Morgunblaðið - 09.05.2003, Blaðsíða 4

DAGLEGT LÍF
4 C FÖSTUDAGUR 9. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
?
Á
STÆÐA er til að varpa ljósi á við hvaða aðstæður íslenskir
grunnskólakennarar starfa og hvaða vandamál eru á bak
við þær prósentutölur sem fram komu í tengslum við
ályktun ársfundar grunnskólakennara. Ljóst er að vanda-
mál íslenskra barna eru misalvarleg. Á meðan sum þurfa
á lyfjum að halda vegna ofvirkni eða geðraskana, hafa önnur kannski
ekki kynnst því að þurfa að fara eftir reglum, eru e.t.v. stressuð
eða vansvefta.
Kennari getur óskað eftir greiningu á börnum sem hann
telur að þurfi á aðstoð t.d. sérkennara, sálfræðings eða læknis
að halda, en samþykki foreldra er nauðsynlegt. Þegar
greining liggur fyrir á barnið rétt á viðeigandi stuðningi,
sérkennslu, lyfjum, sálfræðiaðstoð o.s.frv. Greining á
börnum er trúnaðarmál á milli kennara, foreldra og
barns og það er á valdi foreldranna eða barnsins að láta
uppi greininguna gagnvart öðrum foreldrum og börn-
um.
Grunnskólalög brotin?
Sérkennsla færist nú í auknum mæli inn í skólastof-
urnar í stað þess að börn sem þurfa á sérkennslu að halda
fari út úr stofunni til sérkennarans. Skólar þurfa að sækja
um sérkennslukvóta að vori fyrir næsta skólaár en þá
liggur yfirleitt ekki fyrir greining á öllum þeim börnum
sem koma til með að þurfa á sérkennslu að halda, eins
og kennarar lýsa því. Þrátt fyrir að gert sé ráð fyrir
því, kemur fyrir að sérkennslufjármagn skóla er upp-
urið þegar til kastanna kemur og börn sem þurfa
stuðning, fá ekki allt það sem þau eiga rétt á. Að mati sumra
kennara eru grunnskólalög þarna brotin vegna fjárskorts. Grunn-
skólabörn, hvort sem þau þurfa á stuðningi að halda eða eru „eðli-
legir“ nemendur, fái ekki það sem þau eigi rétt á vegna þess að
hvorki er til fé né mannskapur til að sinna þörfum allra
barnanna.
Í ályktuninni frá ársfundi grunnskólakennaranna er þess ósk-
að að lausn verði fundin á vanda barna með miklar hegðunar-
og tilfinningaraskanir, án þess að fjallað sé um orsakir rask-
ananna. Hér verður ekki komið með lausnir heldur leitast
við að varpa ljósi á starfsaðstæður kennaranna og að því er
virðist vaxandi kröfur á hendur þeim. Oft hefur verið rætt
um mikilvægi góðra samskipta á milli heimila og skóla. Þar
liggja e.t.v. einhver vandamál og jafnvel einhverjar
skýringar en þær kann einnig að vera að finna í inn-
viðum samfélagsins.
Börnin afgangsstærð?
Hér á landi er viðurkennt að tvær fyrirvinnur þarf fyrir
barnafjölskyldu. Vinna foreldra er þó ekki eini áhrifaþátturinn.
Viðhorf foreldra til skólans, kennaranna, heimanáms og uppeldis
er einnig afar misjafnt og hefur áhrif á börnin. En nú virðist
stundum sem svo að börnin séu orðin afgangsstærð, á eftir vinnu
og efnislegum gæðum. Þetta eru kröfur nútímasamfélagsins sem
fjölskyldan býr við.
Kennarar barnanna í leikskóla og grunnskóla eru þeir sem oft grípa
í taumana og benda foreldrum á að börnin eigi erfitt eða þurfi meiri
umönnun. „Það er ansi hart ef maður þarf að minnka við sig vinnu
vegna barnanna,“ var tilsvar sem ónefndur kennari fékk þegar hann
á undanhaldi
Grunnskólakennarar þurfa að bregða sér í margra fræð-
inga líki til að standast kröfur sem gerðar eru til þeirra.
Nokkrir úr stéttinni sögðu Steingerði Ólafsdóttur að
samfara vaxandi agaleysi í þjóðfélaginu væri
í æ ríkari mæli ætlast til að kennarar færu
inn á svið sem væru í verkahring foreldranna
sjálfra og/eða uppeldisfræðinga, sérkennara,
sálfræðinga, geðlækna og hjúkrunarfræðinga.
Agi
 Kennarar ekki menntaðir til
að kenna börnum, sem eiga við
sérstök vandamál að stríða.
 Sérkennsla fær-
ist í auknum mæli
inn í skólastofurnar.
 Börn sem ekki þurfa að fara
eftir reglum heima hjá sér eru
til vandræða í skólastofunni.
 Sumir foreldrar ta
un barna sinna og ha
þeim en kennurum þ
 Það eru ekki bara skóli og
heimili í uppeldi barna, það
er allt samfélagið.
Á ÞRIÐJA ársfundi Félagsgrunnskólakennara sem haldinnvar 9. og 10. mars sl. var sam-
þykkt ályktun um það alvarlega ástand
sem ríkir í málefnum barna með miklar
hegðunar- og tilfinningaraskanir. Í
ályktuninni er skorað á yfirvöld heil-
brigðis-, félags- og menntamála að
bregðast snarlega við þessu brýna mál-
efni og vinna í sameiningu að lausn
þess. Ályktunin, sem var samþykkt ein-
um rómi, hljóðar svo: „Ályktun árs-
fundar Félags grunnskólakennara: Al-
varlegt ástand hefur skapast víða í
skólakerfinu vegna barna með miklar
hegðunar- og tilfinningaraskanir. Árs-
fundur Félags grunnskólakennara,
haldinn á Hótel Geysi 9.–10. mars 2003,
beinir þeim tilmælum til stjórnvalda að
skoða frá öllum hliðum heildstæð úr-
ræði fyrir þennan hóp. Fundurinn
hvetur stjórnvöld til að þess að veita
fagfólki sem á að sinna málefnum
barna með geðraskanir svigrúm og að-
stöðu til þess að veita þá þjónustu sem
þessi börn eiga rétt á. Fundurinn skor-
ar á yfirvöld heilbrigðis-, félags- og
menntamála að bregðast snarlega við
þessu brýna málefni og vinna í samein-
ingu að lausn þess.“
Í frétt Morgunblaðsins um álykt-
unina 12. mars sl. segir Finnbogi Sig-
urðsson, formaður Félags grunnskóla-
kennara, að 3% allra grunnskólabarna
eigi við verulegar hegðunar- og tilfinn-
ingaraskanir að stríða og viðeigandi
meðferðarúrræði vanti fyrir þennan
hóp. Vandamál margra barna í þessum
hópi segir hann falla beint undir heil-
brigðisráðuneytið en að hans sögn get-
ur ráðuneytið varpað ábyrgðinni yfir á
skólana á grundvelli skólaskyldu í land-
inu.
Finnbogi segir kennara vissulega
hafa haft áhyggjur af þessu máli í ára-
raðir en það hafi hins vegar stækkað.
Skýringarnar liggja ekki ljósar fyrir að
hans mati, en hann bendir á að hugs-
anlega séu greiningar orðnar betri. „Sá
hópur sem á við geðræn vandamál að
stríða, auk lyfja- og fíkniefnaneyslu,
hefur einfaldlega stækkað,“ segir hann.
Hann segir að um 18% grunnskólanem-
enda taki of mikinn tíma kennara og
þar af séu 3–5% þeirra með veruleg
vandamál, m.a. ofbeldisvandamál. Þessi
börn séu t.d. farin að beita mun grófara
ofbeldi en áður þekktist, gangi jafnvel
með vopn og beinlínis beiti ofbeldinu af
ásettu ráði, sem er nokkuð sem ekki
þekktist áður. „Áður hljóp skapið oft
með fólk í gönur en nú eru komin upp
tilvik þar sem unglingar beita ofbeldi
að yfirlögðu ráði,“ segir hann.
KENNARAR SKORA Á YFIRVÖLD
18% grunnskólanema taka
of mikinn tíma kennara
KENNARAR sem hafa langareynslu af kennslu finna mun áþví að kenna nú og þá. Kristín
Marja Baldursdóttir rithöfundur er
menntuð sem grunnskólakennari og
kenndi um tíu ára skeið á áttunda og ní-
unda áratugnum. Eftir átta ár í blaða-
mennsku fór Kristín Marja aftur að
kenna, nánar tiltekið árið 1995. Og eins
og hún lýsti í erindi sem hún hélt á árs-
fundi Félags grunnskólakennara í fyrra
var orðin gjörbreyting á starfsumhverfi
grunnskólakennara þegar hún sneri aft-
ur.
„En á þeim átta árum sem ég hafði
verið í burtu frá kennslu höfðu börnin
breyst töluvert. Þau voru almennt
áhugalausari um lífið og námið, og aga-
leysi, pirringur og virðingarleysi voru
áberandi.“ Kristín Marja rakti breyting-
arnar sem átt höfðu sér stað á fyrri
kennsluárunum; rekstur skólanna var
sá sami og hann var þegar mæður voru
heimavinnandi en lífsgæðakapphlaupið
að hefjast fyrir alvöru. „Þegar ég kom
aftur í skólann um miðjan tíunda áratug
höfðu enn aðrar breytingar átt sér stað í
þjóðfélaginu. Kreppa, samdráttur og at-
vinnuleysi höfðu ríkt um skeið, Ísland
var orðið láglaunaland og fólk varð að
leggja meira á sig til að láta enda ná
saman.“
Og kennarastarfið hafði líka breyst.
„Þegar ég kom til baka fannst mér hlut-
verk mitt aðallega vera í því fólgið að
halda vinnufrið í bekkjunum, sinna of-
virkum börnum, sem nú voru allt í einu
komin til sögunnar, og seinvirkum og
leysa úr persónulegum vandamálum
nemenda.“
Agaleysi og siðferðileg upplausn
Kristín Marja fjallaði líka um ráðvillta
kennara sem fá misvísandi skilaboð frá
þjóðfélaginu. „Ég man eftir pistlum í
blöðum frá þessum árum þar sem hart
var vegið að kennurum og einkum hinu
fræga sumarfríi þeirra. Menn höfðu og
áhyggjur af vaxandi ofbeldi og agaleysi
og það mátti skilja sem svo að kenn-
urum hefði mistekist uppeldisstarfið.“
Hún fær ekki séð hvernig kennarar
eiga að undirbúa kennslu og þrátt fyrir
hærri laun hafi ástandið ekki batnað.
„Yfirvöld hafa líklega álitið að hegðun
nemenda mundi skána um leið og launin
og því hefðu kennarar meiri tíma fyrir
nefndarstörf. En því miður. Agaleysið í
skólum helst í hendur við þá siðferðilegu
upplausn sem ríkir í þjóðfélaginu.
Það reynir meira á kennara en áður
vegna hegðunarvandamála og við bætist
að flestir þeirra sinna nú einnig börnum
sem hafa fengið greiningu, þ.e. þeir eru
með ofvirk börn, seinvirk, einhverf, les-
blind, fötluð og svo mætti lengi telja.
Þeir hafa sem sagt ofan á allt annað tek-
ið við starfi sérkennara og starfi heil-
brigðisstéttanna.“
Kröfur til foreldra
Og tímalausu foreldrarnir koma líka
við sögu. „Það er sagt að skólinn hafi
tekið að sér uppeldishlutverk foreldra
síðustu árin. Það er rétt. Kennarar, sem
eru ein samviskusamasta og heiðvirð-
asta stétt sem ég hef kynnst, léttu
ábyrgðinni af tímalausum foreldrum,
sýndu fórnfýsi og manngæsku, alltaf
reiðubúnir að frelsa heiminn, en
gleymdu því að hlutverk kennarans er
fyrst og fremst að fræða og aðeins í þeim
skilningi er hann uppalandi.“
Kristín Marja bendir á að kennarar
eiga að fræða börnin en foreldrarnir eiga
að ala þau upp. „En þjóðfélagið hefur
breyst enn og aftur, skólahald er meira í
takt við tímann núna og foreldrar, flest-
ir, eiga möguleika á að vera með börnum
sínum, ala þau upp og kenna þeim leik-
reglur. En þeir hafa bara komist upp
með að gera ósanngjarnar kröfur til
kennara.
Svo það er tími til kominn að kennarar
geri kröfur til foreldra. Öðrum og sjálf-
um sér til bjargar eins og skáldið sagði.
Þeir eiga að senda þjóðinni skilaboð, al-
veg eins og þjóðin sendi þeim skilaboð á
sínum tíma.
Við fræðum börnin ykkar, þið alið þau
upp.
Kennarar hafa ekkert leyfi til að
svipta foreldra þeim sjálfsögðu réttind-
um að ala börn sín upp.“
ÚR ERINDI SEM FLUTT VAR Á ÁRSÞINGI
GRUNNSKÓLAKENNARA 2002
Kennarar fræða,
foreldrar ala upp
endurspeglar
Skólastofan
þjóðfélagið