Morgunblaðið - 17.04.2003, Blaðsíða 6

6 B FIMMTUDAGUR 17. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
























































































NVIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
A.m.k. eru leitarmenn nýja hagkerfisins margir komnir aftur til
byggða, en nefnt hagkerfi virðist hafa horfið. Svik og prettir í
bandarísku viðskiptalífi hafa aukist á undanförnum árum.
Langtímahluthafar hafa flestir
hagnast og skattsvik aukast
REGLULEGA eru framkvæmdar kannan-
ir hjá fjárfestum þar sem þeir láta í ljós vænt-
ingar sínar um ávöxtun á hlutabréfum næstu
12 mánuði. Slíkar kannanir hafa verið fram-
kvæmdar um árabil í USA en sambærilegar
kannanir eiga sér skemmri sögu annars stað-
ar, t.d. í Evrópu. Ekki þarf að koma algerlega
á óvart að væntingar fjárfesta í Bandaríkj-
unum, hverrar ávöxtunar þeir væntu, hafa
farið lækkandi allt frá árinu 2000. Trúin á
ábatasamt tímabil var hvað mest rétt áður en
að hlutabréfamarkaðir víðast um heim fóru að
lækka, sem er bæði gömul saga og ný. Í boð-
skap fjármálafyrirtækja er það réttilega tekið
fram að ávöxtun í fortíð þurfi ekki að gefa vís-
bendingu um ávöxtun í framtíð, þó að letur-
stærðin hafi í gegnum tíðina verið misjöfn og
stundum reynt nokkuð á sjón lesandans. For-
tíðin er engu að síður ágætur mælikvarði og
tölur um ávöxtun yfir lengra tímabil geta
e.t.v. nýst svarendum í skoðanakönnunum af
því tagi sem að framan greinir. Hér er valið
tímabilið frá árslokum 1992 til ársloka 2002
fyrir bandarísk fyrirtæki sem voru í hópi 500
stærstu fyrirtækja í USA á tímabilinu, þegar
miðað er við veltu. Til upprifjunar voru
rekstraraðstæður fyrirtækja almennt góðar
lengst af tímabilinu, þó að ekki sé úr því dreg-
ið að menn hafi haft vindinn í fangið undir það
síðasta. Ef byrjað er á toppnum, þ.e. á
stærsta fyrirtæki í USA og um leið í heimi,
smásölukeðjunni Wal-Mart, þá hefur árleg
ávöxtun eigenda hlutabréfa verið tæp 13%.
Hér er um hækkun gengis á markaði og arð-
greiðslur að ræða. Fáum blandast hugur um
þann rekstrarlega dug sem lengi hefur prýtt
fyrirtækið og því mætti segja að þetta hafi
verið uppskera þeirra fjárfesta sem festu fé
sitt í góðu fyrirtæki í vænlegri starfsemi.
Annað fyrirtæki af svipuðum sem lengi naut
sæmilegrar aðdáunar fjárfesta og greining-
armanna er bygginga-og smásölufyrirtækið
Home Depot, en árleg uppskera hluthafa þess
fyrirtækis var rúm 8% á umræddu tímabili.
Lyfjafyrirtæki hafi lengi skorið sig nokkuð
úr fjöldanum vegna afar mikils hagnaðar og
hárrar arðsemi. Þolinmóðir hluthafar hafa
heldur ekki borið skarðan hlut frá borði. Hjá
mörgum fyrirtækjum hefur árleg ávöxtun
verið að meðaltali á bilinu 10-20% og reis hún
hæst einna hjá Pfizer og Eli Lilly og er ná-
lægt 20%. Jafnvel þó að hlutabréfaverð
margra lyfjafyrirtækja hafi lækkað nokkuð á
undanförnum 2-3 árum þá skarta langtíma-
fjárfestar enn ávöxtunartölum sem þola vel
dagsljósið.
Mjög háar tölur eru aftur á móti sjaldséðar
í fyrirtækjahópnum, þ.e.a.s. ef fallist er á að
30-50% árleg ávöxtun sé himinhá, en sjö fyr-
irtæki skiluðu ávöxtun á þessu bili. Í broddi
fylkingar eru Dell og AOL Time Warner og í
kjölfarið fylgja fyrirtæki með meginstarfsemi
í upplýsingatækni eða fjölmiðlun. Vert er að
nefna að ávöxtun hlutabréfa í Cisco Systems
var að meðaltali tæp 30% en fyrirtækið náði
þeim um margt undarlega áfanga að verða
verðmætasta fyrirtæki í heimi um áratug eft-
ir að það var skráð á hlutabréfamarkað. Sú
forysta hélst þó ekki lengi, enda hefur gengi
félagsins lækkað um tæp 85% frá því að það
stóð hæst. Ef farið er í smiðju fyrirtækja sem
að mörgu leyti má telja hin ágætustu fyrir-
tæki er freistandi að hrapa að ályktunum um
að ávöxtun þar á bæjum hafi verið í hærra
lagi. Hér er þó langt í frá á vísan að róa. Fyr-
irtæki eins og Coca Cola, 3M, Gillette,
Pepsico, Nike, Hewlett Packard, Boeing, svo
einhver séu nefnd af handahófi, hafa skilað í
kringum 10% árlegri ávöxtun til hluthafa
sinna. Þessar tölur eru þó afar svipaðar lang-
tímameðaltali markaðarins og fyrir meðal-
manninn hefur fortíðin reynst ágæt vísbend-
ing um framtíðina. Eins og nærri má geta
kennir miklu fleiri grasa en að framan hefur
verið rakið. Það er enginn hörgull á dæmum
af fyrirtækjum sem hafa verið með neikvæða
ávöxtun á tímabilinu og í þeim hópi eru fyr-
irtæki sem fjárfestar hafa á einhverju tímabili
slegist um. Nú slást lánardrottnar um sum
þeirra. Á hinn bóginn hafa hlutabréf margra
stöndugra fyrirtækja skilað nokkru hærri
ávöxtun. Langtímahluthafar í General
Electric, Proctor & Gamble, Caterpillar,
Federal Express og Johnson & Johnson hafa
flestir fengið um 15% árlega fyrir sinn snúð
og sýnir að það þarf oft ekki að leita langt yfir
skammt til að geta gert sér vonir um háa
ávöxtun. A.m.k. eru leitarmenn nýja hagkerf-
isins margir komnir aftur til byggða, en nefnt
hagkerfi virðist hafa horfið.
ll HLUTABRÉF Loftur Ólafsson
Stund milli stríða
loftur@ru.is
◆
DREGIÐ hefur verulega úr rannsóknum á
meintum skattsvikum og dómum þar að lút-
andi í Bandaríkjunum á undanförnum árum.
Á sama tíma hafa svik og prettir hins vegar
aukist. Þetta kom fram í grein í New York
Times fyrir nokkru.
Segir í greininni að til viðbótar við fækkun
skattrannsókna hafi skattbyrði færst frá fyr-
irtækjum og yfir á einstaklinga. Þannig hafi
fyrirtækin staðið fyrir um 16,4% af heildar-
skatttekjum ríkisins fyrir þremur áratugum
en það hlutfall hafi verið 10,5% á síðasta ári.
Tekjuskattur fyrirtækjanna hafi vaxið minna
en hagnaður þeirra en skattbyrði einstak-
linga hafi hins vegar aukist umfram aukningu
heildartekna þeirra. Fram kemur í greininni
að skattar á bætur bótaþegar hefðu hins veg-
ar aukist enn meira á þessu tímabili.
Alríkisskattstjóraembættið í Bandaríkjun-
um, Internar Revenue Service, IRS, stóð fyr-
ir nærri 2.500 rannsóknum á meintum skatt-
svikum í fyrra en á árinu 1992 voru þessar
rannsóknir um 4.000, sem er hátt í 40% fækk-
un, að því er fram kemur í NYT. Ákærum
vegna skattsvika fækkaði á sama tímabili úr
um 1.000 í um 500. Þá segir að spár geri ráð
fyrir að kærum fækki enn fram á þessu ári og
að fjöldinn verði um 360. Í þessu sambandi er
vitnað til athugana sem framkvæmdar hafa
verið við Syracuse University. Þær eru sagð-
ar leiða í ljós að þessu til viðbótar snúist rann-
sóknir IRS nú að mestu um minni háttar mál.
Ekki séu lengur í gangi rannsóknir á borð við
þær þegar glæpaforinginn Al Capone, eða
varaforsetinn fyrrverandi Spiro T. Agnew,
voru teknir fyrir. Nú sé verið að eltast við litla
karla sem engir þekki á meðan þeir þekktari
séu látnir í friði.
Af hálfu IRS er því haldið fram að þessi
mál séu öll mun flóknari nú en áður. Auk þess
hafi starfsmönnum stofnunarinnar fækkað
um fjórðung á áratug.
ll SKATTRANNSÓKNIR Grétar Júníus Guðmundsson
Léttvægar skattrannsóknir
gretar@mbl.is
S
JÓMENNSKAN hefur ætíð verið tal-
in karlmannsstarf og fremur fátítt
fram til þessa að konur sæki sjóinn.
Hlutskipti sjómannskonunnar hefur
löngum verið að gæta bús og barna á
meðan sjómaðurinn sækir lífsbjörgina, og sitja
síðan beygð og döpur á bryggjupollanum og
gráta í vasaklút og svuntuhorn og svartan skýlu-
klút þegar hann heldur á spariskónum til hafs á
ný.
Það vekur því alltaf athygli þegar konur leggja
fyrir sig sjómennskuna og ekki síður þegar þær
mennta sig til þess arna. Tvær ungar stúlkur
hafa nýverið lokið námi við sjómannaskólana,
Þórunn Ágústa Þórsdóttir brautskráðist frá Vél-
skóla Íslands og Ragnheiður Sveinþórsdóttir
lauk þriðja stigs stýrmannaprófi frá Stýrimanna-
skólanum í Reykjavík, báðar í desember árið
2001. Þær voru þannig samtíða í námi, þá einu
konurnar á skólabekk með hátt í 200 karlmönn-
um. Það þarf því kannski ekki að koma á óvart að
þeim varð strax vel til vina.
Þórunn Ágústa er frá Ísafirði og á ekki langt
að sækja áhuga sinn á sjómennsku og vélstjórn
því faðir hennar er vélstjóri og hefur stundað sjó-
inn um árabil. Að loknu skyldunámi var Þórunn
einn vetur í bóknámi og einn vetur í grunndeild
málmiðnaðar þar vestra en hóf nám við Vélskóla
Íslands haustið 1997 og brautskráðist þaðan fjór-
um árum síðar, þá 22 ára gömul.
„Ég hef alltaf haft mikinn áhuga á vélum og
langaði til að láta á það reyna hvort að þetta væri
ekki eitthvað sem ég gæti lagt fyrir mig. Líklega
er áhuginn sprottinn frá föður mínum sem út-
skrifaðist úr Vélskólanum árið 1979, sama ár og
ég fæddist. Þegar ég var í maganum á mömmu
gekk ég undir nafninu „vélstjórinn“ á meðal
skólafélaga pabba en þeir hættu að kalla mig það
þegar ég fæddist. En það rættist víst úr mér, þó
þeir hafi greinilega ekki gert ráð fyrir því. Þó ég
hafi ekki farið mikið með pabba til sjós þegar ég
var lítil, kom ég oft til hans um borð og fékk
stundum að ræsa og drepa á vélinni og þótti það
ógurlega spennandi.“
Þórunn segist ekki hafi farið mikið til sjós en
bætir við að hún hafi fullan hug á að bæta úr því.
Hún var þó eitt sumar vélavörður á togbátnum
Gunnbirni ÍS frá Bolungarvík á meðan hún var í
náminu en hefur síðan unnið ýmis störf tengd vél-
stjórn í landi, einkum við virkjanir. Hún segir að
vélstjórnarmenntun bjóði þannig upp á mun fleiri
atvinnumöguleika en aðeins sjómennskuna. „Það
eru ekki nærri því allir sem klára vélstjórnar-
námið sem stefna á að starfa til sjós. Námið er
mjög fjölbreytt og vélstjórar eiga orðið marga
starfsmöguleika. Til dæmis starfa margir vél-
stjórar við virkjanirnar og í frystihúsum. Þetta er
hagnýtt og gott nám og og góður undirbúningur
fyrir þá sem hyggja á frekara framhaldsnám.“
Þórunn er nú einmitt í framhaldsnámi, stundar
nám í véltæknifræði við Tækniháskóla Íslands.
Og þar er hún líka eina konan. „Maður virðist
alltaf enda í þessari aðstöðu,“ segir hún hlæjandi
en segist eiga bágt með að útskýra hvers vegna.
Afasysturnar voru til sjós
Ragnheiður hóf nám við Stýrimannaskólann í
Reykjavík haustið 1998, strax að loknu skyldu-
námi og lauk þriðja stigi skipstjórnarmenntun
þremur árum síðar, aðeins 19 ára gömul. Hún er
þriðja konan sem klárar þriðja stig stýrimanna-
náms frá skólanum og aðeins ein kona hefur lokið
fjórða stigi, skipherrastiginu. Ragnheiði er, líkt
og Þórunni, sjómennskan í blóð borin. Hún er
fædd og uppalinn í Reykjavík en fór fyrst til sjós
þegar hún var 16 ára gömul og var á sjó í sumar-
og jólaleyfum frá náminu, aðallega á fraktskip-
um. Frá því að hún kláraði námið við Stýri-
mannaskólann hefur hún verið á ýmsum bátum
frá Vestmannaeyjum, bæði togurum og netabát-
um en nú síðast var hún á Guðmundi VE á nýaf-
staðinni loðnuvertíð.
„Auðvitað líkar mér vel að vera á sjó, annars
væri ég ekki að þessu,“ segir Ragnheiður og
svarar þannig fremur klaufalegri spurningu
blaðamanns. „Kannski má segja að sjómennskan
sé í blóðinu, afi minn var sjómaður, líkt og bræð-
ur hans og líka systur.“
Ragnheiður stefnir á nám í sjávarútvegsfræð-
um við Háskólann á Akureyri í haust. „Ég mat
það þannig að ég væri betur undir sjávarútvegs-
námið búin með stýrmannsnámið að baki, fremur
en stúdentspróf. Verknám er að mörgu leyti hag-
nýtara, þar sem stúdentsprófið er lítið metið þeg-
ar kemur út fyrir landsteinana. Það er þannig
margt í skipstjórnarnáminu sem mun nýtast mér
vel í sjávarútvegsfræðinni.“
Námið ekki metið að verðleikum
Þær Þórunn og Ragnheiður eru sammála um að
viðhorf til bæði vélstjórnar- og skipstjórnarnáms
þurfi að breytast. Námið sé mjög hagnýtt og
sífellt fleiri sæki sér þessa menntun, án þess
endilega að ætla sér að starfa til sjós. „Þetta nám
hefur ekki verið metið að verðleikum. Skip-
stjórnarnámið snýst til dæmis um miklu meira en
siglingafræði og stöðugleika skipa,“ segir
Ragnheiður. „Í náminu er til að mynda kennd
hagfræði, markaðsfræði, fiskifræði, fiskvinnsla
og meðferð afla, auk fleiri hagnýtra greina sem
vitaskuld nýtast víðar en einmitt í sjómennsk-
unni.“
Töluverð breyting verður á starfsemi Stýri-
mannaskólans í Reykjavík og Vélskóla Íslands á
komandi hausti þegar Menntafélagið ehf. tekur
yfir rekstur skólanna. Þær Þórunn og Ragnheið-
„Kalla mig e
eftir nokk
Konur eru sjaldséðar til sjós og enn fátíðara að þær afli sér
sérmenntunar á sviði sjómennskunnar. Þess eru þónokkur
dæmi. Helgi Mar Árnason ræddi við tvær ungar stúlkur, stýri-
mann og vélstjóra, sem víla ekki fyrir sér að ráðast inn í helg-
ustu vígi karlmannanna.
Ragnheiður Sveinþórsdóttir stýrimaður ásamt unnusta sínum, Sigurði Atlasyni, um borð í Guðmundi VE.