annars og voru með fundi og sóttu
fyrirlestur hjá mér. Halldór Laxness
skrifaði eftirmála að útgáfu Helga-
fells á Grettissögu árið 1946, þar sem
hann beitir hugtakinu Jesúgerfingur
og skilgreinir Gretti sem Þjóðarkrist
Íslendinga og þó að ég setji spurning-
armerki við greiningu Halldórs er
ýmislegt sameiginlegt með Gretti og
Kristi. Grettir er ofurmenni, hetja og
útlagi sem deyr hetjudauða, svo
dæmi sé tekið. Grettir og Kristur eru
báðir á sinn hátt misheppnaðir dýr-
lingar þjóðar sinnar, við sínar til-
teknu aðstæður.
Laxness fékkst líka við greiningu
Passíusálma Hallgríms Péturssonar
þar sem hann Kristgerir Hallgrím
meðal annars vegna þjáningar sinn-
ar, hann er kaunum sleginn og á erf-
iða ævi í sambúð með Guðríði konu
sinni,“ segir Pétur ennfremur.
Riddari á bleikum hesti
og sjöhöfða dreki
Clint Eastwood kemur síðan til
skjalanna í kvikmyndinni Pale Rider,
sem framleiðandi, leikstjóri og aðal-
leikari. „Eastwood kemur fram á
sjónarsviðið sem riddari, í þann mund
sem ung stúlka les upphátt kaflann
um riddarann á bleika hestinum í Op-
inberunarbók Jóhannesar. Hann
birtist sem svar við bænum hennar,
málsvari þeirra sem minna mega sín.
Í upphafi myndarinnar leggur hann
frá sér byssurnar og setur á sig
prestaflibba. Hann er skyttan sem
ætlar að hefja nýtt líf. Atburðarásin
neyðir hann hins vegar til þess að
grípa til byssunnar aftur og hún verð-
ur honum jafnframt tvíeggja sverð í
baráttunni við sjöhöfða drekann, sem
er í líki launmorðingja með sex að-
stoðarmenn. Sá hafði talið riddarann
dauðan vegna sjö byssuskota í fyrri
viðureign svo riddarinn birtist þarna
aftur svo að segja upprisinn til þess
að verja þá sem minna mega sín, í úr-
slitaorrustu hins góða og illa,“ upp-
lýsir Pétur.
Hann segir haft eftir Eastwood að
hin kristna táknfræði Pale Rider hafi
verið þaulhugsuð. „Í villta vestrinu
þekktu menn líka sína Biblíu til hlítar
og hugsuðu mjög á kristnum og guð-
fræðilegum nótum. Þeir voru land-
nemar líkt og Íslendingar á dögum
Grettis og riddarinn á bleika hest-
inum var útlagi í landnemasamfélagi
eins og Grettir Ásmundarson.“
Pétur segir Kristgervingu aðferð
til persónusköpunar í fleiri list-
greinum, þótt forsendurnar sé ekki
beinlínis að finna í boðun kirkjunnar.
Hann segir Biblíuna bjóða upp á
ýmsa möguleika til persónusköpunar
auk Krists og nefnir Adam, Móse og
Júdas sem dæmi. „Eiginleikar Krist-
gervingsins eru margvíslegir; hann
er þjáningin, samt útvalinn, þjónn,
samt konungur, svikinn og glímir við
syndina, samt syndlaus. Táknmyndin
stendur fyrir sannindi sem eru bæði
göfugri og varanlegri en ríkjandi við-
miðanir hvers tíma.“
Orðið er sem sagt eilíft þótt hinar
manngerðu stofnanir séu breytingum
háðar?
„Já, sannleikurinn er tímalaus,
þrátt fyrir allt og hið góða sigrar
ávallt að lokum.“
Pétur segir táknmyndum kristn-
innar ekki ávallt beitt vitandi vits,
þótt rauði þráðurinn sé oftast sigur
hins góða yfir því illa. „Þessi tengsl
eru ekki næstum því alltaf meðvituð
eða viljandi og stundum djúpsálarleg,
eins og í kvikmyndum Kieslowskis,
svo dæmi sé tekið. Maðurinn glímir
eilíflega við spurningar um lífið og
dauðann og líf eftir dauðann og jarð-
vistin væri honum hreinlega óbærileg
ef ekki væri bjargföst trúin á sigur
hins góða. Persóna Jesú skiptir veru-
legu máli í glímu mannsins við lífið og
hana er að finna í allri alvarlegri list-
sköpun,“ segir Pétur Pétursson að
endingu.
hke
Hallgrímur,
Grettir og Eastwood
Jesúgervingar í bókmenntum og kvikmyndum
Kristinni táknfræði var beitt meðvitandi í kvikmyndinni um riddarann á bleika hestinum.
DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. JÚNÍ 2001 B 3
TRÚ og rokk-tónlist flétt-ast saman ífyrirlestri
Gunnars J. Gunnars-
sonar á Kirkjudögum
en hann er lektor í
kristnum fræðum og
trúarbragðafræðum
við Kennaraháskóla Ís-
lands. Lesturinn nefn-
ist „Trú og efi í textum
U2“ en sveitin sú er
sem kunnugt er ein af
vinsælustu rokkhljóm-
sveitum heims. Gunnar
segir framlag sitt vera í
takt við þá vaxandi við-
leitni guðfræðinga að
fást við samtímamenn-
ingu með því að greina
kvikmyndir og tónlist
með tækjum guðfræð-
innar.
„Ég hef hugsað mér
að fara yfir sviðið og
draga fram með hvaða
hætti Biblíuvísanir
hafa alla tíð einkennt
texta U2. Ef sögulega
samhengið er skoðað
kemur í ljós að í upp-
hafi koma þeir fram
sem heilmiklir kross-
farar gegn óáran og stríðsoki heims-
ins. Kristin viðhorf og siðgæði liggja
til grundvallar þeim sjónarmiðum
sem fram koma í textunum en þau
má rekja til trúarlegs bakgrunns
hluta hljómsveitarinnar,“ segir
Gunnar og tekur fram að söngvarinn
Bono skrifi meginhluta texta U2 en
auk hans komi gítarleikarinn The
Edge helst að textagerðinni. Bak-
grunnur Bonos er blandaður; að
honum standa bæði kaþólikkar og
mótmælendur og trúmál hafa lengi
verið honum hugleikin.
„Með tímanum verður hins vegar
sú þróun í textum U2 og jafnframt í
viðtölum að þá fer að lengja eftir ein-
hverjum bótum í þessum þjáða
heimi. Þar með hefst glíma trú-
mannsins sem horfir á stríðsþjáð
umhverfi sitt og spyr: Hvar er Guð í
öllu þessu? Hvert er hlutverk Krists
og kristni í þessum heimi?“
Gunnar segir að þessi efasemdar-
tónn sé þegar orðinn sterkur á plöt-
unum Achtung Baby og Pop og sams
konar tón megi enn heyra á nýjustu
afurð sveitarinnar, All That You
Can’t Leave Behind. „Þar má til
dæmis nefna lagið sem ég kalla jóla-
lag plötunnar, Peace on Earth, en
þar er boðskapurinn friður á jörðu
og velþóknun á mönnum, rétt eins og
í jólaguðspjallinu. Textinn fjallar um
þverstæðuna í jólaboðskapnum and-
spænis ástandinu í veröldinni. Plat-
an endar líka á fallegri hugsun um
náðina í laginu Grace en þar tvinnar
Bono saman nafn stúlku og náðina,
sem er afl sem getur umbreytt ver-
öldinni. Þetta eru hliðstæðir tónar
og rökrétt framhald af fyrri verk-
um.“
Lagðistu yfir plötusafn U2 fyrir
fyrirlesturinn eða hefurðu hlustað
eftir þessu frá upphafi?
„Ég hef lengi haft gaman af þess-
ari hljómsveit og hlustað á tónlist
hennar í mörg ár. Sem guðfræðingur
hef ég haft sérstakan áhuga á trúar-
stefjunum sem setja greinilegan svip
á höfundarverk U2 og smám saman
fór ég að athuga þetta skipulega. Ég
hef líka lesið fjölmörg viðtöl við Bono
og sveitina þar sem undirliggjandi
hugmyndafræði textanna er áréttuð.
Út úr þessum viðtölum og textunum
sjálfum hef ég lesið fyrrnefnda þró-
un, frá krossferð til glímunnar við ef-
ann. Bono er líka skemmtilegur í við-
tölum, hann nálgast hlutina öðruvísi
en maður á að venjast úr rokkheim-
inum og reynir að láta taka sig alvar-
lega. Svo má ekki gleyma því að
hann hefur persónulega beitt sér í
ýmsum málum, fyrir niðurfellingu
skulda þriðja heims landanna, gegn
stríðsbrölti á Balkanskaga og þar
fram eftir götum. Hann hefur þannig
áréttað inntak textanna; að ekki sé
nóg að tala um umbætur heldur
verði að sýna viljann í verki.“
Trúin mótar
fleiri listamenn
Gunnar segir erfitt að meta hvort
eða hversu mikið meðlimir U2 eru
trúaðir og bendir á að þeir hafi ekki
tekið afstöðu í ágreiningi kaþólikka
og mótmælenda í heimalandinu,
Norður-Írlandi. „Þeir hafa frekar
gagnrýnt þetta ófriðarástand sem
slíkt. Hið þekkta lag Sunday Bloody
Sunday, sem vísar til þess þegar
breski herinn barði niður uppreisn á
Norður-Írlandi, er eitt hið eftir-
minnilegasta og þar vísar Bono til
sunnudags, upprisudags Krists. Nið-
urstaðan er að hann vill sjá sigur
Krists yfir hinum illu öflum. Honum
er líka í mun að menn fari að átta sig
á tilgangsleysi ofbeldisins. En þótt
ég geti kannski greint hugmynda-
fræðina í þessum textum vil ég ekki
fella neina dóma um trú þessara
ágætu höfðingja sjálfra.“
Hefurðu hlustað eftir trúarvísun-
um í verkum annarra tónlistar-
manna?
„Ég hef dálítið skoðað aðra lista-
menn sem beitt hafa Biblíuvísunum
og trúarstefjum, svo sem Bob Dylan
og Nick Cave, svo tveir góðir séu
nefndir. Dylan gerði til dæmis heila
trílógíu um kristna trú sem hófst
með plötunni Slow Train Coming.
Kristin trú og viðhorf eru auðvitað
sá jarðvegur sem vestræn menning
sprettur úr og því er ekki óeðlilegt
að hægt sé að sjá vísanir í kristnar
hugmyndir í verkum margra lista-
manna. Það má líka sjá þetta í verk-
um yngri listamanna, svo sem
bandarískra rappara á borð við Puff
Daddy, þótt ég sé ekki manna fróð-
astur um þann geira. Ég held að
þetta verði alltaf hluti af heildar-
myndinni. Við erum alltaf að tjá okk-
ur í einhverjum ramma sem við vís-
um samtímis í og trúin er eitt af því
sem mótar þennan ramma.“
Fyrirlesturinn hefst kl. 10 á morg-
un í stofu 2 á 4. hæð Iðnskólans.
sþ
Trú og efi í textum U2
Bono, söngvari U2, er drýgstur við textagerð-
ina og víða djarfar fyrir kristnum viðhorfum.
Biblían,
rokk og Bono
Reuters
ár. Hann segir hlut fatnaðar í
markaðssetningu hafa aukist um-
fram almennt magn auglýsinga á
þessum tíma. „Ef viðskiptavini er
gefinn fatnaður með áprentuðu
merki eða auglýsingu er það öll-
um í hag og skapar velvilja.
Kúnninn fær ókeypis flík, fyr-
irtækið auglýsingu,“ segir
Halldór. En honum þykir
öðru gegna þegar firma-
merktur fatnaður er boð-
inn til sölu. „Sumir gang-
ast upp í því að klæðast
merktum fatnaði. Mér
finnst hins vegar miður
að eiga oft ekkert val í
þeim efnum. Ef kaup-
andi greiðir fyrir vör-
una á ekki að láta hann
auglýsa framleiðandann
líka.“
Skaðlausar flíkur
Beðinn um álit á
gjöfum til barna segir
Halldór að vitaskuld
þurfi að gæta varúðar
gagnvart börnum
„eins og í öllu auglýs-
ingastarfi“. Auglýs-
ingastofur eiga sér
siðareglur þar sem
meðal annars gilda
sérákvæði um börn.
„En að fyrirtæki gefi
börnum húfur eða boli með merki
sínu held ég að sé skaðlaust. Fyr-
irtæki hafa lengi gefið alls kyns
merkta smámuni, sem höfða frek-
ar til barna en fullorðinna.“ Hann
segist, aðspurður, hvorki hafa
áhyggjur af því að þar sé á ferð
ámælisvert áreiti í garð barna né
að börnin séu notuð sem tæki fyr-
ir annarra markmið.
Kristján Jóns
son keypti H
örpubolinn þ
ar sem
hann kaupir m
álningu. „Það
skiptir mig ó
sköp
litlu máli hvo
rt þetta merk
i er á bolnum
eða
ekki. Sama flí
kin fyrir því,“
segir Kristjá
n.