Morgunblaðið - 12.09.2003, Blaðsíða 3

DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. SEPTEMBER 2003 B 3
DAGUR Í LÍFI TÚRBÓFJÖLSKYLDU
ÍSLENSKIR karlmenn þjást örugg-
lega engu síður af Atlas-heilkenni,
ef það er til, en erlendir kynbræður
þeirra. Ekki má heldur gleyma að
konurnar geta einnig fengið álags-
einkennin og fjölskyldan því öll í
áhættuhópi. Túrbófjölskyldan er al-
veg ábyggilega til.
Þeir sem veittu Daglegu lífi inn-
sýn í fjölskyldulíf sitt virtust vera
ofurpabbar í þeim skilningi að þeir
forgangsraða fjölskyldu og heimili
a.m.k. til jafns við vinnuna, en ekki
á eftir henni, og bera engin merki
Atlas-heilkennisins nýskilgreinda.
Nokkur leit var gerð að fólki með
einkennin margumræddu sem á í
basli með að láta hversdaginn
ganga upp vegna álags á öllum víg-
stöðvum, en enginn vildi segja sögu
sína opinberlega.
Margir þekkja slíkar sögur og
streituna sem fylgir því að samhæfa
vinnu og einkalíf. Hér er sett fram
skáldað dæmi um hversdag hjá
sambúðarfólki á framabraut þar
sem bæði sjá um heimilið og upp-
eldi barnanna.
07.30 Allir eru á þönum, hann að
búa til nesti, hún að borða morg-
unmat, barn að raða í tösku og ann-
að barn að klæða sig.
Hún: Ég verð að fara á fund á
milli þrjú og fimm í dag, getur þú
sótt krakkana?
Hann: Nei, ég á að vera mættur
upp í Breiðholt klukkan hálffjögur.
Geturðu ekki talað við mömmu
þína?
Hún: Jú ég reyni það.
Allir klára sín verk og hlaupa út
til að ná í skólann og vinnuna á rétt-
um tíma.
18.00 Hjónin hafa verið í
vinnunni allan daginn og bara hann
kominn heim eftir að hafa náð í
krakkana til tengdó. Farsíminn
hans hringir um leið og hann er að
reyna að ala börnin upp í að ganga
frá töskunum sínum og nestisbox-
unum sjálf, auk þess að fara að
sinna heimalærdómi. Þetta er
vinnutengt símtal sem varir í stund-
arfjórðung. Annað barnið er byrjað
að stríða hinu sem verður pirrað og
lætin magnast. Pirringur liggur í
loftinu eftir símtalið. Alla langar
að leggjast upp í sófa og slappa af
en heimanám, þvottur og matseld
bíða. Síminn hringir, það er hún.
Hún: Ég þarf að klára eitt verk-
efni fyrir morgundaginn, ég verð
líklega komin heim um sjö.
Hann: Já ókei, hvað ætlaðirðu að
hafa í matinn?
Hún: Ég veit það ekki, kíktu
bara í ísskápinn.
Hann: Já já, ég þarf bara að
sinna krökkunum núna og það er
allt í drasli hérna. Svo þarf ég
kannski að skreppa aðeins upp í
vinnu í kvöld.
Hún: Ha? En manstu, það er for-
eldrafundur í kvöld.
Hann: Æi. Hvenær byrjar hann?
Ferð þú ekki?
Hún: Klukkan átta. Hvernig
væri að þú færir stundum á þessa
fundi?
Hann: Ég verð bara að skreppa
núna þegar þú kemur og verð kom-
inn aftur fyrir átta. Ég veit samt
ekki hvernig ég á að ná þessu.
22.00 Börnin eru sofnuð eftir að
hafa lært og æft sig á hljóðfærin.
Hann situr við tölvuna þegar hún
kemur heim af fundinum. Yfirfullir
balar með hreinum, óbrotnum
þvotti standa á stofugólfinu en mal-
ið úr uppþvottavélinni heyrist úr
eldhúsinu. Þetta er samverustund
hjónanna en einnig notuð til að
skipuleggja næstu daga.
Hann: Ég er ógeðslega þreyttur
og að drepast úr hausverk.
Hún: Já ég trúi því, ég er líka
rosalega stíf í öxlunum. Hvenær
fórstu síðast út að hlaupa?
Hann: Hm. Heyrðu, geturðu sótt
krakkana í skólann þannig að ég
komist í ræktina strax eftir vinnu á
morgun?
Hún: Já, en ég þarf líka að kom-
ast í ræktina. Ég reyni kannski að
komast fyrir vinnu á morgun. Þú
fylgir þeim í skólann, en ég sæki
þau og keyri þau á æfingar. Svo
þarf ég að komast á kóræfingu.
Hvað eigum við að hafa í matinn á
morgun?
Hann: Æ ég veit það ekki …
SÉRA Þórhallur Heimisson,prestur í Hafnarfjarðar-kirkju, hefur töluvert rættog ritað um fjölskyldumál.
Hann er sjálfur fjölskyldumaður,
giftur Ingileifu Malmberg og eiga
þau þrjár dætur á aldrinum tíu til
sextán ára. Þau hjónin eru bæði
prestar, hún sjúkrahúsprestur á
Landspítala – háskólasjúkrahúsi en
hann starfar í hefðbundinni kirkju-
sókn.
Þegar nýskilgreint Atlas-heilkenni
ber á góma leggur Þórhallur áherslu
á að einkennin geti átt við bæði kynin.
„En þetta er nokkuð sem margir
kannast við og þá kannski sérstak-
lega yngri fjölskyldufeður. Hingað til
hefur meira verið talað um konurnar
sem voru komnar í þá erfiðu stöðu að
vera útivinnandi en heimilisstörfin
biðu alltaf eftir þeim. Margar eru
reyndar enn í þeirri stöðu. En stór
hluti af ungum fjölskyldufeðrum tek-
ur nú jafnmikinn þátt í heimilishald-
inu og konurnar og þeir eru í raun
komnir í sömu stöðu og konurnar
voru í fyrir tíu, tuttugu árum. Og
þetta getur bæði átt við fráskilið fólk
og fólk í sambúð því
ábyrgðin á börnum og
fjölskyldu hvílir orðið
jafnmikið á báðum að-
ilum,“ segir Þórhallur.
Hann bendir á að
fyrsta kynslóð kvenna
sem byrjaði að vinna ut-
an heimilis hafi upplifað
mikið álag og einkenni í
ætt við þau sem nú hrjá
kannski fyrstu kynslóð karla sem tek-
ur fullan þátt í heimilishaldi og axlar
sinn hluta ábyrgðar á börnum og
heimili.
Nú hafa ýmis þekkt einkenni verið
skilgreind sem sjúkdómurinn Atlas-
heilkenni. Þórhallur segir að það eigi
kannski ekki alveg við hér. Afleiðing-
ar stressandi lífsmynsturs geta vissu-
lega verið margskonar sjúkdómar.
En menn hljóti að ráða því að ein-
hverju leyti sjálfir hvernig lífi þeir
lifa.
Atlas-heilkennið hefur m.a. verið
kallað bölvun hinna sterku. „Það eru
þau sterku sem vilja axla alla ábyrgð-
ina og þó að þetta sé sett fram sem
nýr sjúkdómur finnst mér þetta í
raun og veru gömul sannindi. Ef fólk
ætlar sér alltaf að setja undir sig
hausinn og steypa sér í gegnum öld-
una er hætta á að bátnum hvolfi. Ef
fólk hugsar sig aldrei um og stoppar
aldrei veldur það smátt og smátt
ýmsum sjúkdómseinkennum, bæði
andlegum og líkamlegum. Menn
verða að slaka aðeins á og hugsa upp
á nýtt. Ég sá einu sinni viðtal í sjón-
varpsþætti við verðbréfasala í New
York sem hafði ekki tekið sér frí í tíu
ár. Síðar í þættinum kom í ljós að
hann dó úr hjartaáfalli.“
Þórhallur bendir einnig á lífseigar
hugmyndir um karla. „Það eru alls
konar mýtur um karlmenn sem heyr-
ast til dæmis í spjallþáttum í sjón-
varpinu þegar verið er að tala um
hvað það er að vera karlmaður. Þeir
eru sagðir sljóir gagnvart heimilinu,
geta víst ekki hugsað um meira en
einn hlut og jafnvel taldir vera tilfinn-
ingakaldir gagnvart börnunum.
Kannski sýnir þessi umræða um Atl-
as-einkennin að allar þessar fullyrð-
ingar eru vitlausar, að föðurástin er
jafnmikil og móðurástin og að karlar
hafa jafnmiklar áhyggjur af börnun-
um sínum og heimilishaldinu og kon-
ur.“
Þórhallur bendir á að karlar þurfi
að berjast við ímyndirnar alveg eins
og konurnar. „Það hefur til dæmis
verið litið á það þannig víða að konur
eigi frekar að vera
heima með veiku barni
en karlar. Ef pabbinn
er heima hjá veiku
barni er það kannski
sniðugt í fyrsta sinn og
allt í lagi í annað sinn
en svo er bara pirring-
ur á vinnustaðnum.
Það er líka hægt að
nefna dæmi um það
sem enn tíðkast á sumum vinnustöð-
um, nefnilega bakstursfrídagar fyrir
jólin. Þá fá mömmurnar að fara heim
til að baka. Þyrftu pabbarnir ekki líka
á einhvers konar fjölskyldufrídegi að
halda fyrir jólin?“
Skilningsleysi á vinnustöðum
Þórhallur og Ingileif eiga þrjár
dætur, Hlín tíu ára, Rakel tólf ára og
Dóru Erlu sextán ára. Þegar sú elsta
fæddist voru þau hjónin bæði í há-
skólanum en fæðingarorlof var ein-
ungis þrír mánuðir. Eftir að Ingileif
hafði tekið sitt orlof var Þórhallur
byrjaður á lokaritgerðinni sinni og
þurfti ekki að sækja tíma. Hann var
því heima með Dóru Erlu og skrifaði
ritgerðina samhliða.
„Sumir pabbar hafa sagt mér frá
því að félögum þeirra þyki það hálf-
skrýtið að þeir ætli sér að vera heima
með barnið sitt. En viðhorfin eru að
breytast, meðal annars vegna nýju
fæðingarorlofslaganna. Vonandi
verður það líka talið sjálfsagt að
pabbi taki sér frí frá vinnu til að vera
heima með veiku barni. Feður vilja
það kannski gjarnan en upplifa skiln-
ingsleysi á því á sínum vinnustað.
Breytt viðhorf auka líka jafnrétti
kynjanna.“
Þórhallur hittir tilvonandi feður á
pabbakvöldum á Landspítalanum á
sex vikna fresti. Þar fræðir hann
pabbana verðandi um föðurhlutverk-
ið og breytingarnar sem verða á lífinu
við það að verða pabbi. „Ég finn það
að mikill meirihluti vill virkilega
leggja sig fram í föðurhlutverkinu og
inni á heimilinu. En þeir mæta ekki
alltaf skilningi á vinnustað.“
„Sæluríkið“ Svíþjóð
Þórhallur og Ingileif voru í fram-
haldsnámi í Svíþjóð og bjuggu í Upp-
sölum í þrjú ár þegar börnin voru á
aldrinum 2–8 ára. Ingileif fór í fram-
haldsnám í sálgæslu en Þórhallur í
trúarbragðafræðum við Uppsalahá-
skóla. „Þótt við séum bæði prestar er-
um við á ólíkum vinnustöðum og
vinnuálagið kemur á mismunandi
tímum. Þetta hefur gefið góða raun.
Okkur hefur tekist að flétta saman
starfið og heimilið og ákváðum nokk-
uð snemma að fara þessa leið.“
Þórhallur segir að verkaskipting
þeirra á heimilinu sé ekki skýrt af-
mörkuð heldur hafi hún meira þróast
af sjálfu sér í gegnum tíðina. Þórhall-
ur og Ingileif hafa verið gift í átján ár
og hafa alla tíð skipt ábyrgð á heim-
ilisstörfum og barnauppeldi jafnt á
milli sín. Bæði voru í námi þegar þau
kynntust, fóru svo saman í fram-
haldsnám og út á vinnumarkaðinn á
svipuðum tíma.
„Við erum svo heppin að vera með
líkar áherslur og þetta hefur alltaf
gengið vel hjá okkur. Auðvitað er oft
mikið álag. Það koma álagspunktar í
starfinu okkar, við upplifum það eins
og allir aðrir foreldrar. Og svo nátt-
úrulega álagspunktar hjá börnunum í
skólanum. En við höfum reynt að fara
þá leið alla tíð að vinna saman. Við er-
um í sama starfinu sem prestar en
samt á ólíkum vettvangi. Við getum
þannig hjálpað hvort öðru og stutt á
álagstímum.“
Þórhallur starfaði sem prestur hjá
sænsku kirkjunni seinni hluta dval-
arinnar í Svíþjóð á meðan Ingileif
kláraði sitt nám. „Í „sæluríkinu“ Sví-
þjóð er mjög gott að vera með börn.
Og þar er mikið tillit tekið til þess að
vera pabbi og mamma. Það var alltaf
sjálfsagður hlutur að pabbinn kæmi
líka á foreldrafundi til dæmis og á
vinnustað var algjörlega tekið tillit til
þess að pabbinn gæti sinnt börnunum
eins og mamman. Í Svíþjóð var fæð-
ingarorlofið tólf mánuðir þegar við
fluttum þangað og það kom í ljós að
við áttum inni tveggja ára fæðingar-
orlof fyrir börnin okkar þegar við
komum frá Íslandi til Svíþjóðar. Við
gátum notað orlofið eins og við vildum
og ákváðum að ég
tæki alltaf frí á
föstudögum og
lengdum þannig
helgina. Okkur
tókst ekki einu sinni
að klára þetta áður
en við komum
heim!“ Þórhallur
játar því að það hafi
verið viðbrigði að
koma aftur til Íslands frá Svíþjóð.
„Til dæmis hvað varðar leikskóla og
fæði hjá börnunum í skóla.“
Þórhallur hefur sett fram hugtakið
túrbófjölskyldan í greinum sínum og
hefur fyrir löngu séð fyrir sér þá sem
nú eru skilgreindir með Atlas-heil-
kenni. Túrbófjölskyldan keyrir sig
áfram þar til vélin bræðir úr sér og
stoppar aldrei. Hann segir að það geti
verið af mörgum ástæðum sem fólk
finni fyrir einkennum sem eru kölluð
Atlas-heilkennið og hann sem prestur
þurfi að líta á hvert tilfelli fyrir sig.
„En ég myndi ráðleggja fólki að læra
að segja nei við sjálft sig og aðra.
Ákveða að stoppa og slaka á, vera
með fjölskyldunni og ýta vinnunni
frá. Það fylgir kannski líka þessum
Atlas-mönnum að geta ekki sagt nei.
En það verða þeir að gera jafnvel þótt
þeir verði af aukatekjum eða yfir-
vinnu. Maður þarf ekki endilega að
eyða stórfé til að slaka á, það er hægt
að vera heima í rólegheitunum en
segja nei við vinnunni. Í Svíþjóð var
maður í vernduðu umhverfi. Þegar ég
átti fríhelgi og fór heim úr vinnunni á
fimmtudagseftirmiðdegi var aldrei
hringt í mig frá því ég fór og þar til ég
kom aftur á mánudegi. Ég fékk alveg
að vera í friði. Við gleymum þessu
stundum og virðum ekki alveg frí-
stundirnar hvert hjá öðru hér á
landi.“
En það kostar oft mikið álag að ná
frama. Fólk þarf að vera í vinnunni
löngum stundum, stöðugt með kveikt
á símanum o.s.frv. Og ef ekki getur
það bókað að það nái ekki frama í
vinnunni. „Já, fólk er auðvitað aldrei
alveg frjálst að gera eins og það vill.
Þetta er líka eitthvað sem vinnuveit-
endur og samfélagið allt þarf að
hugsa út í. Ég hef bent á að það
gleymist stundum að mesti auður í
hverju fyrirtæki er starfsfólkið.
Morgunblaðið væri til dæmis lítils
virði ef það væri ekki gott starfsfólk
sem ynni þar. Til þess að starfsfólkið
geti skilað góðu til fyrirtækisins verð-
ur því að líða þokkalega. Því líður
ekki vel ef það er niðurbrotið, með
þunglyndiseinkenni og stöðugar
áhyggjur af fjölskyldunni, börnunum
og makanum, vegna þess að það hef-
ur ekki tíma til að sinna fjölskyldunni.
Það kemur svo aftur niður á fyrirtæk-
inu. Ég hef predikað það vítt og breitt
hjá fyrirtækjum út um landið að fyr-
irtækin hugi að mannauði sínum,
vinni að fjölskyldustefnu og spyrji
hvað þau geti gert til að létta undir
með starfsfólki sínu. Og þá ekki bara
af kristilegum kærleika heldur líka út
frá gróðasjónarmiði. Því ef starfsfólk-
inu líður vel er það líklegra til að vera
lengur hjá fyrirtæk-
inu og leggja sig
meira fram.“
Vinnan er ofar í
forgangsröð karla en
kvenna en fjölskyld-
an hefur þó dregið á
vinnuna hjá körlun-
um. „Þetta er að
minnsta kosti þessi
fasta ímynd. Ég býst
við að það sé mikið til í þessu en þetta
er líka uppeldislegt, strákar eru aldir
upp við að vinnuframinn sé mikilvæg-
ur. Karlmenn sækjast frekar eftir
æðstu stöðum í fyrirtækjum og oft er
erfiðara að fá konur til að stíga fram í
stjórnmálum og félagsstörfum. En ég
held að þetta sé að breytast þegar ég
horfi til yngri karlmanna. Það er að
verða viðhorfsbreyting hjá yngra
fólki, það metur fjölskylduna og sína
eigin vellíðan meira en vinnuna eða að
minnsta kosti til jafns. Auðvitað þarf
manni að líða vel, bæði í vinnunni og
heima. En ég veit ekki hvort nokkurn
tímann komi til þess hér á landi sem
gerðist í Svíþjóð þegar við vorum þar.
Þá var karlkyns stjórnmálamanni
boðin ráðherrastaða en hann afþakk-
aði af því hann vildi vera meira með
nýfæddu barni sínu. Það er kannski
svolítið langt í að íslenskur karlmaður
afþakki ráðherradóm,“ segir séra
Þórhallur að lokum.
Gömul
sannindi
Morgunblaðið/Kristinn
Þórhallur Heimisson og Ingileif Malmberg ásamt dætrum sínum Hlín og
Rakel og hundinum Gosa. Á myndina vantar elstu dótturina Dóru Erlu.
’’Það fylgir kannskilíka þessum Atlas-
mönnum að geta
ekki sagt nei.
‘‘
’’Afleiðingar stressandilífsmynsturs geta
vissulega verið margs-
konar sjúkdómar.
‘‘
Lið-a-mót
FRÁ
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
Extra sterkt
A
ll
ta
f
ó
d
ýr
ir
FRÍHÖFNIN
-fyrir útlitið
Nr. 1
í Ameríku
alltaf á föstudögum