Morgunblaðið - 09.11.2003, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 9. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Elín réðst ung til starfa í íslensku
utanríkisþjónustunni og vann í
sendiráðinu í París um tíma á
sjötta áratugnum. Þar komst hún í
kynni við ýmsa listamenn, auk
þess sem hún hitti á ný gamlan fé-
laga af Lindargötunni sem nú var
orðinn knattspyrnuhetja í Frakk-
landi – Albert Guðmundsson. Síðar
áttu leiðir þeirra eftir að liggja
saman í borgarstjórn Reykjavíkur.
Elín ferðaðist mikið um Evrópu í
fríum og eitt sinn hélt hún til
Cannes „til að líta á þennan bað-
stað, þar sem allt fræga fólkið
dvaldi. Hefi kannski haldið að ég
kæmi þar auga á Aga Kahn og
Ritu Hayworth í villunni sinni“.
Hún fékk inni á einu fínasta hóteli
borgarinnar með hjálp tyrknesks
prins, Osman Fuat:
Niðurstaðan varð sú aðég fékk lítið, ódýrtherbergi á efstu hæð,eitt af þeim sem barn-fóstrur og bílstjórar
fengu gjarnan. Það var við hæfi
minnar pyngju og engan varðaði
um hvar í hótelinu ég bjó. Ég var
nú komin í alveg nýtt og framandi
umhverfi. Lúxushótelin stóðu með
einkaströndum í röð niðri við sjó-
inn og á kvöldin var dansað. En of-
an við bæinn voru villur ríka fólks-
ins. Ríku Ameríkanarnir snobbuðu
fyrir aðalsfólki Evrópu og þótti
fengur að því að fá í kokteilboðin
hjá sér fólk eins og prins Osman
Fuat og fátæka kóngafólkið snobb-
aði aftur fyrir auðæfunum. Allir
hittust síðdegis á Carlton-barnum.
Þar man ég eftir að hafa séð
ítalska og spænska afsetta kónga
og um þetta leyti voru þarna á
tískustöðunum úr kvikmyndaheim-
inum leikkonan Jennifer Jones og
kvikmyndajöfurinn David O. Selz-
nick. „Ég læt fara lítið fyrir mér,
en það er ógurlega gaman að sjá
hvernig kóngafólk og fólk með
skítnóga peninga hegðar sér,“
skrifaði ég heim.
Prinsessan Nilufer af Hyderab-
ad kom þó ekki nálægt þessu.
Þessi systurdóttir Osmans Fuats
kom á Hótel Martinez og ég var
kynnt fyrir henni. Hún var falleg
stúlka, dálítið læramikil eins og
þær austurlensku og ákaflega döp-
ur á svip. Ekki að furða. Fjöl-
skyldan hafði gift hana syni furst-
ans af Hyderabad á Indlandi, einni
ríkustu fjölskyldu heims. En hann
reyndist bilaður á geði og hún fékk
leyfi til að dvelja í Evrópu í umsjá
öryggisvarðarins Zeki Bay, sem
gætti hennar, og hún hafði boðið til
sín bresku vinkonunni Bebi Jani
frá skólaárunum í Cambridge. Í
Cannes leigði prinsessan snekkju
til að sigla út á daginn og bauð
mér nú með þeim í þessar dags-
ferðir. Í nokkra daga sigldum við
út með nesti á morgnana, lágum í
sólinni, stönsuðum til að synda og
fyrir síðdegisteið var lagt í hlé við
eyju. Ég stakk mér út og synti í
hálfhring upp að næstu snekkju.
Einhver kallaði. Ég leit upp, beint
upp í brosandi andlitið á Stewart
Granger, sem þá var einn vinsæl-
asti Hollywood-leikarinn. Hann
hallaði sér fram á borðstokkinn.
Ég gleymdi að synda. Lá við
drukknun.
Matthías á vængnum
Elín hóf störf á Morgunblaðinu í
lok júní 1958, með því skilyrði að
hún fengi að ganga í fréttastörf á
sama hátt og karlmennirnir, yrði
ekki bara höfð í innblaðsefni eða
þýðingar á framhaldssögum og er-
lendu efni, einungis látin skrifa á
kvennasíður, afgreiða tilkynningar
og slíkt. Fljótlega lenti hún í því að
fjalla um hálendismál; virkjanir og
náttúruhamfarir.
Fyrsta gosið sem ég hafði af-
skipti af og komst í nána snertingu
við var Öskjugosið haustið 1961.
Það var ógleymanlegt sjónarspil.
Tíunda október höfðu norðanmenn
þóst merkja úr fjárleitarflugvél
þrjá gufustróka inni í Öskju, rétt
suður af Öskjuopi, þar sem ekki
var fyrr vitað um jarðhita. Stórgos
hafði ekki orðið í Öskju síðan 1875,
en menn vildu hafa vaðið fyrir neð-
an sig. Og tveimur dögum síðar,
þann 12., sá Sigurður Þórarinsson
jarðfræðingur í könnunarflugi að
þarna var gufa og líklega leirslett-
ur. Sigurður kallaði upp á Akur-
eyri Jón Sigurgeirsson og Ólaf
Jónsson „Ódáðahrauns“, sem voru
þrælkunnugir þarna inni á Dyngju-
fjallasvæðinu, og lét skilja okkur
eftir á Akureyri til að fara landveg
í Öskju. Jón og Kári Sigurjónsson,
formaður Ferðafélags Akureyrar,
biðu með tvo jeppa. Við pöntuðum
nesti í Reykjahlíð svo hægt var að
leggja upp næstum strax af flug-
vellinum og aka rakleiðis inn í
Herðubreiðarlindir. Hjökkuðum
svo þaðan áfram yfir hraunið. Jón
Sigurgeirsson leiddi alla leiðina
ættjarðarsöngva á karlakórsvísu
með tilheyrandi hnykkjum á stýr-
inu, svo að jeppinn tók slinki á
hraunhryggjunum í myrkrinu.
Hann gaf í þótt varla sæist nokkur
slóð. Léttir bógar á borð við okkur
Sigurð urðu að halda sér dauða-
haldi aftur í Willysnum, þar til
komið var í Öskju. Erlingur Dav-
íðsson, ritstjóri Dags, birti í blaði
sínu mynd af mér við gufumökk-
inn, þar eð myndavélin mín hefur
staðið á sér í kuldanum, en hlýjar
hendur Eiríks nokkurs Ingólfsson-
ar voru að koma henni til. Eins
gott því næsta sunnudag get ég
birt fínar myndir af þessum nýju
gufupyttum í hjarnsköflunum og
grein undir fyrirsögninni: „Leir-
hverir krauma og hvæsa við Öskju.
Vitni í fyrsta sinn að upphafi elds-
umbrota þar.“ Sigurður er jafn-
himinlifandi yfir að hafa komist
svo fljótt á vettvang og séð upphaf-
ið og ég ekki síður með að vera
fyrst með fréttalýsinguna. Hafði
ég komið filmunum á kvöldvélina
og síðan frásögninni símleiðis frá
Akureyri eftir aðra gistinótt í
Herðubreiðarlindum. Nú var beðið
í spenningi.
Stórkostlegt gos hófst í Öskju í
gær, segir í Morgunblaðinu 27.
október, með glæsilegum loft-
myndum frá Óla Magg. Sigurður
Þórarinsson hugðist fara með fleiri
jarðfræðingum í flugvél yfir gos-
stöðvarnar þá um morguninn, enda
komið myrkur þegar fregnir bár-
ust kvöldið áður. En það var ekki
nógu gott fyrir Moggann, sem fékk
þá strax um kvöldið flugvél Björns
Pálssonar. Eða eins og Matthías
ritstjóri sagði við Sigurð: Það verð-
ur að fljúga strax. Á morgun er of
seint. Mogginn verður að vera
fyrstur. Stærsta blaðið verður að
standa fyrir sínu! Þú hefur fimm
mínútur! Á þessum árum gengu
menn ekki auðveldlega í opinbera
sjóði fyrir ferðakostnaði í vísinda-
leiðangra þótt rök væru uppi höfð.
Það var farið að rökkva í skamm-
deginu þegar við komum þjótandi
út á flugvöll, Björn Pálsson ber-
höfðaður, Sigurður með alpahúf-
una, ég og ljósmyndarinn Óli Magg
og loks bættist í hópinn Agnar
Kofoed-Hansen flugmálastjóri.
Þegar við erum að stíga inn í
vélina koma skilaboð frá varnarlið-
inu. Það var þotuflugmaður frá
þeim sem úr háloftunum hafði
klukkan hálfsjö séð kvikna rautt
ljós þar sem á korti hans stóð
Lighthouse og tilkynnti eld í
Öskju. Snjall orðabókarþýðandi
hafði semsagt snarað nafninu á
gígnum Víti af íslensku korti sem
væri það viti á korti þeirra til
hernaðarþarfa. Hefi ég alltaf dáðst
að unga flugmanninum sem sló því
strax föstu að á vitanum hans hefði
kviknað eldgos. Að vísu fóru þeir
eitthvað að reikna og rugla hann í
ríminu í Keflavík og sendu okkur í
ofboði skilaboð um að þetta hefði
ekki verið í Öskju heldur í Trölla-
dyngju. Sigurður Þórarinsson
kímdi þegar honum barst þessi
leiðrétting. Það þykja mér tíðindi,
sagði hann og steig upp í flugvél-
ina. Við fljúgum beint á Öskju.
Ég sat á milli Björns og Agnars
Kofoed-Hansens í framsætinu.
Matthías ritstjóri hafði komið sér
fyrir í flugturninum og hlustaði
þar í ofvæni á stórkostlegar lýs-
ingar þeirra Björns og Agnars
jafnóðum. Þrjár eða fjórar eldsúl-
ur. Eldstólparnir eru stókostlegir,
ótrúlegir! Hraunstraumurinn belj-
ar rauður fram, aldrei sést annað
eins…Óli hafði talið öll tormerki á
að fá næga birtu til ljósmyndunar,
sem Matthías hlustaði ekki á. Óli
æpti í talstöðina: Nú skil ég þegar
Sigurður sagði að eldgos væri
bjart! Við flugum þarna góða stund
í rauðri birtunni yfir glóandi gos-
stróknum og hraunelfi sem beljaði
óstorknuð margra kílómetra löng
út um Öskjuop og lentum með
brennisteinsbragð í munni. Æsing-
urinn var orðinn svo mikill að þeg-
ar við ætluðum að stíga út eftir
lendingu á Reykjavíkurflugvelli sat
Matthías á hækjum sínum á
vængnum og fyrir hurðinni. Meðan
Óli framkallaði var ég að koma lýs-
ingunni á blað. Ritstjórinn krafðist
þess að fá á prent slíkt ógnargos
sem Agnar hafði lýst og yfirlýs-
ingu frá Sigurði um að þetta væri
mesta gos sem orðið hefði á Ís-
landi. Æsingurinn var slíkur á rit-
stjórn að við Sigurður tókum það
ráð að skrifast á með miðum eins
og skólakrakkar yfir borðið, til að
koma nokkurn veginn rétt á fram-
færi því sem Sigurður treysti sér
til að láta hafa eftir sér. Ummæli
hans voru því sett í sérstakan
ramma. Það var svosem nógu stór-
kostlegt, eldrauðar hraunbunur
upp í 300 metra og hraunfljótið lík-
lega orðið 12 kílómetrar á lengd.
Auðvitað var þetta alveg ótrúlega
spennandi upplifun.
Bjargarlaus í 45 stiga hita
Árið 1962 tók Elín að sér að vera
framkvæmdastjóri íslensku sýning-
ardeildarinnar á vörusýningunni í
Lagos í Nígeríu. Að sýningunni
lokinni ákvað hún að ferðast um
þetta framandi land og lenti þar í
ýmsum ævintýrum.
Í kolamyrkri komum við að
gatnamótum með skilti um að
Kandi væri 190 kílómetra í norður.
Ekki tókst að finna bensínaf-
greiðslumann, sem ekki sakaði þar
sem önnur bensínstöð átti að vera
45 kílómetrum norðar. Alltaf
minnkaði eldsneytið á bílnum.
Mælirinn kominn á núll. Þá sást
ljós á bar. Ég gleymi ekki svipnum
Bókarkafli. Elín Pálmadóttir á að baki fjölbreyttan feril bæði heima og erlendis, en hún var um áratuga skeið einn kunnasti blaða-
maður þjóðarinnar. Hún fór oft á átakasvæði heimsins með friðargæsluliði Sameinuðu þjóðanna allt fram á þetta ár, þar sem hætt-
ur leyndust við hvert fótmál. Elín Pálmadóttir rifjar hér upp kynni af fræga fólkinu, svaðilfarir í óbyggðum við fréttaöflun fyrir
Morgunblaðið og bensínleysi í afskekktum skógi í Afríku.
Ævintýri blaðamanns
Elín var framkvæmdastjóri íslensku sýningardeildarinnar á vörusýningunni í
Lagos í Nígeríu 1962. Hér tekur hún á móti skreiðarkaupmanni. Á milli þeirra er
norska hjálparhellan og fylgisveinninn Rune Solberg.
Stokkið um borð í varðskip til að verða á undan hinum að ná í fáanlegar filmur.
Morgunblaðið/Kristinn Ben.
Svona var umhorfs í Heimaey á þriðja degi Vestmannaeyjagossins þegar Elín kom út eftir gífurlegt gjóskugos um nóttina.