Morgunblaðið - 04.12.2002, Blaðsíða 4

4 D MIÐVIKUDAGUR 4. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
1
ÞAÐ er ekki hægt að líkja því
saman,“ segir Steinunn Sigurð-
ardóttir þegar hún er spurð að því
hvort það sé öðruvísi að skrifa ást-
arsögu í París um konu í París en að
skrifa ástarsögu hér heima í borg
vindanna um konu sem býr í þessum
rokrassi. Hundrað dyr í golunni
nefnist ný skáldsaga Steinunnar sem
fjallar um konu sem reynir að átta
sig á ástinni í París þar sem hún
hafði fyrst fundið þessa tilfinningu
og hefur nú fundið hana þar aftur án
þess að vita hvort hún sé sama til-
finningin og hún hafði áður fundið á
þessum stað.
2
Og Steinunn heldur áfram um
staðhætti sögunnar:
„Landafræðin breytir í sjálfu sér
miklu um innstillingu höfundar, hvað
þá um innstillingu persónanna.
Hugsaðu þér öll þau blæbrigði ást-
arinnar sem týnast í sjö vindstigum
á Skúlagötunni.
Er bros hinnar heittelskuðu jafn-
sannfærandi ef það er með munn-
herkjum? Og hvort er það vindurinn
eða ástin eða moldrykið sem fram-
kallar tárið í augnkróknum? Og ef
það skyldi nú lygna, hvað á maður þá
að halda, þegar ekkert er lengur til
að slá ryki í augun?
Það eru ekki meira en svona tvö ár
síðan frönsk vinkona spurði mig
hvort ég ætlaði að skrifa sögu sem
gerist í París. Mér fannst það ekki
sennilegt því söguefnin mín hafa yf-
irleitt verið svo bundin við Ísland
þótt ég hafi búið og verið mikið í út-
löndum. En smám saman eru göt-
urnar í París að verða heimavöllur,
en svo spennandi um leið að maður
finnur til forréttinda að eiga ótak-
markaðan aðgang að þeim. Ég held
að eitthvað af þessari tilfinningu skili
sér í Hundrað dyrum í golunni.
Söguhetjan var þarna á náms-
árunum, og bókin gerist svo í Par-
ísardvöl löngu seinna. Konan er svo
framtakssöm að koma sér upp ást-
arævintýri með hraði. Og á bak við
það er löng og vonlaus ást og von-
andi skrautleg, frá námsárunum. Á
einum göngutúrnum um hverfið
mitt, sem er átjánda hverfi, það
stærsta og fjölbreyttasta í París, þá
fann ég mér litla heillandi götu og
gerði hana að sögustað, þar sem hinn
heittelskaði frá námsárunum átti
heima. Ég fór strax og kíkti á götuna
um leið og ég kom út aftur í haust, og
bókin komin í prentsmiðjuna. Það
var eins og við manninn mælt, að það
var búið að pakka sögustaðnum inn í
umbúðir, öllu heila húsinu.
Hins vegar held ég að ég gæti
varla úr þessu fengið borg á heilann
eins og ég er með Reykjavík á heil-
anum. Þetta er aðalsögustaður æv-
innar og hún geymir langstærstu
kaflana úr sögu sálarinnar. Göturnar
í Reykjavík koma manni við á allt
annan hátt en götur í öðrum borg-
um, jafnvel götur í Reykjavík sem
koma manni ekkert við persónulega,
þar sem enginn hefur átt heima sem
maður þekkir, og maður hefur rétt
aðeins tyllt niður fæti, svo ég nefni
Kvisthagann sem dæmi. Ég skoðaði
einu sinni íbúð á jarðhæð við þessa
götu og það voru einhverjir töfrar
yfir íbúðinni og garðinum og svo
þessi nálægð við sjóinn sem ég get
ekki gleymt. Íbúðin hentaði mér alls
ekki, en það munaði engu að ég
keypti hana. Þetta var náttúrlega á
einum af þessum sumardögum í
Reykjavík sem eru svo óraunveru-
legir að maður efast um að þeir hafi
verið, þegar það ljómar á ketti á
gangstígum, blóm sem vaxa út fyrir
girðingar og sjóinn sem glittir í milli
húsa. Ég á mér heilmargar svona
götur í Reykjavík og ég er forvitin
um þær og húsin eins og draum sem
mig hefur dreymt en ég man ekki
vel. Þetta eru alls ekki endilega fal-
legar eða veglegar götur, ég er til
dæmis mjög mikið fyrir Efstasund
og Skipasund.
Reykjavík er náttúrlega svo
skrýtin borg að maður nær varla ut-
an um það þótt maður hafi þekkt
hana svona vel og lengi. Þetta sam-
bland af alls konar ljótleika og feg-
urð, sem blasir við, og er líka falið, er
bæði svo innhaldsríkt og eyðilegt að
það er í sjálfu sér meiri háttar upp-
spretta.
En spurningin þín er lúmsk því á
bak við hana er spurningin um fjar-
lægð.
Það hefur löngum gefist vel, að
minnsta kosti í skáldskap, að láta sig
dreyma um það sem er ekki við
höndina, borgir og fólk, og sam-
kvæmt því ætti ég að skrifa Reykja-
víkursögu í París.“
3
En þú ert komin á kunnuglegar
slóðir hvað söguefnið varðar, Bryn-
hildur sver sig í ætt við Öldu í Tíma-
þjófinum og Samöntu í Ástinni
fiskanna – kannski er hún ekki alveg
jafn vonlaus í hamingjuleit sinni og
þær. Hugsarðu þessar konur í ein-
hverju samhengi?
„Ekki meðvitað. Það er líka skrýt-
ið að hugsa sér að höfundur hugsi
sögupersónur. Það er eins og þær lifi
sjálfstæðu lífi frekar en að þær séu
einhvers konar framlenging af höf-
undi úr hugarheimi hans. Þó eru þær
þrátt fyrir allt þaðan, þær eru hug-
arfóstur. Nú er ég auðvitað að tala
um mitt fólk. Sumir höfundar sækja
fólkið sitt í „veruleikann“. En hvað-
an sem þær eru Brynhildarnar mín-
ar, Öldur og Samöntur þá vona ég að
þær eigi það sameiginlegt að vera
manneskjur, ekki af holdi og blóði
heldur áþreifanleg hugarfóstur. Og
það er sama hvernig heimurinn velt-
ist og skáldskapurinn, hann gengur
alltaf út á það að einhverju leyti að
lesandinn „sjái sjálfan sig“ eins og
hann er eða eins og hann er ekki.
Og af því að höfundur skrifar ekki
bara bókina sína heldur er hann
einnig fyrsti lesandinn þá lendir
hann í því líkt og hver annar lesandi
að sjá sjálfan sig í persónunum. Ég
sé sem sagt sjálfa mig í konunum
mínum, en ég sé þær ekki í neinu
málefnalegu samhengi.
En hver bók hefur sinn tíma og
persónurnar líka. Ég hefði ekki
fundið Brynhildi upp fyrir fimm ár-
um, hvað þá tíu. Ég sé það allt í einu
núna að það er stórt samhengi á milli
þessa tríós sem þú nefndir, þær
streitast á móti hamingjunni. Skáld-
lega skýringin á því væri sú að ham-
ingjan er ekki nóg, þær vilja meira.
En það kaldhæðnislega með Bryn-
hildi í Hundrað dyrum í golunni er
að hún var hamingjusöm miklu leng-
ur og meira en hún hefur kært sig
um að vita – og að einmitt núna, þeg-
ar bókin endar, stendur hún kannski
á þröskuldinum að óhamingjunni
vegna þess að hún var blind á ham-
ingjuna, og henni gætu opnast
hundrað dyr inn í óhamingjuna ef
hún gætir ekki að sér, og jafnvel líka
þótt hún gerði það.“
4
Já, hún er búin að vera ham-
ingjusöm með honum Bárði sínum
heima á Íslandi og kannski landinu
sjálfu – sagan fjallar í rauninni ekk-
ert síður um landið en borgina fögru
og hugsanlega má sjá svolitla sam-
svörun með stöðu Brynhildar og
landsins, eða hvað?
„Já að því leyti að það eru skugga-
legar blikur á lofti um framtíðina.
Munurinn er sá að Brynhildur er
sjálfrar sín ráðandi en landið okkar
er eins og barn að því leyti að það er
á valdi foreldranna. Ef þeir kjósa að
fara illa með barnið þá er það varn-
arlítið eða varnarlaust.
Brynhildur hefur á vissan hátt
farið illa að ráði sínu, hún er eig-
inlega svolítið löt og öfugsnúin, ef við
leyfum okkur að dæma hana eins og
hverja aðra nágrannakonu. Mér
finnst líka að þeir sem hafa ráðið yfir
Íslandi hafi farið mjög illa með land-
ið í bókstaflegri merkingu. Eftir að
við urðum rík þjóð héldum við áfram
að búa til eyðimörk úr því með hraði.
Og núna þegar við erum ennþá rík-
ari þá ætlar ríkisstjórnin að halda
þessu starfi áfram, að gjöreyða mjög
stórum hluta af óbyggðu og óviðjafn-
anlegu landi með Kárahnjúkavirkj-
un. En eyðingarmátturinn nær langt
út fyrir sjálft virkjanasvæðið, ekki
síst vegna uppblásturs og áfoks. Og
hér erum við ekki síst að tala um
gróið land í mikilli hæð, nokkuð sem
er varla til lengur á Íslandi. Áformin
með virkjun sem nær inn í Þjórs-
árver bera ekki síður vott um öf-
ugsnúið hugarfar. Þau bera vott um
að þeir sem þetta vilja átta sig ekki á
því hvað Ísland er, hver dýrmætustu
svæðin eru, hvað landið er óend-
anlega mikils virði í sjálfu sér, og á
heimsvísu, og að okkur ber skylda til
að verja það fyrir óafturkræfum
spjöllum. Það má kannski líka segja
um Brynhildi að hún hafi ekki áttað
sig á því hvaða verðmæti hún á
heima hjá sér og að hún hafi um-
gengist þau af leti og kæruleysi.
Hver veit nema nú sé komið að
skuldadögum.“
5
Hundrað dyr í golunni er stutt
skáldsaga eins og Ástin fiskanna en
þessar sögur eru þó ekki líkar í formi
að öðru leyti. Djörfung í efnisvali,
efnistökum og formi hefur ekki síst
einkennt feril þinn. Hér er rétt
spurning sennilega hvort þú sért
leitandi.
„Nýtt innihald þarf nýtt form.
Ástin fiskanna og Hundrað dyr í gol-
unni eru ólíkar að innihaldi þótt báð-
ar séu um ást. Það er nú eitt af því
góða við ástina, hvað það eru margar
tegundir af henni og hvað það er
hægt að gera margt við hana.
Hundrað dyr í golunni er einmitt um
þrjár tegundir af ást, minnst.
Stundum eru bækurnar mínar
flóknar í formi, en ég held að Hundr-
að dyr í golunni sé það ekki. Það
kemur sumpart til af því að Bryn-
hildur, söguhetjan, er komin nokkuð
áleiðis og ævin og ástin er að taka á
sig skýra mynd í höfðinu á henni og
hjartanu. Hún er að flokka. Mér
fannst gaman að vera með henni í að
setja „ástirnar“ í sérstök hólf og
fyndið að sjá kaflana þrjá sem bókin
skiptist í, semsagt: Hundrað dyr í
golunni / Dauðaleitin / Bárður
Stephensen.
Ef þú segir djörfung, þá er ég
ánægð, því ég vil sjálf lesa bækur
þar sem hætt er á eitthvað, veit ekki
alltaf hvað. Hins vegar held ég að
höfundurinn hugsi yfirleitt ekki um
sjálfan sig sem djarfan eða neitt sér-
stakt, eða það geri ég ekki. Þetta
snýst að einhverju leyti um að halda
því til streitu að skrifa það sem mað-
ur ætlar að skrifa á þann hátt sem
maður heldur að sé réttur, og svo
verður bara að hafa það.
Verkurinn er bara sá að það er yf-
irleitt erfitt að komast að því ná-
kvæmlega hvað maður ætlar að
skrifa og hvernig maður ætlar að
fara að því, svo þetta snýst um það
að halda einhverju til streitu sem
maður veit ekki vel hvað er.
Það flökrar sem sagt ekki að mér
þegar ég er að skrifa að ég sé leit-
andi eða að ég sé yfirleitt neitt sér-
stakt og ég er ekki í stellingum þeg-
ar ég skrifa. Það er mér eðlilegt
aktívítet og það er samgróið við mitt
daglega líf og hefur verið það frá því
ég var unglingur. Um leið eru skrifin
ferð á ókunnugar slóðir og ég þarf sí-
fellt að laga mig að nýjum aðstæðum
og nýju fólki. Þótt ég segi að mér sé
það eðlilegt þá er það líka mikil
áreynsla og verðlaunin tilvilj-
unarkennd og varla eins og fólk
ímyndar sér.“
Ég sé sjálfa mig í
konunum mínum
Morgunblaðið/Golli
STEINUNN SIGURÐARDÓTTIR: Manneskjur, ekki af holdi og blóði heldur
áþreifanleg hugarfóstur.

Mál og menning hefur gefið út
Hundrað dyr í golunni eftir Steinunni
Sigurðardóttur.
Eftir Þröst Helgason
Bókin Grímsnes –
Búendur og
saga er heim-
ildarrit í tveim-
ur bindum um
mannlíf í
Grímsnesi frá
síðari hluta 19.
aldar til loka
20. aldar. Fjallað
er um alla bú- endur í hreppnum,
ætt þeirra og afkomendur. Í ritinu er
fjöldi frásagna af atburðum og ein-
staklingum, munnmæli og þjóðsög-
ur.
Bæjunum er raðað niður eftir boð-
leiðinni gömlu og ábúendum síðan
raðað í tímaröð innan hvers bæjar
frá árinu 1890 til dagsins í dag.
Fjallað er um hvern ábúanda, óháð
því hvort viðkomandi bjó um styttri
eða lengri tíma í sveitinni og er um-
fjöllunin yfirleitt staðsett þar sem
hann bjó lengst eða síðast og er vís-
að þangað ef hann bjó á fleiri bæj-
um. Í ættfræðihlutanum er gerð
grein fyrir ábúandanum sjálfum, for-
eldrum hans, maka og tengdafor-
eldrum, börnum, tengdabörnum og
barnabörnum. Myndir eru síðan birt-
ar af flestum ábúendum og börnum
þeirra og fjöldi ítarefnismynda úr
daglegu lífi ekki síður en frá tyllidög-
um varpar ljósi á mannlíf í sveitinni á
þeirri rúmu öld sem bókin spannar.
Ritstjóri verksins er Ingibjörg
Helgadóttir.
Fjöldi fólks hefur komið að verkinu
með einum eða öðrum hætti. Þáttur
Skúla Helgasonar frá Svínavatni
(1916–2002) er stór en hann safn-
aði hvers kyns gögnum um Gríms-
nesið um áratuga skeið.
Útgefandi er Mál og mynd. 800
blaðsíður. Á þriðja þúsund ljósmyndir
og teikningar prýða bókina. Verð:
24.900 kr.
Saga
Biskupasögur, 2.
bindi, innihalda
sögur af Skál-
holtsbiskupum
frá upphafi og til
andláts Páls
biskups Jóns-
sonar árið 1211:
Hungurvaka, sög-
ur af Þorláki
helga og jarteinum hans, Páls saga
biskups og Ísleifs þáttur biskups.
Ásdís Egilsdóttir dósent annaðist
útgáfuna, en ritstjóri var Jónas
Kristjánsson. Í þessari útgáfu eru
tvær jarteinabækur prentaðar í
heild sinni auk brota úr nokkrum
öðrum. Í Páls sögu biskups segir
frá eftirmanni Þorláks á bisk-
upsstóli í Skálholti. Ísleifs þáttur
biskups geymir frásögn af bónorðs-
för Ísleifs þegar hann fékk Döllu
Þorvaldsdóttur frá Ásgeirsá í Víði-
dal. Loks eru í bindinu prentuð
ævaforn brot sem varðveist hafa af
sögum um Þorlák helga á latínu
ásamt íslenskri þýðingu.
Sögunum er fylgt úr hlaði með
formála og skýringum. Auk þess
fylgja ættaskrár, myndir, kort og
önnur hjálpargögn.
Útgefandi er Hið íslenzka fornrita-
félag. Forsætisráðuneytið styrkir út-
gáfuna. Dreifing er í höndum Hins
íslenska bókmenntafélags. Verð:
5.990 kr.
Fornrit
Söngurinn um
sjálfan mig eftir
Walt Whitmann er
ljóðaflokkur í þýð-
ingu Sigurðar A.
Magnússonar.
Bókin kemur út í
annað sinn og hef-
ur Sigurður yfirfar-
ið þýðinguna en
hún kom fyrst út árið 1994. Walt Whit-
man er einn af jöfrum bandarískra bók-
mennta. Ljóðaflokkurinn Söngurinn
um sjálfan mig, sem kom fyrst út árið
1855, er hans þekktasta verk og
geymir kjarnann úr lífsverki skáldsins.
Útgefandi er bókaútgáfan Bjartur.
Bókin er 125 bls., prentuð í prent-
smiðjunni Odda. Kápuhönnun ann-
aðist Snæbjörn Arngrímsson. Verð:
1.880 kr.
Ljóð