Morgunblaðið - 06.11.2002, Side 6

6 B MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
Norðanstúlka er
eftir Guðrúnu Frið-
geirsdóttur. Sag-
an hefst í krepp-
unni þegar
fjögurra ára stúlka
flyst til Húsavíkur
við Skjálfanda ár-
ið 1934. Höf-
undur segir frá
uppvexti sínum á Húsavík, sveita-
störfum í Kelduhverfi, ógnum stríðs-
ins og vist hjá fínu fólki í Reykjavík við
lok síðari heimsstyrjaldar. Lesandi
kynnist hugarheimi barnsins en nýtur
um leið innsæis og lífsreynslu hins
fullorðna höfundar. Bókin bregður
ljósi á líf alþýðufólks á miklu um-
brotaskeiði í íslensku þjóðfélagi.
Guðrún Friðgeirsdóttir lauk meist-
araprófi í ráðgjafarsálfræði frá The
University of Bristish Columbia í Kan-
ada 1984. Hún var lengi kennari í
menntaskóla en einnig í Háskóla Ís-
lands og við fullorðinsfræðslu. Um
árabil var Guðrún skólastjóri Bréfa-
skólans, en starfar nú sjálfstætt við
náms- og uppeldisráðgjöf.
Höfundur gefur út en Háskóla-
útgáfan dreifir bókinni. Bókin er 155
bls., prentuð í Gutenberg. Verð:
2.490 kr.
Lífsreynslusaga
Óvinurinn eftir
Emmanuel Carr-
ère í þýðingu Sig-
urðar Pálssonar
er sönn frásögn og
segir frá Jean-
Claude Romand
sem var manna
ólíklegastur til
voðaverka. Hann
var virtu læknir hjá Alþjóða heilbrigð-
ismálastofnuninni, mikilsmetinn vís-
indamaður og heimagangur hjá
heimsfrægum mannvinum.
Á yfirborðinu var allt í sóma, en síð-
ar kom sannleikurinn í ljós.
„Að morgni laugardagsins 9. janúar
1993, á sama tíma og Jean-Claude
Romand var að myrða konu sína og
börn, var ég með fjölskyldu minni á
foreldrafundi í skólanum.“ Þannig
byrjar Emmanuel á frásögn sinni.
Emmanuel Carrère er fæddur í
Frakklandi árið 1958. Hann sendi frá
sér fyrstu skáldsögu sína 1986.
Hann hefur m.a. hlotið ein virtustu
bókmenntaverðlaun Frakka, Fémina-
verðlaunin. Bókin hefur nú verið seld
til 22 landa.
Útgefnadi er JPV útgáfa. Bókin er
173 bls., prentuð í Odda. Verð: 3.980
kr.
Lífsreynslusaga
Bridget Jones á
barmi taugaáfalls
er eftir Helen Field-
ing í þýðingu Sigríð-
ar Halldórsdóttur.
Bridget er búin
að krækja í sjálfan
draumaprinsinn,
hann Mark Darcy,
hún er í krefjandi
starfi og íhugar spennandi breytingar
á íbúðinni sinni, en erfiðleikarnir lúra
handan við hornið. Bridget á sér óvini
sem bíða færis og hefur á fátt annað
að treysta en misgáfuleg ráð vin-
kvenna sinna og enn hæpnari visku
sjálfshjálparbókanna sem hún
spænir í sig.
Bækurnar um Bridget Jones eru
metsölubækur um allan heim.
Útgefandi er Mál og menning. Bók-
in er 387 bls., kilja. Verð: 1.599 kr.
Gamansaga
VETRARMYNDIN eftir Þorstein
frá Hamri kom út 2000. Lokaljóð
nýju bókarinnar nefnist einmitt Til-
brigði við vetrarmynd.
Ljóðið er eilítið angurvært, þakk-
ar margri morgunbjartri svipstund
„í návist sem bregður upp nýrri/ ver-
öld/ til viðbótar hinni“.
Það er töluvert um minningar og
upprifjanir í Meira en mynd og grun-
ur, opinskáar, til dæmis um ástir,
söknuð og ýmis sígild efni. Til dæmis
ort um skáldskapinn sjálfan, áhrifa-
mátt hans.
Skáldið er ekki að endurtaka sig
en ekki sakar að þekkja skáldskap
þess.
Þorsteinn frá Hamri er eitt þeirra
skálda sem eiga það á hættu að vera
orðuð við endurtekin tilbrigði en
ekki tel ég að það spilli fyrir skáld-
skap hans. Fleiri skáld eiga heima í
þessum hópi.
Ljóðkynni hefjast á
orðunum: „Þú finnur
aldrei/ tón, þeirri tíð við
hæfi“ og heldur áfram:
„Allt kom nær,/ varð
meira en mynd og grun-
ur:“ Í ljóðinu greinir frá
því þegar orð tók orði.
Þetta er bjartsýnt
ljóð góðrar reynslu.
Í því er hamingja og
öryggi.
Því má spyrja: Tekst
skáldinu að finna tón-
inn? Það er vafasamt,
en samt skylda að
reyna.
Tónn Þorsteins sjálfs er hér sem
fyrrum. Það er gaman að líta á At-
hugasemdir aftast. Fyrstur er Sig-
urður Breiðfjörð með Stefjamóður-
ina, síðan er Bernska, „lauslega
stiklað á inntaki bókatitla, sem
kveiktu mér grun og geðhrif í
bernsku“. Hvort ég man fær skýr-
ingu, en ljóðið á rót að rekja til fyrstu
kynna af sögum Hamsuns og ljóða-
þýðingum Magnúsar Ásgeirssonar.
Þetta eru athyglisverð
orð: „Í minningum frá
því aldursskeiði má
engu muna að áleitinn
skáldskapur renni
saman við tilvistar-
bjástrið frá degi til
dags.“
Austurfararvísa
sækir sitthvað, þó ekki
allt, til Ólafs sögu
helga og Sighvats
skálds. Sighvatur er
líka óbeint í Suður-
göngu.
Í framhaldi af þesu
má segja að sagan og
hefðin og skáldskapur-
inn yfirleitt eru jafnan hjá Þorsteini
frá Hamri sem eins konar stað-
reyndir lífsins og fer vel á því.
Þetta er inntak Ljóðkynna og
fleiri ljóða. „Þú manst hverja spurn,
hvern spöl …“ stendur þar.
Minningarnar sem áður var að
vikið eru í þessum anda og gæða
bókina nálægð og innileika.
Viss gagnrýni og efi láta líka á sér
bera, til dæmis í Milli vita þar sem
spurt er á laun: „Er hugsanlegt að ég
hafi/ í bernskum draumi/ ljóðað
skaplegar, skár/ en skuggarnir
gegnumlýstir,/ raktir til rótar/ gerðu
mér síðar,/ svonefndum fulltíða
manni/ kleift að kveða …“
Trúarlegur eða mystískur tónn er
í Hymnus, en Þorsteinn er hneigðari
fyrir heimsádeilu og sjálfsskoðun,
tvísæi sem setur sterkan svip á
skáldskap hans frá upphafi.
Gagnrýnin hefur oft hjá honum
beinst inn á við og fer honum vel.
Því má fullyrða að Meira en mynd
og grunur sé með engum hætti ein-
föld bók þrátt fyrir léttleika. Það er
reyndar áberandi hve áreynslulaust
er ort víða en það merkir ekki að
slakað sé á. Síður en svo.
Sum ljóðanna, eins og Ofviðrið,
eru ógnvænleg og sýna að nokkur
uggur býr skáldinu í hug. Það er
hinn sameiginlegi uggur allra manna
sem vita að þagnarklettar verða ekki
umflúnir. Ekki verður heldur komist
hjá að yrkja um þá. Þeir heimta sinn
rétt þrátt fyrir allar dásemdir lífsins.
Tilbrigði við vetrarmynd
LJÓÐ
Meira en mynd og grunur
56 bls. Prentun Oddi.
Mál og menning 2002.
ÞORSTEINN FRÁ HAMRI
Þorsteinn frá Hamri
Jóhann Hjálmarsson
ÞAÐ má vera að tími hinna hefð-
bundnu draumaráðningabóka sé að
líða undir lok. Í þeim bókum var sá
grunntónninn, að allir draumar vís-
uðu til framtíðar, fælu í sér forspá
og að þeir yrðu ráðnir með því að
fletta upp í bók, eins konar lexíkoni
yfir draumtákn. Nú er orðið al-
gengara að líta á drauminn sem
hluta af sálarlífi dreymandans og
telja að hann tjái – á torskildu máli
að vísu – hugsanir, tilfinningar,
vonir, ótta, átök, vandamál og hvað
eina sem maðurinn glímir við í dag-
legu lífi sínu. Þetta þýðir þó ekki,
að menn þurfi að hafna með öllu
dulrænum fyrirbærum drauma –
sumir gera það að vísu – svo sem
berdreymi og öðru svipuðu. Aðeins
að slíkir draumar séu næsta fátíðir
og ekki öllum aðgengilegir.
Þessi nýrri skilningur á draum-
um getur verið margs konar. En
sameiginlegt er, að hann byggist á
einhvers konar kenningum eða
kenningabrotum um starfsemi sál-
arlífsins. Það geta verið kenningar
komnar frá Austurlöndum, Vest-
urlandakenningar, hvort heldur er
frá fornöld eða frá nýrri tímum.
Sumar gera kröfu til að teljast vís-
indalegar, byggðar á reynsluvís-
indum, aðrar eru fremur heim-
spekilegar og enn aðrar trúarlegar.
Bókin, sem hér er til skoðunar,
er ein þessara svonefndu sálfræði-
bóka og tvímælalaust ætluð al-
menningi. Þar styðjast höfundar
mjög við vestræna sálarfræði nýrri
tíma, Freud, Jung, Adler, forms-
álarfræði (Gestalt), en einnig er
gripið til fjarlægari kenninga.
Auk Inngangs er bókin í tveimur
hlutum. Í fyrri hlutanum, sem er
mjög sálfræðilegur, er fjallað um
helstu svið mannlegrar tilveru í ör-
stuttum köflum: fjölskyldu, ótta,
átök, reiði, gleði, sorg, dauða, ást,
kynlíf ásamt fleiru. Í síðari hluta er
rætt um helstu sameiginlegu
draumtákn yfir það, sem mannin-
um stendur næst, svo sem manns-
líkamann, fólk, staði, ferðalög,
náttúruöfl, dýr, liti og tölur.
Fljótlegur lestur þessarar bókar
veldur bæði ánægju og óánægju í
mínum huga. Ég hygg að hún geti
komið ýmsum að gagni og hjálpað
þeim til að kynnast sjálfum sér
betur með því að skoða drauma
sína. Afar margar góðar ábending-
ar er hér að finna og flest af því
styðst við trausta sálfræðilega
þekkingu. Hinu er svo ekki að
neita, að þar sem höfundar hneigj-
ast til að sveifla sér frjálslega milli
kenningakerfa, vill verða úr því
nokkuð yfirborðslegur hræringur.
Mest er þó greinilega stuðst við
Freud og Jung. Ekki er ég nægi-
lega kunnugur kenningum Jungs
til að geta gengið úr skugga um að
alltaf sé rétt með farið. En hvað
Freud viðvíkur veit ég, að þar eru
höfundar ekki alltaf á heimavelli.
Til að nefna dæmi vísa ég á 60. bls.
Þar segir: ,,Freud skilgreindi ell-
efu tegundir varnarhátta... bæling,
bakrás, réttlæting, frávarp, upp-
bót, göfgun, tilfærsla, samsömun,
andhverfing, taugaveiklun, geð-
veiki.“ Þar er fyrst til að taka, að
Freud skilgreindi aldrei neina ell-
efu varnarhætti. Í öðru lagi eru
bakrás (regression), samsömun
(identification), taugaveiklun og
geðveiki ekki varnarhættir. Því þá
ekki heldur nefna raunverulega
varnarhætti svo sem skynsemingu
og ónýtingu? Annað dæmi er á 70.
bls. ,,Frægt tilfelli er sjúklingurinn
Anna O., sem var í meðferð hjá
Freud og samstarfsmanni hans
Josef Breuer.“ Anna O. var ekki í
meðferð hjá Freud. Hún var sjúk-
lingur Breuers og Breuer sagði
Freud frá meðferðinni. Og sam-
starfsmenn er ekki hægt að kalla
þá, þó að þeir skrifuðu eina bók
saman. Þeir höfðu aldrei samstarf
um lækningar. Þessar skekkjur
skipta engu höfuðmáli, en draga úr
trúverðugleika.
Bók þessi er óvenjulega glæsi-
lega út gefin. Mikill er þar fjöldi
litmynda, margar eftir frægum
málverkum. Sumar eru flannastór-
ar og ná yfir heila opnu. Víða eru
tilvitnanir í fræg bókmenntaverk
og snilliyrði spekinga frá ýmsum
tímum. Margar leturgerðir eru við-
hafðar og texti er prentaður á
margvíslega litum grunni. Og til að
kóróna sköpunarverkið er bókin
bundin í dökkblátt flauel.
Þýðandinn hefur unnið verk sitt
vel, að því ég best fæ séð og próf-
arkir hafa greinilega verið vel lesn-
ar. Myndaskrá og atriðisorðaskrá
er í bókarlok, en heimildaskrá fyr-
irfinnst ekki.
Draumar og sálarlíf
DRAUMRÁÐNINGAR
Draumar
Leiðir til að túlka draumfarir og öðlast
dýpri skilning á sálarlífinu.
Ingunn Ásdísardóttir þýddi.
Almenna bókafélagið, Reykjavík, 2002,
224 bls.
FIONA STARR & JONNY ZUCKER
Sigurjón Björnsson
Mamma Mö rennir
sér á sleða er eftir
Jujja og Tomas
Wieslander í þýð-
ingu Þórarins Eld-
járns. Myndir eru
eftir Sven Nor-
dqvist. Mamma Mö
hefur farið sigurför
um Norðurlönd og
var valin bók mánaðarins á bók-
menntavef Borgarbókasafnsins.
Útgefandi er Bókaútgáfan Hólar.
Bókin er 32 bls., í stóru broti, prentuð
í Danmörku. Verð: 2.280 kr.
Börn
SAMHENGIÐ í hlutunum er
mönnum oft óljóst svo sem sjá má í
skáldskap ýmissa höfunda. Sundur-
bútuð heimssýn, dulargerving, hlut-
gerving og firring eru allt hugtök
sem eiga rætur að rekja til síðari
hluta nítjándu aldar og byrjunar
hinnar tuttugustu. Það eru því eng-
ar sérstakar nýjungar þótt slík hug-
tök tengist skáldskap höfundar á 21.
öldinni. Haukur Davíð sendi frá sér
fyrir skömmu bók sem hann nefnir
því þverstæðufulla nafni Eldfuglinn
í ísskápnum og í henni er vænn
skammtur af þess háttar upplausn
og framandleika sem fólginn er í
þessum hugtökum.
Skáldið sjálft kemst svo að orði
um skáldskap sinn:
ég er hættur
að reyna að skilja samhengi.
Ég hef mína lygi og mínar blekkingar.
Skynjun mín og sjón hafa alltaf farið
lengra en ætlast er til.
Sýnir og spegilmyndir frá tímabilum sem
ég hef áður bragðað
hafa gert mig að sérlunduðum sælkera.
Hrímaður stiginn ógnar jafnvæginu enn
frekar, handrið hans er
lifandi dökkbrún slanga með perlur á
skrápnum. Ég kem niður
í risastóran loðinn sal, feldur salarins
glansar, þar sé ég þrjá
gamla menn í búkum ungabarna …
Hér er ekki einungis ruglun skil-
vita í anda Rimbauds hins franska á
ferðinni með blöndun bragðs og
sjónar heldur eru einnig settar fram
þverstæðukenndar líkingar í anda
Comte de Lautréamont og súrreal-
istanna frönsku. Reyndar er þetta
helsta einkenni ljóðabókar Hauks
Davíðs. Hún er súrrealísk, full með
óvænt hugmyndatengsl, flæði setn-
inga og hugmynda og hugljómanir.
Hún er leit og fálm um síðurnar,
ljóðin fantasíukennt og óröklegt
hringsól: „Krónískir hvirfilbylir
blása í kollinum firrta, / sem þráir
heitast að geta slökkt á meðvitund-
inni um eigin dauða.“ Skáldið líkir
skáldskapnum í einu kvæði við
námugröft. Þar hefur það dvalist:
„með / trú á breytingar og fegurð en
ekki síst sannleika / og hreinskilni
mannssálarinnar“. Hann þrælar í
námunni í von um „eyðingu einveru
sinnar“. Í öðru ljóði segir hann tak-
mark sitt hingað til hafa verið að
„komast í / gleði stjarnanna, gyllta
hellinn á bak við efsta fossinn / þar
sem sakleysið dó“.
Þrátt fyrir þessi gullnu markmið
og hugsjónir og trú á breytingu er
þó í reynd lítið um handfesti. Það er
helst hægt að henda reiður á ástinni
og erótíkinni og má segja að Hauk-
ur Davíð sé þar eins og í öðru í spor-
um súrrealistanna:
Lostinn hefur verið skilgreindur sem eitt-
hvað illt
en hann er kjölfestan í minningarskipi
mínu.
Og í ringulreið augnablika minna hefur
hann haldið mér
á kortinu, svo að göngur mínar út úr
ringlaða dalnum hafa
hingað til heppnast.
Flest í kvæðunum er býsna
óreiðukennt, áhugi á raffræði og
kjarneðlisfræði kallast á við súrreal-
ismann, sömuleiðis áherslan á ástina
og erótíkina sem víða er dregin upp
með andstæðufullum myndum. Les-
andi verður að ganga inn í heim
skáldsins minnugur þess að starf-
semi hugans þarf einnig að ná til
túlkunar ljóðs.
Vandi skáldskapar sem þessa sem
byggir meira og minna á undirmeð-
vitundarmuldri án ritskoðunar er að
oft ganga hvorki myndirnar né mál-
farið upp. Sumt verður ódýrt og
annað óvandað eins og þegar skáldið
segir að skrímsli hafi „drepið hundr-
uðir og sært þúsundir“. Ég hygg
það vera lágmarkskröfu til próf-
arkalesara slíkrar bókar að koma í
veg fyrir þess háttar ambögur.
Eldfuglinn í ísskápnum er að
ýmsu leyti frumlegur og áhugaverð-
ur skáldskapur. En í bókinni er líka
margt sem vanda mætti betur.
Bestu ljóð súrrealista eru t.a.m. bet-
ur unnin, meira lagt upp úr gull-
gerðarlist orðanna. Hið ósjálfráða
er ávallt efniviður en list skálds er
önnur og meiri en frjótt ímyndunar-
afl.
Í ringulreið augnablika
LJÓÐ
Eldfuglinn í ísskápnum
HAUKUR DAVÍÐ
35 bls. Nykur. 2002
Skapti Þ. Halldórsson