Morgunblaðið - 04.12.2002, Blaðsíða 6

Ljóðelskur maður borinn til
grafar sögur af lífi og dauða
María Rún Karlsdóttir
Öllum má morgunljóst vera af titli
þessarar bókar sem og undirtitli
hverslags sögur hún hefur að geyma.
Kannski fælir þetta einhverja frá því
ekki hafa allir áhuga á að lesa um
málefni sem tengjast dauðanum þótt
hann sé óhjákvæmileg-
ur hluti af lífinu. En
auðvitað eru þessar
sögur um margt fleira
en dauða, þar koma fyr-
ir hinar ýmsu persónur
og sumar hverjar dálítið
sérstakar og einmitt
þess vegna eru þær
áhugaverðar.
Spítalasögur hafa
löngum þótt forvitnileg-
ar því inni á slíkum
stofnunum er sérstakur
heimur, sveipaður
ákveðinni dulúð. Sög-
urnar í fyrsta aðalkafl-
anum og jafnframt
þeim stærsta af þremur í bókinni, eru
einmitt sagðar af stúlku sem er
læknaritari og við fáum að kíkja með
hennar augum á sjúklinga og hana
sjálfa.
María Rún varpar upp myndum af
minningum í þessari fyrstu bók sem
hún skrifar á íslensku og eru margar
þeirra forvitnilegar. Sumar þeirra
eru reyndar að mörgu leyti fremur
frásagnir en eiginlegar sögur, þar
sem sögumaðurinn horfir utan frá á
það sem rifjað er upp og lýsir mann-
eskjum þeim sem fyrir koma á hlut-
lægan hátt. Sumar persónurnar eru
dregnar frekar einföldum dráttum og
af þessu leiðir að þær lifna kannski
ekki eins mikið við og þær hefðu get-
að gert. Sögumaður túlkar þær líka
stundum sjálfur en betur fer á að
leyfa lesandanum að draga sínar
ályktanir. Sögurnar í lokakaflanum
eru aftur á móti þriðjupersónufrá-
sagnir og fólkið í þeim talar fyrir sig
sjálft og fer vel á því. Þessar síðustu
sögur eru einnig ólíkar flestum hinum
að því leyti að þær eru stuttar og hnit-
miðaðar og þar eru mörk raunveru-
leikans ekki alltaf á hreinu.
María Rún fer nokkuð vel af stað í
þessari fyrstu bók sem hún skrifar
beint á íslensku og hún á eflaust eftir
að vaxa og dafna sem
rithöfundur. Einna best
fannst mér henni takast
upp í sögunni STOFA 5,
RÚM 6 því þar fær les-
andinn ekki öll svörin á
borðið og samúð vaknar
með manneskjunni sem
sagt er frá.
Af einhverjum ástæð-
um hefur hin finnska
Marjatta kosið að nota
íslenska höfundarnafnið
María Rún Karlsdóttir
og eflaust er það gert til
að koma í veg fyrir þann
misskilning að þetta sé
þýdd bók. Eins undir-
strikar hún þannig að hún er íslenskur
höfundur. María Rún hefur náð góðum
tökum á íslensku máli en þó kom ein-
staka sinnum fyrir að ég fann fyrir því
að íslenska væri ekki hennar móður-
mál og var það einna helst í röðun orða
í setningum.
En sú staðreynd að María Rún er
finnsk að uppruna og hefur auk þess
búið í nokkrum löndum utan Íslands
er kostur sem hún nýtir sér ágætlega
í þessum sögum. Lesandinn fær m.a.
að kynnast framandi viðhorfum og
aðstæðum fyrri tíma í öðrum löndum
og margt af því er mjög áhugavert.
Sérstakt skopskyn Maríu læðir sér á
milli lína og hún tekur oft skemmti-
lega til orða.
Líf og dauði
SMÁSÖGUR
Bókaútgáfan Vöttur 2002, 160 bls.
Kristín Heiða Kristinsdóttir
Marjatta Ísberg
6 D MIÐVIKUDAGUR 4. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
Horfinn heimur –
Árið 1900 í nær-
mynd nefnist fjór-
tánda bók Þór-
unnar
Valdimarsdóttur
sagnfræðings.
Verkið skiptist í
sex hluta: að fá
heiminn í hús, sem fjallar um blaða-
útgáfu; „olnbogabörn hjá samgöngu-
færunum“ um samgöngur og efnis-
öflun blaðanna; háski á sjó og landi
um spennufréttir; guð hjálpar þeim
sem hjálpast að um læknavísindi og
líknarmál; kyrrstaða og framfarir sem
er samfélagslýsing byggð á fréttum
árins og heimsmál sem hræra land-
ann sem greinir heimsmynd íslensks
aldamótafólks.
Þórunn hefur fengið viðurkenningar
bæði fyrir fræðibækur og skáldverk.
Útgefandi er Mál og mynd/
Sögufélagið. 300 bls. Verð: 3.990 kr.
Sagnfræði
Morðið í alþing-
ishúsinu nefnist
fjórða bókin um
Stellu Blóm-
kvist. Höfundur
er ókunnur.
Stjórnarand-
staðan hefur
krafist umræðu
utan dagskrár á
Alþingi vegna um-
mæla dómsmálaráðherra um nauð-
syn þess að takmarka fjölda út-
lendinga sem fái að setjast að á
Íslandi. Á áheyrendapöllunum efna
þjóðernissinnar til uppþota og ung
fréttakona lætur lífið þegar hún
kastast fram af áheyrendapöllunum
ofan í þingsalinn. Var það slys eða
morð?
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 233 bls., kilja, prentuð í
Danmörku. Verð: kr. 1.599 kr.
Sakamálasaga
Bréf Vestur-
Íslendinga II hef-
ur Böðvar Guð-
mundsson búið
til prentunar.
Fyrsta bindi
Bréfa Vestur-
Íslendinga kom
út í fyrra og er
hér fylgt eftir
með bréfum 64 nýrra ritara. Hér
birtast bréf fólks sem hóf að skrifa
heim á árunum 1887–1902 og
endurspegla þá breytingu sem orð-
in er á högum Vestur-Íslendinga frá
því Íslendingar námu fyrst land:
Menn koma að numdu landi, víða
eru öflugar Íslendingabyggðir og frá-
sagnir af skólahaldi og félagsstarfi
því ítarlegar.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 750 bls., prentuð í Odda
hf. Kápu hannaði Erlingur Páll Ingv-
arsson. Verð: 5.490 kr.
Bréf
HERMANN Páls-
son varð öllum mikill
harmdauði þegar
hann lést af slysför-
um við strönd Svarta-
hafs í Búlgaríu á
liðnu sumri. Hann var
þá enn í fullu fræði-
legu fjöri, þrátt fyrir
háan aldur, og hafði
nýlega lokið við að
lesa próförk að þeirri
bók sem nú er komin
út að honum látnum,
um hugmyndaheim
íslenskra fornsagna
með Grettis sögu í
miðju rannsóknar.
Á ferli sínum var Hermann órag-
ur við að rekja hugmyndatengsl
milli íslenskra fornrita og bóka
sem ættaðar eru sunnan úr álfu. Af
fræðum hans er ljóst að sögur voru
ekki skrifaðar á Íslandi að fornu á
neinum séríslenskum hugmynda-
grunni, heldur voru sagnaritarar
íslenskir gegnsýrðir af þeirri hugs-
un sem ríkti á þeirra dögum á
meginlandi Evrópu, jafnt sem hér
á landi.
Heimsmynd manna og siðferð-
isviðmið í Húnavatnsþingi og Par-
ísarborg voru svipuð um eitt og
annað á miðöldum. Leifar þessa
hugmyndaheims er nú aðeins að
finna á bókum, fornum fræðiritum
og bókmenntatextum.
Í þessari síðustu bók sinni um
Grettlu hefur Hermann dregið
saman fjölmörg atriði sem lúta að
almennum hugmyndum um hetju-
skap, hegðun og atgervi fornkappa.
Hann skilgreinir hvernig hug-
myndirnar birtast í ýmsum þekkt-
um ritum, sem flest voru til þýdd á
íslensku, og finnur þeim stað í sög-
unni.
Með því vill hann skýra hvert
sagan er að fara í ljósi hinna al-
mennu siðferðisviðmiða sem ætla
má að hafi ríkt á þeim dögum sem
hún var fyrst saman sett á bók.
Munnleg hefð eða rittengsl?
Á miðöldum voru bækur fágætar
og dýrar og sögum var miklu oftar
miðlað í munnlegri frásögn en með
beinum upplestri. Þannig flakka
sögur og einstök minni á milli
landa og tengjast ólíkum söguper-
sónum og ytri aðstæðum á hverjum
stað – án þess að vera skráð á bók.
Grettis saga er þó um margt sér-
stök að þessu leyti. Hún var rituð
mjög seint á miðöldum, þegar flest-
ar Íslendingasögur voru að líkind-
um til á bók, og hægt er að sýna
fram á að hún tengist oft beint öðr-
um skrifuðum sögum eins og Örn-
ólfur Thorsson hefur rakið af mik-
illi nákvæmni í
óprentaðri meistara-
prófsritgerð sinni frá
1993 Orð af orði: Hefð
og nýmæli í Grettlu. Í
bók Hermanns eru
ályktanir oft dregnar
mjög snögglega um
bein áhrif tiltekins rits
á einstaka kafla Grett-
is sögu þó að oft sé
einungis um mjög al-
mennar hugmyndir að
ræða eða það sem kall-
að er flökkuminni og
flökkusögur í þjóð-
sagnafræðum. Slík at-
riði geta birst í óskyld-
um textum á sama
menningarsvæði vegna þess að þau
eru sótt í hinn sameiginlega hefð-
arsjóð sem ausið er af við ritun
þeirra. Það er til dæmis erfitt að
fallast á þá skoðun að frásögn
Grettlu af atgangi Gláms og að-
sókn hans um nætur verði skýrð
þannig að hún sé runnin af sögu
um Petro þræl í Maríu sögu sem
dreymir bera konu á nóttunni og
reynir að verjast atlotum hennar
(sbr. bls. 46). Stundum er jafnvel
stiklað frá einni hugmynd til ann-
arrar, líkt og smellt sé á tengil á
heimasíðu, og lesandinn þannig
leiddur langt frá upphafspunktin-
um, jafnvel svo langt að ekki er al-
veg ljóst hverju hann eigi að vera
nær.
Sé litið framhjá þessum ágalla
verður hinu ekki á móti mælt að
það er geysilega gagnlegt um
margt að hafa þessa samantekt um
það hvernig ýmsar grundvallar-
hugmyndir frá miðöldum birtast í
Grettlu og öðrum ritum. Munar
þar miklu um þá gríðarlegu yfirsýn
sem Hermann hafði aflað sér á
löngum ferli, og hina nákvæmu
þekkingu á ritum sem oft eru lesin
af fáum. Hinn fræðilegi ágreining-
ur snýst hins vegar um það hvern-
ig við skýrum það fyrir okkur að
sams konar hugmyndir skuli vera á
kreiki í þeim bókum sem dregnar
eru fram. Hermann var hallur und-
ir þá meginskýringu sína að bækur
æxluðust af bókum en oft væri
hyggilegra að hafa meiri fyrirvara
á og fullyrða ekki meira en að sög-
ur æxlist af sögum – hvort sem
þær voru munnlegar eða ritaðar.
FORNSÖGUR
Grettis saga og íslensk
siðmenning
HERMANN PÁLSSON
Bókaútgáfan Hofi 2002, 199 bls. Baldur
Hafstað ritar eftirmála í minningu Her-
manns Pálssonar.
Gísli Sigurðsson
Fornar hugmyndir
og menningartengsl
Hermann Pálsson
Frumherjar í verkfræði á Íslandi er
skráð af Sveini Þórðarsyni sagnfræð-
ingi. Bókin er fyrsta bindið í ritröð um
sögu Verkfræðingafélags Íslands en á
þessu ári hefur þess verið minnst með
ýmsum hætti að 90 ár eru liðin frá
stofnun félagsins. Eitt af því er útgáfa
ritraðarinnar sem hefst á riti um frum-
herjana og lýkur með 100 ára sögu
Verkfræðingafélagsins árið 2012.
Bækurnar verða tíu talsins og verður
þar fjallað um hin ýmsu svið sem verk-
fræðingar hafa starfað á. Í þessu
fyrsta bindi er fjallað um 38 fyrstu verk-
fræðingana á Íslandi, ævi þeirra rakin
og helstu störf og gjarnan dregnar fram
fróðlegar og oft spaugilegar hliðar af
samtímanum og samtímamönnum.
Bókina prýðir fjöldi mynda, sem marg-
ar hverjar hafa ekki áður birst á prenti,
og í henni eru einnig gamanvísur eftir
Jón Helgason prófessor um verk-
fræðinema í Kaupmannahöfn.
Sveini til aðstoðar var ritnefnd úr
röðum verkfræðinga: Hákon Ólafsson,
Pálmi R. Pálmason og Guðmundur G.
Þórarinsson.
Útgefandi er Verkfræðingafélag Ís-
lands. Bókin er 240 bls. Verð: 4.900
kr.
Morgunblaðið/Sverrir
Ritröð
Forseti Íslands tekur við bók Verkfræð-
ingafélagsins. Hákon Ólafsson, formað-
ur VFÍ, og Sveinn Þórðarson, t.v., sagn-
fræðingur og höfundur bókarinnar.
INGÓLFUR Margeirsson hefur
nú tekið saman bók um feril Bítlanna
og tónlist þeirra. Bókin er í megin-
dráttum afrakstur útvarpsþátta sem
höfundur hélt á rás 2 fyrir nokkru
árum við þó nokkrar vinsældir. Eitt-
hvað hefur nú textanum verið breytt
og bætt til að flytja hann yfir bók-
arform. Það dylst engum sem bókina
les að höfundur býr yfir gríðarlegri
þekkingu á viðfangsefni sínu og
kemur það fram í frásögn sem í senn
er nákvæm og á köflum nokkuð per-
sónuleg. Reyndar er nálægð frá-
sagnamanns nokkuð sterk enda
ávarpar hann lesendur með reglu-
legu millibili og heldur þannig frá-
sögninni ekki bara saman heldur
leiðir lesandann beinlínis áfram frá
einu Bítlatímabilinu yfir í það næsta.
Það er m.a. í þessu
samhengi sem bókin
ber þess merki að hér
er upprunalega um
handrit að útvarps-
þætti að ræða.
Í bókinni eru rifjuð
upp bernskubrek Bítl-
anna og t.a.m. nokkuð
sagt frá foreldrum
Johns Lennons og
æsku hans sem ekki
alltaf var dans á rósum.
Í megindráttum er þó
verið að fjalla um tón-
listarleg áhrif Bítlanna
á samtíma sinn og störf
þeirra sem hljómsveit.
Lítið er farið í einkamál nema þegar
þau beinlínis tengjast eða hafa áhrif
á hljómsveitina sem slíka. Rakin er
saga hverrar plötu fyrir sig, tilurð
þeirra þ.e. þróunarferli það sem þær
fóru í gegnum áður en þær litu end-
anlega dagsins ljós. Í þeim frásögn-
um kemur margt athyglisvert í ljós,
t.a.m. sú frumstæða
tækni sem Bítlarnir
þurftu að glíma við og
að sama skapi hvernig
þeim tókst að leysa
margvísleg vandamál
þar af lútandi. Eins og
við var að búast snýst
frásögnin að mestu um
John Lennon og Paul
McCartney enda þeir
tveir, að Ringo Starr og
George Harrison ólöst-
uðum, burðarstólpar og
drifkraftar hljómsveit-
arinnar. Nokkuð vel er
síðan greint frá þeirri
gremju og listrænum
deilum sem að lokum urðu þess
valdandi að hljómsveitin leystist upp
í byrjun áttunda áratugarins.
Helsti galli bókarinnar verður að
teljast uppbygging hennar sem ber,
líkt og áðurnefndur frásagnarháttur,
þess merki að hér er upprunalega
um marga útvarpsþætti að ræða.
Kaflarnir verða í uppbyggingarleg-
um skilningi fyrirsjáanlegir og gefa
manni, þegar lengra inn í bókina er
komið, þá tilfinningu að höfundur sé
byrjaður að endurtaka sjálfan sig.
Ennfremur á hann til að missa sig í
of nákvæmum lýsingum á hljóðfæra-
leik sem til lengdar verður eilítið
þreytandi. Að sama skapi má þó
segja að þar brjótist fram einlægur
og nánast barnslegur áhugi höfund-
ar á viðfangsefninu. Einnig hefði
verið skemmtilegra ef fleiri ljós-
myndir hefðu prýtt bókina og má
segja að þar hafi höfundur getað
bætt, að einhverju leyti, upp þá þætti
sem misstu sín við flutninginn milli
þessara tveggja tíðræddu miðla.
Í heild er hér þó um afar fróðlega
bók að ræða sem þrátt fyrir nokkra
galla nær að segja sögu þessarar
merkilegu hljómsveitar á athyglis-
verðan hátt. Allir sannir Bítlaáhuga-
menn ættu ekki að láta hana framhjá
sér fara.
Bítlafár
SAGA
Bylting Bítlanna
Ingólfur Margeirsson
Útgefandi PP Forlag. 501 bls.
Höskuldur Kári Schram
Ingólfur Margeirsson
Myndir frá Brueg-
el er eftir William
Carlos Williams í
þýðingu Árna Ib-
sens. Bókin hefur
að geyma úrval
ljóða sem Willi-
ams orti á síðari
hluta höfundar-
ferils síns en
hann var eitt
fremsta ljóðskáld Bandaríkjanna á
20. öld. Árið 1997 komu út þýðingar
Árna Ibsens á úrvali ljóða úr eldri
bókum skáldsins í bókinni Rauðar
hjólbörur en í þessari nýju bók eru
ljóð frá síðari hluta ferils Williams,
þ.e. bókunum The Wedge, The
Clouds, The Desert Music and Other
Poems, Journey to Love og Pictures
from Brueghel. Í bókinni eru meðal
annars þýðingar sem hlutu við-
urkenningu í ljóðaþýðingarsam-
keppni Lesbókar Morgunblaðsins og
Þýðingarseturs Háskóla Íslands árið
2001.
Útgefandi er bókaútgáfan Bjartur.
Bókin er 120 bls., prentuð í Odda.
Kápuhönnun annaðist Snæbjörn Arn-
grímsson. Verð: 1.880 kr.
Ljóð