Morgunblaðið - 29.11.2002, Side 3

iðnnámi og lenti í strákabekk. Þar
eignaðist ég góðan vin og hann varð
vinur okkar beggja, mín og kærast-
ans. Svo eignaðist hann kærustu og
við hættum að mestu að tala saman.
Ég fór að brotna meira og meira nið-
ur. Höndlaði minna og minna. Hrein-
lega „meikaði“ það ekki. Það hefði
ekki þýtt að biðja mig að fara út með
ruslið, hvað þá annað. Það varð allt
tíu þúsund sinnum erfiðara en áður.
Ég var hætt að sofa. Þorði hreinlega
ekki að sofna, því ef ég sofnaði fékk
ég ógeðslegar martraðir.“ Þegar
stúlkan hugsar til slita vináttunnar
við vinkonuna úr 9. bekk og skóla-
bróðurinn segist hún á þeim tíma
hafa talið þetta eiga stóran þátt í van-
líðan sinni og þunglyndi sem síðar
greindist. Nú segist hún átta sig á því
að þetta hafi stafað af ofvirkni.
Stúlkan segist njóta þess að vera í
mjög góðu sambandi við foreldra sína
og tala mikið við þau. „Mamma
kveikti á einhverju sem ég áttaði mig
ekki á. Hún hringdi í mig einn daginn
og bað mig að koma með sér upp á
geðdeild. Ég fór með henni og við töl-
uðum við geðlækni. Hann sagði að ég
væri mjög þunglynd og það þyrfti að
gera eitthvað í því. Ég var sett á
þunglyndislyf og eftir tvær vikur var
mér farið að líða mun betur. Varð af-
slappaðri og gat sofið.“
Vandinn greindur
Þegar þarna var komið hafði stúlk-
an bókað viðtalstíma hjá Sigríði D.
Benediktsdóttur sálfræðingi, sem
m.a. hefur sérhæft sig í að sinna fólki
með athyglisbrest og ofvirkni. Stúlk-
an var ekki alveg ókunnug sálfræð-
ingum. Hafði farið fyrst 12 ára gömul
og þá vegna þess að skólastjórinn
hennar taldi hana hafa meiri getu en
árangur í skóla og fleiru sýndi. Á
mörgum sviðum var hún langt á und-
an jafnöldrum sínum. Hún var send í
greindarpróf og mældist langt yfir
meðalgreind. Síðar komst hún að því
að niðurstaða sálfræðingsins hefði
verið að hún þyrfti á stuðningi að
halda, jafnt í námi sem öðru, en það
var ekkert gert í því.
Eftir skilnað foreldranna fór hún
til annars sálfræðings. Sá var pabbi
vinkonu hennar og hún segist bara
hafa logið að honum. Þótti tengsl
hans við vinkonuna óþægileg. Eftir
að hafa fallið á tveimur önnum í
menntaskóla lá leiðin til þriðja sál-
fræðingsins. Stúlkan komst að því að
sá sagði mömmu hennar allt sem
þeim fór á milli. Enn greip stúlkan til
lyginnar og spann svo vel að sálfræð-
ingurinn sagði móðurinni að dóttirin
væri orðin góð.
„Ég var búin að vera á þunglynd-
islyfjunum í þrjár vikur þegar ég fór
til Sigríðar sálfræðings. Athyglis-
brestur með ofvirkni liggur í fjöl-
skyldum og það höfðu aðrir greinst
með þetta í minni nánustu fjölskyldu.
Ættingjar voru búnir að benda mér á
að tala við Sigríði, því hún greinir
þessar raskanir. Hjá Sigríði tók ég
alls konar próf, persónuleikapróf, of-
virknipróf, kvíðapróf, þunglyndispróf
og fleiri. Hún kannaði líka minnið.
Eftir prófin fór Sigríður að hlæja, alls
ekki hæðnislega, og sagði að ég væri
mjög ofvirk og hefði verið það frá
æsku. Sigríður taldi ástæðuna fyrir
þunglyndinu geta verið að ég hefði
verið ofvirk frá því ég var barn, án
þess að fá viðeigandi meðhöndlun. Ég
gat aldrei setið kyrr og lesið bók. Átti
erfitt með að bíða í röð. Gat ekki þag-
að þar sem ekki mátti tala. Fólk vildi
ekki fá mig með í bíó, því ég talaði svo
mikið. Eins talaði ég mikið í tímum.
Ég hafði alltaf fengið neikvæð skila-
boð: Slappaðu af, slakaðu á, vertu
ekki með þennan æsing! Allt verkaði
þetta niðurbrjótandi á mig og olli
höfnunartilfinningu. Af því leiddi að
ég fór sjálf að brjóta mig niður. Mér
fannst ég ljót, feit og heimsk.
Öðlaðist nýtt líf
Sigríður sagði að ég væri mjög of-
virk og kæmi hátt út í kvíða. Hún vís-
aði mér til læknis sem mælti með því
að ég prófaði rítalín. Við það að vera
greind og fá rétta meðhöndlun var
eins og ég fengi tækifæri til að lifa
upp á nýtt. Ég hætti á þunglyndis-
lyfjunum en svaf samt á nóttunni. Nú
get ég meira að segja setið og lesið
bækur í rólegheitum. Ég er ég sjálf
og engin önnur, sama innan um
hvaða fólk ég er. Samt er ég enn að
byggja upp sjálfstraustið og á bágt
með höfnun. Ef tveir eru að tala sam-
an í herbergi og þagna þegar ég kem
inn fara ósjálfrátt af stað hugsanir:
Voru þeir að tala um mig, gerði ég
eitthvað? Er það eitthvað sem ég er í?
Ef ég bið einhvern að koma í bíó eða í
Kringluna og manneskjan hikar velti
ég því fyrir mér hvort hún sé að hafna
mér. Það er erfitt að losna við þessar
neikvæðu hugsanir.“
Stúlkan lenti í slysi eftir að vandi
hennar var greindur og segist hafa
tekið rítalínið stopult um tíma í kjöl-
far þess. Gömlu
einkennin gerðu
um leið vart við sig.
Þegar stúlkan
hittir gerendur ein-
eltisins frá árum
áður segist hún
tala við þau um
daginn og veginn,
en aldrei um það
sem þau gerðu
henni. „Í dag er ég
að reyna að vera ég
sjálf. Lífið horfir
allt öðruvísi mér nú
en áður. Ég er í
vinnu við iðnina sem ég er að læra og
á vinkonu í vinnunni. Við eigum mikið
sameiginlegt, erum svona
„strákstelpur“, þykir gaman að raf-
sjóða og erum drullugar upp fyrir
haus alla daga. Ég er að gera eitthvað
sem ég hef rosalega gaman af. Uni
mér best við að vinna eitthvað verk-
legt. Vera ein að laga eitthvað eða
vesenast, parketleggja, flísaleggja
eða undir húddinu á bílnum mínum.
Þar blómstra ég. Það er allt annað líf
eftir að ég fékk rétta meðhöndlun.
Nú get ég gert eitt í einu og klárað
það. Er ekki lengur að vasast í 300
hlutum samtímis og ljúka eiginlega
ekki við neitt.
Það varð mikil breyting eftir að ég
kynntist kærastanum mínum. Við er-
um búin að vera saman í þrjú ár og ég
hef búið heima hjá tengdó. Ég get
ekki skilið hvernig kærastinn minn
gat þolað mig. Alltaf þessar skap-
sveiflur og óánægja. Hann var alltaf
tilbúinn að hjálpa mér, eins og öll fjöl-
skylda mín. Hann er gull af manni. Ef
ég er eitthvað pirruð eða vil að hlut-
irnir gerist strax hvíslar hann að mér
hvort ég hafi gleymt að taka lyfið
mitt. Það pirrar mig ekki því mér
finnst ánægjulegt að hann sér mun á
mér nú og áður.“
’’Það var alltaf verið að taka
hlutina mína og fela. Taka
strokleðrið, litina mína,
skólabækur, föt. Ég var upp-
nefnd og mér var strítt
vegna starfs pabba míns.
‘‘
DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 2002 B 3
MÖRGUM sögum fer af tilurð
brjóstahaldarans. Ef að líkum
lætur er sú skemmtilegasta
haugalygi, en þó furðu lífseig.
Segir þar af Otto nokkrum Titzling
(tit = brjóst, sling = axlaról), sem
fann upp þetta þarfaþing árið 1912.
Annaðhvort er hann sagður hafa
hannað brjóstahaldarann á Lois
Lung, sænska íþróttakonu, eða
sænska, bústna og barmmikla óp-
erusöngkonu, Swanhildu Olafsen
að nafni, sem bjó í sama gistihúsi og
hann. Síðan segir að á þriðja ára-
tugnum hafi óskammfeilinn Frakki,
Phillipe de Brassiere (brassiere =
brjóstahaldari), hafið framleiðslu á
brjóstahöldum byggða á hönnun
Titzlings. Frumkvöðullinn hafi að
vonum brugðist ókvæða við, höfðað
mál gegn hermikrákunni, en tapað.
Þar af leiðandi – segir sagan, hafa
frönsku- og enskumælandi konur
allar götur síðan gengið í „brass-
iere“ en ekki „titzlings“.
Sagan af Titzling og Brassiere er
til í ýmsum útgáfum á Netinu. Þótt
sums staðar sé gengið út frá að hún
sé dagsönn, er lítill vafi á að hún er
uppspuni og eigi rætur að rekja til
hálfgerðrar skrítlubókar um þá
herramenn eftir Wallace Reyburn.
Bókin kom út árið 1971 og heitir
Bust up: The uplifting Tale of Otto
Titzling and the Development of
the Bra, eða Upp með barminn:
Upplífgandi saga af Otto Titzling
og þróun brjóstahaldarans.
Hvalbein og stálvírar
Þótt talið sé að konur á Krít hafi
frá því um 2500 f.K. notað nær-
plögg, lík brjóstahöldum, til að
lyfta barmi sínum og heimildir séu
um áþekkar flíkur í aldanna rás, er
Mary Phelps Jacob yfirleitt eign-
aður heiðurinn af uppfinningu
brjóstahaldarans. Að minnsta kosti
hafði þessi yfirstéttarfrú í New
York fyrst allra vit á að tryggja sér
einkaleyfi á flíkinni. Það var árið
1914, en árið áður hafði hún keypt
sér örþunnan kvöldkjól, sem hún
hugðist skrýðast í samkvæmi. Eins
og flestar samtímakonur var Jacob
orðin hundleið á að þröngva lík-
amanum í níðþröng, stíf og óþægi-
leg lífstykki úr hvalbeinum og stál-
vírum. Samt sem áður mátaði hún
nýja kjólinn yfir eitt slíkt og sá þá
að hvalbeinin stóðu upp úr flegnu
hálsmálinu og jafnframt sást móta
fyrir þeim undir næfurþunnum
kjólnum. Henni féllust þó ekki
hendur, heldur tók tvo silki-
vasaklúta og bleikan borða og
útbjó, með hjálp vinnukonunnar,
vísi að brjóstahaldara, sem raunar
flöttu brjóstin út í stað þess að lyfta
þeim upp eins og síðari tíma flíkum
þessarar gerðar var yfirleitt ætlað.
Blómleg viðskipti
Brjóstahaldari Jacobs vakti
mikla athygli, enda konan sjálf eins
og gangandi auglýsing þar sem hún
sótti jafnan samkvæmi íklædd upp-
finningu sinni undir fínustu kvöld-
kjólum. Konum í fjölskyldunni sem
og vinkonum hefur efalítið þótt hún
lögulegri í laginu en þær, því þær
báðu hana endilega að hanna slík
nærklæði fyrir sig. Dag einn þegar
hún fékk sömu beiðni frá sér gjör-
samlega ókunnri konu, sem bauð
henni dollar fyrir viðvikið, rann
upp fyrir henni að hafa mætti fjár-
hagslegan ávinning af uppfinning-
unni. Í kjölfarið fékk Jacob einka-
leyfi á „Backless Brassiere“ sem er
baklaus brjóstahaldari, en síðara
Reuters
hlutanna
Saga
ingi/meðferð fagaðila skipt
sköpum fyrir velferð einstaklinga
með AMO. Ekki er þó alltaf þörf á
lyfjameðferð.
Heimildir og ítarefni
Sindri Freysson. Ofvirkir eru vanræktir.
Viðtal við Sigríði D. Benediktsdóttur,
Morgunblaðið 5. nóvember 1999.
Ægir Már Þórisson. Athyglisbrestur með
ofvirkni (ofvirkniröskun). www.persona.is.
Ragna Freyja Karlsdóttir. Ofvirknibókin:
fyrir kennara og foreldra. 2001.
og 6.000 fullorðinna Íslendinga
líði af AMO. Viðeigandi lyfja-
meðferð hefur lengi verið notuð
með góðum árangri þegar um
börn er að ræða, samhliða
fræðslu og þjálfun foreldra (og
kennara) barna með AMO. Aukin
reynsla sérfræðinga og langtíma-
rannsóknir hafa á síðustu árum
leitt í ljós að á unglings- og full-
orðinsárum getur rétt lyfja-
meðferð ásamt fræðslu og stuðn-
Brjóstahöld
í þágu styrjaldar
orðið var dregið af franska orðinu
upphandlegg.
Undir nafninu Caresse Crosby
vatt Jacob sér út í blómlegan at-
vinnurekstur um nokkurra ára
skeið, en seldi síðar einkaleyfið fyr-
ir fimmtán hundruð dollara til
Warner Brothers, lífstykkjafyr-
irtækis í Connecticut, sem næstu
þrjá áratugina hagnaðist um 15
milljónir dollara á kaupunum.
Þótt konur víða um heim tækju
uppfinningu Jacob fagnandi og
þætti hún brátt ómissandi hluti af
nauðsynlegum nærklæðnaði, er
næsta víst að brjóstahaldari sem
Marie Tucek hannaði og fékk
einkaleyfi á árið 1892 er meira í lík-
ingu við brjóstahöld sem konur
klæðast nú á dögum og veita brjóst-
unum stuðning. Af einhverjum
ástæðum, líklega tískulegum, varð
brjóstahaldari Tuceks þó ekki sér-
staklega vinsæll á þessum tíma, en
hann var með tveimur „vösum“ fyr-
ir brjóstin og böndum yfir axlir sem
fest voru með krækjum.
Orustuskip og brjósta-
höld í stað lífstykkja
Ýmsar útfærslur brjóstahald-
arans hafa síðan komið fram á sjón-
arsviðið. Árið 1928 stofnaði Ida
Rosenthal, rússneskur innflytjandi
í Bandaríkjunum, nærfatafyrir-
tækið Maidenform og var fyrst til
að framleiða brjóstahaldara í mis-
munandi stærðum, samkvæmt svo-
kölluðum skálum A,B, C o.s.frv.
Hermt er að fyrri heimsstyrj-
öldin hafi átt einna mestan þátt í
því að konur lögðu lífstykkin á hill-
una og klæddust þess í stað brjósta-
haldara. Þá hafi kynhlutverkin riðl-
ast, margar konur hafi hafið störf í
verksmiðjum eða klæðst einkenn-
isbúningum í fyrsta skipti. Þegar
bandaríska hergagnaráðið hafi far-
ið þess á leit við konur að þær
hættu að kaupa lífstykki til að
spara málma, hafi þær tekið góð-
fúslega í þá beiðni og sparað 28
þúsund tonn af málmi. Sem nægði
til að byggja tvö orustuskip.
Kringlunni, sími 588 1680,
v. Nesveg, Seltjarnarnesi,
sími 561 1680.
iðunn
tískuverslun
Frá
Peysur
buxur
vesti
ZERO
PLUS
ww
w.
for
va
l.is