Morgunblaðið - 06.10.2002, Side 22

22 B SUNNUDAGUR 6. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
bíó
Þ
ÓTT það kunni að koma
flatt upp á margan vestur-
landabúann þá hefur hann
starfað sem kvikmynda-
gerðarmaður í 30 ár og á
að baki vel á þriðja tug mynda.
Fyrsta myndin hans var sem sagt
ekki Hard Target með belgíska búnt-
inu Jean-Claude Van Damme; hún
var einungis hans fyrsta utan heima-
landsins, sem þá var Hong Kong.
Það þarf ekkert lítið til að Holly-
wood taki kvikmyndagerðarmanni
sem aldrei hefur gert mynd á ensku
opnum örmum, svo ekki sé talað um
sé viðkomandi asískur. En það voru
einhvern veginn ætíð örlög Johns
Woos að halda til Hollywood, þess
eðlis var og er kvikmyndagerð hans.
Þegar hann var enn dælandi frá sér
mynd á ári heimafyrir, myndum sem
kostaði slikk að framleiða, var hann
þegar farinn að skara fram úr í gerð
ofbeldisfullra háspennumynda. Og
þeir sem fylgjast grannt með kvik-
myndum vestra tóku eftir honum
strax á seinni hluta níunda áratugar,
um það leyti sem Woo hóf
farsæla samvinnu
með leikaranum
sjóðheita Chow Yun-
Fat (sem varð síðar
heimskunnur fyrir hlut-
verk sitt í Crouching
Tiger, Hidden Dragon)
við gerð rómantískra en
blóðugra glæpamynda á
borð við Ying huang boon
sik/A Better Tomorrow-
myndirnar, Die xue shuang
xiong/The Killer og Lashou
shentan/Hard Boiled. Það var
fyrst og fremst vegna þessara
mynda sem Hollywood heill-
aðist af hæfileikum hans,
því í þeim kvað við nýjan tón í has-
armyndagerð. Og spennan, sem bók-
staflega varir frá upphafi til enda,
þótti meiri og kynngimagnaðri en
kollegar hans í bíóborginni náðu að
framkalla þrátt fyrir að rembast eins
og rjúpan við staurinn.
Úr gríni og rómantík í hasarinn
Það tók Woo þó tvo áratugi að ná
valdi á formi sínu og til þess fékk
hann tóm í ört vaxandi kvikmynda-
iðnaði Hong Kong á 8. og 9. áratugn-
um.
Woo fæddist í Guangzhou í Kína
1946 en fluttist fjögurra ára gamall
með foreldrum sínum til Hong Kong.
19 ára gamall fékk hann kvikmynda-
delluna þegar hann tók að gera til-
raunamyndir. Í stað þess að ganga
menntaveginn kaus Woo að vinna sig
upp í kvikmyndabransa Hong Kong
og nema það sem fyrir augu hans
bar. Árið 1971 var honum boðin að-
stoðarleikstjórastaða og tveimur ár-
um síðar gerði hann sína fyrstu
mynd, Unga drekann, sem eins og
nafnið gefur til kynna var bardaga-
mynd. Svo
komu þær
hver af ann-
arri, næstum
ein á ári í hart-
nær tvo ára-
tugi, tvær létt-
geggjaðar
bardaga-
myndir til,
hin seinni,
The Hand of
Death frá 1975,
skartaði ungum og
fimum bardagalista-
manni í sínu fyrsta
aðalhlutverki en
það var Jackie
Chan. Síðan sneri
hann sér að annars
konar myndum,
gamanmyndum, sígildum dæmisög-
um og loks harkalegum glæpamynd-
um með rómantísku ívafi sem hann
hóf að gera 1983 fyrir Cinema City-
fyrirtækið, en þetta voru áðurnefnd-
ar Chow Yun-Fat-myndir sem komu
honum loks á alþjóðakortið.
Að undanskilinni heldur mis-
heppnaðri sjónvarpsmynd og -þátt-
um, Black Jack og Once A Thief, sem
hvor tveggja byggðist á eldri mynd-
um hans, hefur Woo gert 5 myndir í
Hollywood.
Hard Target var fyrsta myndin
sem hann fékk að spreyta sig á í
Hollywood, eins og fyrr segir með
slagsmálahundinum Jean-Claude
Van Damme í aðalhlutverki. Kannski
var þetta fyrsta en vissulega vafa-
sama skref eðlilegt, því á vesturlönd-
um hafði Woo til að byrja með eink-
um heillað sérlundaða unnendur
asískra ofbeldis- og bardagamynda,
myndir Woos töldust þannig til neð-
anjarðarmynda (e. cult movies) svo-
kallaðra. Þótt þessi fyrsta Holly-
wood-æfing, sem kom út árið 1993,
hafi kannski ekki staðið undir vænt-
ingum hörðustu Woo-liða skilaði hún
nægilega miklu í kassann til að áhugi
Hollywood á kauða viðhéldist.
Því varð úr að hann gerði Broken
Arrow 1996, með John Travolta og
Christian Slater, merkilega mynd í
nær flesta staði. Mynd sem gaf til
kynna sérstöðu Woos og einstaka
hæfni við útfærslu ofsahraðra og
brellum hlaðinna spennuatriða, sbr.
þyrluatriðin mögnuðu.
Snilld eða tilgerð?
Þeir eru hins vegar margir sem
vilja meina að Woo hafi enn sem
komið er aðeins tekist að sýna gömlu
Hong Kong-taktana í Face/Off, ein-
hverjum umtalaðasta spennutrylli
síðustu ára, mynd sem fólk annað-
hvort heldur ekki vatni yfir eða hrist-
ir hausinn yfir, svo ofhlaðin að ekki
verður hjá því komist að túlka öðru-
vísi en annaðhvort sem stökustu
snilld eða tilgerðarlegasta torf. Hvað
sem öðru leið þá varð myndin, sem
sameinaði Woo og Travolta á ný og
markaði upphaf á samstarfi Woos við
Nicolas Cage, aðalleikara nýjustu
myndar hans, Windtalkers, býsna
vinsæl, skilaði vænni fúlgu og treysti
Woo í sessi sem einn allra færasta
hasarmyndaleikstjóra samtímans.
Það réð því vafalítið að Tom Cruise
kaus að ráða hann til að leikstýra
annarri myndinni í Mission Imposs-
ible-röðinni sinni. Brian De Palma
hafði ýtt henni úr vör á nettum spæj-
aranótum í sínum króníska Hitch-
cock-anda en nú vildi Cruise greini-
lega gera Ethan Hunt sinn að meiri
hasarhetju en Bondara, meiri slags-
málahundi en hugsuði og meiri til-
finningaveru en fjarlægri morð-
maskínu. Og vitanlega hentaði Woo
því best til verksins og leysti það af
hendi nákvæmlega eins og Cruise
hafði ætlast til; MI:2 er hádramatísk
ofbeldisópera í þremur þáttum,
byggð á sígildum hefndarminnum en
klædd í búning brellutækni, blóðugra
hægmynda og hávaða þungarokks.
Enn urðu tekjurnar af myndum
Woos meiri, og nú miklu meiri því
MI:2 varð ein sú vinsælasta í heim-
inum árið 2000.
Heiður hermannsins
Þannig hefði mátt gera ráð fyrir að
Woo myndi halda þessu striki sínu,
þróa ofbeldisóperuna sína frekar,
meira blóð, meira ofbeldi, meiri
hraði, meiri spenna, hægari mynd-
Hasarkóngurinn
frá Hong Kong
Hann er þekktur fyrir ofbeldisóperur, spennusinfóníur, hasarharmóníur. Hann heitir John Woo, er frá Hong Kong og leikstýrði Windtalkers, sem
frumsýnd er hérlendis um helgina. Skarphéðinn Guðmundsson rakti slóð kvikmyndagerðarmanns frá Hong Kong til Hollywood.
John Woo á tökustað Windtalkers í Hawaii.
Snilld eða tilgerð:
Ein umtalaðasta
spennumynd síðari
ára er mynd Woos
Face/Off frá 1997.
C
HRISTOPHER Nolan get-
ur sem 32 ára kvikmynda-
höfundur horft glaður um
öxl. Meginástæðan er
mynd sem hann gerði um
mann sem ekki getur litið um öxl yf-
irleitt, því hann hefur misst minnið.
Kvikmyndin Memento (2000) sagði
sögu þessa manns afturábak, eftir því
sem honum tekst að rekja fortíð sína
eins og í öfugri glæparannsókn. Þessi
frásagnaraðferð var snilldarbragð;
þarna tók Nolan gömlu krimmahefð-
ina, stokkaði hana upp og sneri á
haus og það gekk fullkomlega upp.
Memento náði jafnt til almennra
spennumyndaunnenda sem gagnrýn-
enda og „listrænna“ pælara; hún var
til marks um endurreisn hugvits og
sköpunar í hefð þar sem tækni og
formúlur höfðu allt of lengi ráðið ríkj-
um. Hún var einnig vitnisburður um
kvikmyndahöfund með fullkomið
vald á miðli sínum, ekki síst í sköpun
andrúmslofts og umhverfislýsingar,
en persónusköpun var hins vegar
takmörkuð, köld og fjarlæg. Nolan
horfði á persónur sínar eins og tafl-
menn í flókinni skák, eins og vísinda-
maður rannsakar lífverur í smásjá
sinni, hreyfingar þeirra, samskipti og
atferli, en einstaklingseinkennin eru
aukaatriði.
Lögga að nafni Vill Sofa
Nýja myndin Insomnia er and-
stæða Memento að þessu leyti. Þar er
nærgöngul persónusköpun lykillinn
að sálfræðilegri og siðfræðilegri
stúdíu undir yfirskini löggukrimma.
Christopher Nolan byrjar myndir
sínar jafnan á því að sýna hendur að-
alpersónunnar í nærmynd og
Insomnia hefst á því að við sjáum
hendur Als Pacino fletta skjölum um
morðrannsóknina sem hann er að
hefjast handa við, svo gripið sé til
orðaleiks. Hann er á leið yfir tilkomu-
mikið landslag Alaska í lítilli flugrellu
ásamt félaga sínum (Martin Donov-
an). Í atriðinu sýnir Nolan okkur að
þessar tvær rannsóknarlöggur frá
Los Angeles eru komnar býsna langt
frá eðlilegu umhverfi sínu, eru eins
og þorskar á þurru landi, og þegar við
sjáum náfölt, tekið og lifað andlit Als
Pacino, hyldjúp augun undir þungum
augnlokum, verður ljóst að þessum
manni líður ekki vel; hann er þjak-
aður af innri togstreitu sem smám
saman er afhjúpuð eftir að þeir koma
á morðvettvanginn, smábæ, þar sem
lík ungrar skólastúlku hefur fundist
Breski kvikmyndahöfundurinn Christopher Nolan fylgir
nú hinum sérstæða og magnaða smelli sínum Memento
eftir með sérstæðum og mögnuðum löggutrylli í
Insomnia og fer því frá minnisleysi til svefnleysis, frá
því að segja sögu afturábak til þess að segja hana
áfram, skrifar Árni Þórarinsson í tilefni af frumsýn-
ingu þeirrar síðarnefndu hérlendis um helgina.
Fyrst á röngunni,
svo á réttunni
illa útleikið en jafnframt
undarlega snyrt og tilhaft.
Rannsóknarlögreglumað-
urinn heitir Will, þ.e. vilji, og
hefur eftirnafnið Dormer,
eins og franska sagnorðið yfir að sofa.
En eftir því sem líður á morðrann-
sóknina og umfram allt eftir að félagi
Dormers deyr af hans völdum, vilj-
andi eða óviljandi, verður myndin
eins og vökumartröð þessa þjakaða
manns sem ekki nær að festa
blund fyr-
ir eigin
vanlíð-
an. Al
Pacino
hefur
sjaldan
verið betri;
túlkun hans er í
senn nístandi sterk
og nærfærin, röddinmyrk og
djúp og rymjandi og þegar hann
beitir henni er engu líkara en
gjörningaveður bresti á.
Svefnvana
rannsókn-
arlögreglu-
maður
í réttlætis-
kreppu:
Al Pacino
sem Will
Dormer.
Skúrkurinn og spæjarinn verða fyrir kaldhæðni örlaganna eins konar
samherjar um tíma: Robin Williams og Al Pacino í Insomnia.
Á tökustað: Christopher Nolan, lengst t.h., leik-
stýrir Al Pacino.