Morgunblaðið - 23.12.2003, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. DESEMBER 2003 B 3
BÆKUR
Jökla hin nýja II –
Undir bláum sól-
arsali, fyrra bindi
er komið út. Úr
sögu Breiðuvík-
urhrepps og Nes-
hrepps utan Enn-
is, eftir Ólaf
Elímundarson.
Bókin er síðari
hluti heimildaverks um sögu Breiðu-
víkurhrepps og Neshrepps utan Ennis.
Það var tilbúið í handriti við andlát
Ólafs Elímundarsonar sagnfræðings í
janúar 2003. Það ber heiti sem hann
hafði þá þegar gefið því eftir ljóðlínu
Eggerts skálds Ólafssonar. Þessi hluti
fjallar um mannlífið almennt í hrepp-
unum tveimur og byggist á fjöldamörg-
um heimildum, en þó einkum Land-
námu, Eyrbyggja sögu og öðrum
fornritum, Íslensku fornbréfasafni, Ár-
bókum Íslands, bréfasöfnum sveit-
arstjórna, sýslumanna og amtmanna,
dómabókum, dómskjölum og margs
konar bréfum og skýrslum, alþing-
isbókum og þjóðsögum.
Í þessu fyrra bindi er fjöldi ljós-
mynda og teikninga frá fyrri tíð, lands-
lagsmynda, mannamynda og mál-
verka.
Útgefandi: Háskólaútgáfan. Bókin
er 342 bls. Verð: 3.990 kr.
Heimildarit
Fílar er í bóka-
flokknum Skoð-
um náttúruna.
Höfundur er Barb-
ara Taylor en þýð-
andi Örnólfur
Thorlacius.
Fílar eru ris-
arnir sem ráða
ríkjum í Afríku og
Asíu. Í þessari hrífandi bók er brugð-
ið ljósi á líkamsgerð og lífshætti
þessara gáfuðu og dularfullu spen-
dýra. Hér má lesa um hin ýmsu not
sem fíllinn hefur af rananum, um
flóknar leiðir fíla til samskipta inn-
byrðis, auk þess sem lesandinn lærir
að þekkja afríkufíla frá þeim asísku.
Þá er fjallað um helgisögur og þjóð-
sagnir af fílum frá ýmsum stöðum og
tímum. Bókin er prýdd skýring-
armyndum og meira en 180 litljós-
myndum.
Útgefandi er Skjaldborg bókaút-
gáfa. Bókin er 64 bls. Verð: 2.380 kr.
Dýralíf
Í SAUTJÁNDU bók sinni, Svölustu
7unni, snýr Þorgrímur Þráinsson sér
aftur að því að skrifa fyrir unglinga, en
á undanförnum árum hefur hann fyrst
og fremst skrifað barnabækur við góð-
an orðstír. Þannig voru bækurnar
Margt býr í myrkrinu og Nóttin lifnar
við valdar bestu barnabækur síðustu
aldar í kosningu sem Bókasamband
Íslands stóð fyrir árið 1999. Hvað efn-
istök varðar sver nýja bókin sig
kannski mest í ætt við fyrstu bækur
Þorgríms, Með fiðring í tánum og Tár,
bros og takkaskór þar sem löngun
unglinganna til að skara fram úr,
draumar þeirra um frama á fótbolta-
vellinum og fyrsta reynsla þeirra af
ástinni eru í fyrirrúmi.
Svalasta 7an greinir frá tæpu hálfu
ári í lífi Jóels Sveinssonar, þrettán ára
unglings sem býr ásamt móður sinni
og litlu systur á Akureyri. Þrátt fyrir
ungan aldur hefur Jóel þurft að bera
meiri ábyrgð en jafnaldrar sínir sökum
þess að móðir hans er virkur alkóhól-
isti og faðir hans, sem er stunginn af til
Kína, lætur ekkert í sér heyra. Þannig
hvílir uppeldi litlu systurinnar að mikl-
um hluta á herðum Jóels. Af lestrinum
má ljóst vera að Jóel er fyrirmynd-
arunglingur sem þrátt fyrir mikla
ábyrgð og áhyggjur nær að njóta sín í
góðra vina hópi jafnaldra. Líkt og nafn
bókarinnar gefur til kynna spilar fót-
boltinn stóra rullu í bókinni því Jóel
æfir af kappi með KA og dreymir um
að komast í landsliðið og verða um síð-
ir atvinnumaður í Englandi, eins og
Eiður Smári Guðjohnsen.
Höfundur byrjar bókina af miklum
krafti þegar hann kynnir aðalpersónur
bókarinnar til leiks. Þannig fáum við
að fylgjast með skemmtilegum uppá-
tækjum Jóels og bestu vina hans,
Tomma, sem er sjálfskip-
aður fyrirliði bekkjarins,
einstaklega orðheppinn
töffari og félagi Jóels á
fótboltavellinum, og Álf-
hildar, sem þeir félagar
eru báðir ansi spenntir
fyrir þó hvorugur þori al-
mennilega að stíga í
vænginn við hana.
Framan af bókinni er
frásögnin fremur hæg og
nokkuð um endurtekn-
ingar, sérstaklega í sam-
skiptum Jóels við móður
sína, sem hann ýmist
elskar eða fyrirlítur, allt
eftir því hvort henni tekst
að halda sér edrú eða
ekki. Þrátt fyrir þetta nær Þorgrímur
algjörlega að halda athygli lesenda,
ekki síst sökum þess hve stíllinn hjá
honum er lipur og skemmtilegur.
Hann þekkir greinilega vel til þeirra
persóna sem hann lýsir og samtölin
eru afar trúverðug. Eins fannst mér
skemmtilegt hve bókin er staðsett ná-
lægt okkur í tíma, því sögusviðið nær
frá desember 2002 fram á vor 2003.
Þannig er talsvert um vísanir í atburði
líðandi stundar, bæði hvað t.d. sjón-
varpsefni varðar og stjórnmálaatburði,
sem virka mjög vel og gerir það að
verkum að bókin stendur lesendum
enn nær en ella.
Um miðbik bókarinnar tekur sagan
hins vegar nokkuð nýja stefnu þegar
alvarleg áföll dynja yfir. Líf Jóels tek-
ur stakkaskiptum þegar fjölskyldan
neyðist til að flytja og aðlaga sig
breyttum aðstæðum. Í þessum seinni
hluta bókarinnar fer höfundur mun
hraðar yfir sögu en í fyrri hlutanum,
þannig að í stað þess að lesendur fái að
lesa hvað gerist, t.d. í samtölum og
sviðsettum atburðum, þá fer söguhöf-
undur í æ ríkari mæli að einfaldlega
segja hvað gerist og taka hlutina sam-
an, auk þess sem hann fer allt í einu að
hoppa fram og aftur í tíma. Þetta bitn-
ar nokkuð á persónusköpuninni, sem
fyrir vikið verður ekki
eins þétt og í fyrri hlut-
anum. Eins hefði ég
viljað sjá höfundinn
fylgja atburðum betur
eftir. Þetta á t.d. við um
atvikið þegar Jóel
kyssir, að því er virðist,
stelpu í fyrsta sinn.
Ljóst má vera að hann
hefur lengi verið dauð-
hrifinn af stelpunni,
sem er ein besta vin-
kona hans, samt fá les-
endur í raun sáralítið
að vita hvernig Jóel líð-
ur með þennan koss
eða hvort og hvaða
áhrif hann hefur á sam-
skipti þeirra. Samskonar dæmi um
frestun atburða er þegar Jóel biður
föðurbróður sinn um símanúmer föður
síns í Kína. Í bókinni segist föðurbróð-
irinn ætla að senda honum sms með
símanúmerinu síðar sama kvöld, sem
hann væntanlega gerir, en lesendur fá
ekki að fylgjast með því. Allt í einu um
fimmtíu blaðsíðum og nokkrum vikum
síðar er Jóel allt í einu kominn með
símanúmerið og gerir misheppnaða til-
raun til að ná í föður sinn. Hér hefði
höfundur haft kjörið tækifæri til að
byggja betur undir þennan atburð og
lýsa því t.d. hvernig Jóel líður þegar
hann loksins fær númerið og getur þar
með kannski náð tali af föður sínum
eftir þriggja ára þögn.
Í nýlegu viðtali hér í Morgunblaðinu
sagðist Þorgrímur sjá fyrir sér tvær
bækur til viðbótar um Jóel, fjölskyldu
hans og vini. Það verður óneitanlega
gaman að fá að fylgjast með þessum
persónum áfram, því þær eru bæði
áhugaverðar og skemmtilegar. Auk
þess finnst mér líka vanta betra nið-
urlag á þessa annars góðu sögu, því
endirinn á Svölustu 7unni er einum of
snubbóttur og Hollywood-legur að
mínu mati.
SKÁLDSAGA
Svalasta 7an
ÞORGRÍMUR ÞRÁINSSON
Andi ehf. 2003, 349 bls.
Silja Björk Huldudóttir
Fótboltadraumar
Þorgrímur
Þráinsson
SAGA Kristínar Snæfells er sukk-
saga Íslands. Flestir landar kannast
við margt af því sem kemur fram í
bókinni af eigin raun eða annarra.
Sögusviðið er að minnsta kosti ekki
framandi. En ævi Kristínar hefur mót-
ast af viðbrögðum hennar við þeim
áföllum og mótlæti sem geta orðið á
vegi manns í lífinu. Hún varð vitni að
banaslysi ung að árum, var kynferð-
islega misnotuð og þjáðist af óvissu
um faðerni sitt. Hvorki fjölskylda né
samfélag gerði ráð fyrir að hjálpræði
væri að finna í samtölum eða samstöðu
á erfiðum tímum, eða að það væri yf-
irleitt þess virði að takast á við vanda
og erfiðar aðstæður. Leyndarmálin
hlaðast upp, með allri þeirri skömm og
sjálfsásökunum sem þeim fylgja. Vím-
an er ósjálfráð lausn, því hún deyfir
vanlíðan á meðan á henni stendur. Þá
hrannast vandamálin upp, alkóhólist-
inn vorkennir sjálfum sér sífellt meir,
allt sem hann hefur lent í, neitar að
horfast í augu við eigin ábyrgð bæði á
uppákomum og því að leysa úr flækj-
um. Hann verður vanfærari um að
takast á við nokkurn hlut eftir því sem
ruglvefurinn þéttist, samskipti við
annað fólk eru yfirborðskennd og full
af átökum og forgangsröðun verður
undarleg, svo ekki sé meira sagt. Allt
gengur út á að fara út að skemmta sér,
hljómsveitargæjar eru toppurinn á til-
verunni, endalaust birtast nýir vinir.
Kristín Snæfells er Stína stuð. Ef hún
var ekki fyrirmynd Stuðmanna þegar
lagið var samið, rann hún að lokum
saman við þá frægu konu í huga
margra og kannski eigin.
Þrátt fyrir allar hrakfarirnar eiga
skemmtileg atvik sér stað
og margir verða til þess
að rétta hjálparhönd þeg-
ar mikið liggur við. Það er
öðrum að þakka að Krist-
ín fór í langtímameðferð
og fékk tækifæri til að
bjarga lífi sínu með því að
horfast í augu við alkóhól-
ismann. Það er helsti
kostur þessarar bókar að
sagan er þá langt frá því
að vera öll. Að komast út
úr ruglinu er miklu flókn-
ara en svo. Það tekur
langan tíma að læra að
hafa stjórn á lífi sínu. Það
verða áfram slys og það
koma áfram upp samskiptaörðugleik-
ar. Sá sem kann ekki annað en að flýja
undan erfiðleikum hættir því ekki svo
auðveldlega og þunglyndi tekur við.
Kristín átti enn margt ólært, en hún
tekur einn hlut í einu. Við bókarlok
hefur hún lært að fyrirgefa, bæði
sjálfri sér og öðrum, en maður hefur á
tilfinningunni að Kristín láti ekki þar
við sitja, því hún hefur haldið áfram
eftir meðferðina að vinna að því að
bæta sig og gera heiminum gott. Með-
al annars vann hún að því að koma á
fót áfangaheimili fyrir konur sem eru
að koma úr meðferð. Ágóði af sölu
þessarar bókar rennur til þess.
Til þess að texti fáist útgefinn þarf
hann að uppfylla margvíslegar kröfur
um atvinnumennsku því bókaútgáfa
er í eðli sínu íhaldssamur iðnaður,
byggður á aldagömlum, ef ekki árþús-
undagömlum, hefðum. Bókaforlag
skipar sérstakan mann til að fara yfir
texta sem það hyggst gefa út, til þess
að laga textann að þeim formúlum
sem nauðsynlegt er að uppfylla til að
bók teljist vönduð. Frávik frá þessari
uppskrift ættu að vera meðvitaðar til-
raunir, nýjungar sem listamaðurinn
hefur fram að færa.
Bók Kristínar Snæfells uppfyllir
engar af þessum kröf-
um, Kristín gefur bók-
ina út sjálf og ritstjóri
hennar er ekki á veg-
um neins forlags. Frá-
sögnin er eins og langt
sendibréf til vinkonu,
óöguð og óhamin. Höf-
undur virðist ómeðvit-
aður um stíl og allt sem
viðkemur uppsetningu
á texta. Það kemur þó
ekki að sök því frá-
gangur er allur til fyr-
irmyndar og innihaldið
uppfyllir allar kröfur
sem gerðar eru til
góðrar bókar. Sagan
hefur fléttu og ris, lausn og margar
hliðarsögur. Þetta er saga sem heldur
athygli lesandans allan tímann, svarar
ýmsum spurningum og vekur til um-
hugsunar um margvísleg málefni. Svo
er eins og bunki af óflokkuðum mynd-
um sem liggur uppi á sófaborði fyrir
tilviljun hafi verið prentaður hér og
þar með. Þar er ekkert punt, en það
hæfir þessum hráa stíl og fellur full-
komlega að efni bókarinnar. Bókin er
eins og mynd eftir næfan listmálara,
sem er óneitanlega fullgilt skapandi
verk, þótt málarinn hafi ekki nýtt
neinar brellur sem teljast annars
ómissandi í bransanum.
Það má vel lesa þessa bók í leit að
einhverju krassandi, en að mínu viti er
þetta þroskasaga sem á erindi við Ís-
lendinga, því þetta er saga sem við er-
um mörg persónur í og þekkjum þar
enn fleiri. Endirinn er til bóta, þótt
hann sé ekki að öllu leyti góður, eins
og lífið verður í besta falli. Stína má
vera áfram í stuði þótt hún hætti að
drekka og læri smám saman að lifa
með lífinu, en að eigin vali er hún ekki
lengur þessi persóna sem sungið var
um.
Bæ, Stína stuð!
ÆVISAGA
Sporin í sandinum
KRISTÍN SNÆFELLS
Ritstjóri Hrund Hauksdóttir, umbrot, útlit
og kápa helgi skj. friðjónsson, prentun
Gutenberg. 2003.
Lára Magnúsardóttir
Kristín Snæfells
LJÓSMYNDIR Jóns Ásgeirs
Hreinssonar í þessari litlu en
snotru ljósmyndabók, urðu til á
tólf mánaða tímabili í Aðaldal og
nágrenni á árunum 2000 og 2001.
Þá samdi hann einnig ljóðrænan
textann, fyrir utan tvö ljóð eftir
Sigfús Daðason og Pétur Halldórs-
son.
Þetta er safn á fjórða tugs ljós-
mynda. Svarthvítar myndirnar
sýna kaldranalegan sveitaheim;
drungalegur og allt að því þung-
lyndislegur blær einkennir verkið.
Myndirnar eru ýmist einskonar
kyrralífsmyndir eða portrett.
Þetta er einsemdarlegur og þögull
heimur. Þarna er mynd af snjó-
skafli í gluggakistu, gömlum snjó-
hlöðnum heyvinnutækjum, þarna
er upplýst bændabýli í skammdeg-
inu, ljóskeilur í þykku myrkri,
rekaviðarstaurar í köldu hjarni og
síðan svartur vegur sem liggur
þráðbeinn gegnum hvítan snjóinn í
mynd sem kallast Lífæð.
Það er stutt í tregakennda ljóð-
rænu í sumum myndanna, ekki
síst þar sem horft er inn í formin:
Snjórönd í gamalli sinu í mynd
sem nefnist Vetrarmegn, og önn-
ur, Landamæri, sýnir úr sér geng-
ið girðingarhlið, allt á skjön og
stemmningin eins dapurleg og hún
getur verið snemma vors þegar
snjóa leysir og allt er á kafi í
drullu.
Þessar náttúrustemmur, sem
flestar sýna ummerki um menn,
blandast myndum af fólkinu sjálfu.
Oftast er einn maður í mynd,
kannski tveir; þetta eru þöglar
ljósmyndir og stemmningsríkar
þær bestu, eins og sú af Upp-
stopparanum sem situr sperrtur
fyrir innan opnar dyr, önnur af
Vininum sem hallar sér fram á
heykvísl í hlöðuopi og svo myndin
af reiðmanninum í Áningu.
Stemmningin þar kallast á sterkan
hátt á við samnefnt málverk frum-
herjans Þórarins B. Þorlákssonar.
Myndaflæðið er brotið upp með
ljóðrænum texta höfundarins,
texta sem vinnur með myndunum
og útskýrir um leið skynjun ljós-
myndarans:
Finndu hvernig fjarar undan
þér
meðan þú bíður eftir framtíðinni
sem guðar ekki á glugga.
Opnaðu og hleyptu sjálfum þér
út. (7)
Annars staðar er textinn mark-
aður von sem ekki er treystandi:
Einstök blíða/ ilmur af vori,/ dá-
semd,/ hringlóttir speglar í hraun-
inu, hlýindi, flugan farin að
kvikna.// Ég tvístíg.// Gef svo skít í
þetta./ Þori ekki öðru./ Þetta er ill-
kvittni guðanna./ Hann mun sýna
á sér klærnar aftur./ Gerir það
alltaf. (35)
Höfundur dregur upp ljóðræna
mynd af Aðaldalnum, blæbrigða-
ríka en dökka; merkta einsemd og
dauða. Sjálfsagt er það meðvitaður
endir á verkinu að sýna hauskúpu
á skökkum girðingastaur.
Þetta er heildstætt verk og vel
hannað; myndir og texti sitja vel
saman í frekar litlu brotinu. Ljós-
myndirnar eru ójafnar að gæðum.
Þær bestu bera í sér ríka stemmn-
ingu og gefa tilfinningu fyrir landi
og fólki, en aðrar eru ekki meira
en kunnugleg augnabliksskot.
Verst er að þessi annars laglega
bók líður fyrir slæma prentun.
Vera má að frumprent ljósmynd-
anna hafi verið misgóð, en mynd-
irnar eru ójafnar í tónum og yf-
irhöfuð allt of gráar og flatar; það
vantar í þær dýptina til að þær
njóti sín eins og vera ber.
Drungaleg
sveitasýn
LJÓSMYNDIR
Beðið eftir framtíð
JÓN ÁSGEIR HREINSSON
48 bls. Prentun: Prentsmiðjan Oddi hf.
JPV útgáfa, Reykjavík 2003.
Einar Falur Ingólfsson
Dýraalfræði fjöl-
skyldunnar er í
þýðingu Atla
Magnússonar og
Örnólfs Thorlac-
ius.
Þetta alfræðirit
um undraveröld
dýranna skiptist í
sex meginkafla –
um spendýr, fugla, skriðdýr, froskdýr,
fiska, og lokakaflinn er um skordýr,
kóngulær og aðra hryggleysingja.
Hver kafli hefst á inngangi, þar sem
lýst er einkennum þeirra dýra sem um
er fjallað. Næst eru yfirlitsþættir með
myndum og upplýsingum um margar
og ólíkar tegundir og síðan er ítarefni
um tiltekin dýr. Þá er fjallað um hegð-
un og atferli dýra. Þetta er traust og
aðgengilegt en um leið stór-
skemmtilegt heimildarrit.
Útgefandi er Skjaldborg ehf. Bókin
er 264 bls. Verð: 8.890 kr.
Dýralíf
Búgúndí frá Búmbabúmba nefnist
skáldsaga eftir Helga Þórsson í
Kristnesi. Sagan gerist á Austur-
landi og fjallar um ólöglega innflytj-
endur á Seyðisfirði og afdrif þeirra.
„Bókin er í léttum dúr en glímir
samt við grafalvarlegt efni, þ.e.a.s.
samskipti Íslendinga og útlendinga.
Getur verið að eyjarskeggjar líti á
útlendinga sem fégráðugar skepnur
sem svífast einskis? Nema kannski
einstaka Norðurlandabúa?“ segir
m.a. í fréttatilkynningu frá útgef-
anda.
Helgi hefur áður sent frá sér bók-
ina Rottusögur.
Höfundur er útgefandi.
Bókin er 60 bls.
Skáldsaga