Morgunblaðið - 06.11.2002, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER 2002 B 5
BÆKUR
Dagheimili
stjarna heitir ný
ljóðabók Baldurs
Óskarssonar og
hefur að geyma
101 ljóð. Þetta er
ellefta ljóðabók
höfundar en að
auki kom út úrval
ljóða hans, Ljóð
1966–1994, árið
1999 og í Þýskalandi kom út á ís-
lensku og þýsku Tímaland / Zeitland
árið 2000.
Í fréttatilkynningu segir m.a.:
„Þessi nýjasta ljóðabók Baldurs ber
vitni um æðruleysi hans og vald yfir
orðunum. Látlaust en litríkt myndmál
fléttast stundum hófstilltri gam-
ansemi. Skýrar náttúrumyndir reynast
oft óræðar og kalla á nánari skoðun.“
Útgefandi er Ormstunga. Bókin er
122 bls., prentuð hjá Offset ehf.
Kápumynd teiknaði Sigrún Bald-
ursdóttir, dóttir skáldsins, þegar hún
var fjögurra ára. Verð: 1.980 kr.
Ljóð
Imbra hefur að geyma ljóð Hákonar
Aðalsteinssonar skálds og skóg-
arbónda á Fljótsdal. Hákon er löngu
kunnur sem
hagyrðingur,
ljóðskáld og
sagnamaður.
Hákoni er hug-
leiknar vísur um
atburði líðandi
stundar og
spaugileg atvik,
en alvarlegur tónn
er þó aldrei langt
fjarri í kveðskap hans.
Nafnið á bókinni, Imbra, er sótt í
tímatal sem er ævafornt og er getið
um Imbrudaga í Biblíunni sem voru
nýttir sem spádómstímabil. Gamlir
menn sem spáðu í veðrið lögðu mikið
upp úr því hvernig veður var helgina
eftir Imbrudaga og voru þeir dagar
kallaðir uppviðringardagar.
Áður eru útkomnar eftir hann sex
bækur, þar af tvær ljóðabækur, Bjall-
kolla 1993 og Oddrún 1995.
Útgefandi er Hörpuútgáfan á Akra-
nesi. Bókin er 96 bls., prentuð í
Odda. Myndir á kápu: Snorri Snorra-
son. Verð: 2.960 kr.
Flugur með prósa-
ljóðum Jóns Thor-
oddsen er endur-
útgefin, en hún
kom fyrst út árið
1922. Guðmundur
Andri Thorsson rit-
ar inngang og seg-
ir m.a. „… flug-
urnar hafa
sveimað með æ
háværara suði fram á þennan dag,
ungt fólk hefur lesið þessa bók og hrif-
ist af beittum smámyndum Jóns sem
lausar eru við mælgi, tilgerð, mærð og
önnur lýti sem algeng eru í þessu
skáldskaparformi.“
Í bókinni er birt minningarljóð Tóm-
asar Guðmundssonar um Jón og minn-
ingargrein Þórbergs Þórðarsonar um
Jón. Ennfremur eru birtar tvær stuttar
sögur eftir höfundinn.
Jón Thoroddsen lést kornungur, að-
eins tuttugu og sex ára gamall.
Hrafn Jökulsson bjó bókina til prent-
unar. Ljósmyndir eru fengnar úr Þjóð-
minjasafni Íslands.
Útgefandi er JPV-útgáfa. Bókin er 80
bls. prentuð í Odda. Verð: 2.480 kr.
Eva og Adam –
Martröð á Jóns-
messunótt er eftir
Måns Gahrton í
þýðingu Sigrúnar
Á. Eiríksdóttur.
Þetta er sjöunda
bókin í flokki bóka
um Evu og Adam.
Myndir eru eftir
Johan Unenge.
Adam fær að fara með Evu til Got-
lands og lífið er leikur! Og þó … Tobbi
er auðvitað ömurlegur. Leynilegir
fundir Adams með annarri stúlku
skyggja á. Afbrýðisemi og misskiln-
ingur spretta upp. Og á Jónsmessu-
nótt stefnir í stórkostleg vandræði …
Útgefandi er Æskan. Bókin er 160
bls., prentuð í Odda. Verð: 2.480 kr.
Börn
Í SKÁLDSÖGUNNI Myrtusvið-
ur (Eucalyptus) segir frá sérkenni-
legum bónda, Holland að nafni, og
ægifagurri dóttur hans sem Ellen
heitir. Söguþráðurinn minnir mjög
á ævintýri, Holland ræktar ótal
tegundir af myrtusviði á jörð sinni
og hefur heitið því að sá sem þekki
allar tegundirnar með nafni fái
dóttur hans fyrir konu. Biðlarnir
streyma að hver af öðrum en eng-
inn ræður við þrautina. Á meðan
blómstrar Ellen í föðurgarði og
verður æ fegurri. Loks ber herra
Cave að en hann er haldinn sömu
myrtusviðarþráhyggju og Holland.
Cave nefnir hverja tegundina á
fætur annarri og leggur smátt og
smátt undir sig heimilislíf þeirra
feðgina meðan Ellen ranglar um
landareignina, áhyggju- og af-
skiptalaus um framtíðina. Dag
einn hittir hún dularfullan mann
sem heldur henni í helgreipum
með sögum af fólki og trjám. En
tíminn líður og herra Cave nálgast
lokatakmarkið. Sú tilhneiging að
gefa náttúrunni nöfn, eins og Hol-
land og herra Cave keppast við, er
rík í eðli mannsins; að koma reiðu
á hlutina, ná tökum á þeim og
eigna sér þá. Þetta er einskonar
græðgislegt landnám sem endur-
speglast í því að ná valdi yfir Ell-
en. Eina flóttaleið hennar frá blíð-
legum yfirgangi föður síns og
vonbiðils er skáldskapurinn og ást-
in.
Sagan er byggð upp í kringum
myrtusviðinn og er líkust tré í
byggingu. Stofninn er ævintýrið
um prinsessuna eftirsóttu en
greinarnar eru útúrdúrar, pæling-
ar og sögur um fólk. Kaflarnir
bera latnesk heiti viðarins og efni
þeirra tengist heitinu á mislang-
sóttan hátt. Í kafla sem heitir
Barberi fær Ellen að heyra sögu
um stúlku og hárgreiðslustofu, í
kaflanum Diversicolor segir frá
gengilbeinu með fæðingarblett
sem var „eins og hún stæði í bleki
upp að hnjám“ (150). Stundum
stígur sögumaður fram og talar
um bókmenntir og heimspeki,
vandann að skrifa, um málsgrein-
ar, setningar og orð og tengir
þetta allt trjám og landi. Inn á
milli segir frá þrautseigju hins
þögla herra Caves, drumbshætti
Hollands og eirðarleysi Ellenar.
Dularfulli maðurinn heillar Ellen
með skemmtilegum sögum af lífi
fólks sem á í senn sorglega og
hversdagslega fortíð en tilviljan-
irnar hafa ráðið grimmum örlögum
þeirra. Þegar sagnamaðurinn góði
virðist skyndilega horfinn leggst
Ellen í rúmið, dagar og nætur
renna saman í „óblíðan vonbrigð-
asvefn“ (186). Heilsu hennar hrak-
ar með hverjum deginum, fagur
líkami hennar veslast upp og gamli
læknirinn er ráðalaus. „Aðeins
saga gat vakið hana aftur til lífs-
ins“ (179).
Myrtusviður er í senn ævintýri,
ástarsaga og greining á ástralskri
þjóðarsál og menningarsögu. Þýð-
ingin hefur örugglega verið erfitt
verk og á íslensku er stíll sög-
unnar frekar þungur. Orðavalið
einkennist af samruna ólíkra fyr-
irbæra og tengingar eru víða
óvenjulegar. Setningar eru oft
langar og flóknar: „Í rauninni er
meinið við þjóðarlandslag okkar
það að það leiddi til hegðunar af
ákveðnu tagi sem hefur öðlast líf í
frásagnarlistinni, öllum þessum
knöppu lánleysissögum, eins mörg-
um og krókaldin á kindarbaki og
alveg eins erfitt að fjarlægja þær“
(21). Sagan er því heldur fram-
andleg og erfið aflestrar. Allt er
áberandi djúpt í Myrtusviði; menn
eru eins og tré, sögur skapast af
trjám og mönnum; í skauti lands-
lags og trjáa dunda allir menning-
arheimar við sitt (33). Myrtusviður
hefur hlotið lofsamlega dóma ef
marka má það sem segir á broti
afar ljótrar bókarkápu. En aðal-
persónurnar snerta enga strengi í
sálinni, sagan er tyrfin og tilgerð-
arleg, of pæld og úthugsuð til að
hægt sé að njóta hennar. Til að
halda líkingunni sem sagan gengur
út á mætti segja að laufskrúðið
beri tréð ofurliði.
Lífsins tré …
SKÁLDSAGA
Myrtusviður
Ólöf Eldjárn þýddi. 195 bls.
Mál og menning 2002.
MURRAY BAIL
Steinunn Inga Óttarsdóttir
HINN 12. ágúst síðastliðinn var
öld liðin frá fæðingu Steindórs
Steindórssonar skólameistara og
náttúrufræðings frá Hlöðum í
Hörgárdal. Af því tilefni er þessi
bók út gefin og helguð minningu
hans. Hún hefur að geyma fjórar
ritgerðir eða greinar og er þar
fyrst að telja minningarorð síra
Ágústs Sigurðssonar frá Möðru-
völlum um Steindór á útfarardegi í
Akureyrarkirkju á útfarardegi, 6.
maí 1997. Þá er grein eftir Hörð
Kristinsson grasafræðing um rann-
sóknir Steindórs í íslenskri grasa-
fræði og því næst ýtarleg grein eft-
ir Freystein Sigurðsson jarðfræð-
ing um styrki Carlsbergssjóðsins
til íslenskra vísinda.
Freysteinn hefur
einnig samið stuttan
efnisútdrátt á dönsku,
sem birtur er í bók-
arlok.
Lengsta greinin í
bókinni er ritgerð eft-
ir Steindór sjálfan og
nefnist Carlsbergsjóð-
ur og Ísland. Þar ger-
ir hann í upphafi
stutta grein fyrir J. C.
Jacobsen, stofnanda
Carlsbergverksmiðj-
anna og -sjóðsins, en
rekur síðar styrkveit-
ingar sjóðsins til ís-
lenskra vísindamanna, og danskra
sem fengust við rannsóknir tengd-
ar Íslandi, frá upphafi og allt fram
um 1980. Sú samantekt er öll hin
fróðlegasta því Steindór gerir ekki
aðeins grein fyrir umsóknum og
styrkveitingum, heldur einnig fyrir
umsækjendum, verkefnum þeirra
og hvernig þeim reiddi af. Hann
segir einnig frá um-
sóknum og umsækj-
endum, sem synjað
var stuðnings, en þótt
þeir væru margir, get-
ur engum dulist, að ís-
lenskir vísinda- og
fræðimenn áttu svo
sannarlega hauk í
horni þar sem Carls-
bergsjóðurinn var.
Átti það ekki síst við
um tímabilið fyrir
1918. Þá veitti sjóður-
inn mikið fé til rann-
sókna Íslendinga sem
fengust við náttúruvís-
indi og norræn fræði
og er vant að sjá, hvernig þau
verkefni hefðu verið unnin án
stuðnings sjóðsins. Enginn einn
maður mun þó hafa notið jafnmik-
illar velvildar sjóðstjórnarinnar og
Finnur Jónsson prófessor. Hann
var flestum afkastameiri og naut
um áratuga skeið öruggs stuðnings
Carlsbergsjóðsins við flest helstu
rannsóknar- og útgáfuverk sín.
Steindór Steindórsson var tví-
mælalaust í hópi merkari vísinda-
manna íslenskra á 20. öld. Hann
var lengi vel þekktastur sem kenn-
ari, en var jafnframt feikiafkasta-
mikill rithöfundur og tókst einnig
að sinna merkum grunnrannsókn-
um á sérsviði sínu, grasafræði. Eft-
ir að hann lét af opinberum störf-
um gafst honum loks tóm til að
helga sig vísinda- og fræðiiðkun-
um. Þá dvaldist hann oftar en einu
sinni langdvölum í Kaupmannahöfn
og í einni slíkri ferð kannaði hann
styrkveitingar Carlsbergsjóðsins
til Íslendinga og samdi ritgerðina
sem hér birtist. Er vel við hæfi að
gefa hana út á aldarafmæli höf-
undar.
Öll er þessi bók fróðleg aflestrar
og vel úr garði gerð. Frágangur
hennar er smekklegur og útgáfan
öll útgefanda og góðu málefni til
sóma.
Aldarminning eljumanns
Jón Þ. Þór
SAGNFRÆÐI
Steindór Steindórsson
frá Hlöðum. Aldarminning.
Carlsbergsjóður og Ísland.
Sleipnir, Reykjavík 2002.
163 bls., myndir.
Steindór Steindórsson
ÞESSI bók er sjálfstætt fram-
hald bókarinnar Hann var kall-
aður þetta, sem kom út í íslenskri
þýðingu 2001. Í fyrsta kafla er
lýst atviki úr lífi Davids þegar
hann var 9 ára og reyndi að
sleppa undan ofbeldi móður sinn-
ar. Hún rekur hann á dyr og hann
ákveður að fara. Hann kemst ekki
langt og í stað þess að skoða
drenginn trúir lögreglan sögu for-
eldranna um örlitla misklíð. Fað-
irinn er látinn sækja drenginn á
lögreglustöðina en réttara hefði
verið að keyra hann heim og
kanna aðstæður þar. Það er ekki
fyrr en þremur árum síðar sem
David er tekinn frá móður sinni
og komið í fóstur. Þessi kafli gef-
ur þeim lesendum sem ekki lásu
fyrri bókina innsýn í tilveru hans,
þegar hér er komið sögu. Þegar
David skilur að nota á frásögn
hans um það sem hann hefur mátt
þola gegn móðurinni fyrir rétti
dregur hann framburð sinn til
baka. Hræddur 12 ára gamall
drengur vill ekki hafa það á sam-
viskunni að vitna gegn sinni eigin
móður enda hverfur vald hennar
yfir honum ekki eins og dögg fyr-
ir sólu þótt hann sé fluttur annað
tímabundið. Þess í stað eru
læknaskýrslur um ástand hans
o.fl. gögn látin duga í málsókn og
honum er komið fyrir „í vörslu
réttarins“ til 18 ára aldurs.
Þrátt fyrir þennan úrskurð er
móðirin ekki af baki dottin. Hún
heldur ógnartaki á drengnum,
fylgist með hverri misgjörð hans
og reynir að fá hann úrskurðaðan
geðveikan. Hann losnar í raun
aldrei við hana, þar sem hann
dreymir hana oft og þá er það
barátta upp á líf og dauða. Hann
þráir jafnmikið og áður að heyra
ástarorð af vörum hennar, að vera
samþykktur.
Næstu árin flakkar David milli
fósturheimila, skammtímavistana
og skóla og á erfitt með að festa
rætur. Hann prófar því mismun-
andi aðferðir til að hljóta viður-
kenningu félaganna og þær ekki
allar góðar. Hann hefur alltaf
þurft að hugsa um líðandi stund
til að lifa af lífshættulegar „refs-
ingar“ móður sinnar. Nú þarf
hann að fara að horfa til fram-
tíðar og byggja á því sem hann
hefur reynt. Drengurinn mætir
oft þeim fordómum að hann sem
fósturbarn hljóti að vera óalandi
og óferjandi, en ekki að hann
komi frá erfiðu heimili.
David er hér fylgt frá 12 ára
aldri þar til hann verður 18 ára og
sjálfstæður einstaklingur frammi
fyrir lögunum. Það hefði getað
farið svo að þá hefði hann staðið
eftir slyppur og snauður með lítið
öryggisnet í kringum sig. En
David tók þá ákvörðun að ganga í
herinn til að halda áfram að aga
sig og byggja upp. Hann lét
drauminn um að verða flugmaður
rætast.
Sjónarhorn verksins er sjónar-
horn barnsins sem verður að ung-
lingi og ungum manni. Hann skil-
ur ekki alltaf það sem fram fer
eða það tungutak sem hinir full-
orðnu nota, einkum sérfræðing-
arnir. Verkið veitir innsýn í líf
fósturbarnsins sem flakkar milli
heimila og þráir staðfestu og við-
urkenningu. Það tíðkaðist ekki að
börn væru mörg ár á sama heimili
og því erfitt að yfirgefa suma
fósturforeldra og vita ekki hvað
bíður, heldur taka því sem verða
vill. En David fer smám saman að
skilja að hann getur ráðið för.
Sem dæmi er að hann velur að yf-
irgefa eina fósturforeldra þar sem
heimilisástandið er slæmt, þótt að
öðru leyti hafi hann unað sér þar
hvað best, eignast sanna vini og
kynnst fullorðnu fólki sem reynist
honum vel í gegnum lífið og ræð-
ur honum heilt.
Hér kemst vel til skila að þótt
barnið sé flutt frá þeim stað þar
sem það var beitt ofbeldi lagast
ekkert sjálfkrafa við það. Það
þarf gott fólk í kringum sig og
ekki síst að skilja að það er undir
því sjálfu komið hvað úr verður.
Dave tekst að snúa ógæfunni sér í
hag.
Fangi fortíðar
SJÁLFSÆVISAGA
Umkomulausi drengurinn
Sigrún Árnadóttir þýddi. JPV-útgáfa,
2002, 272 bls.
DAVE PELZER
Kristín Ólafs