Morgunblaðið - 23.12.2003, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. DESEMBER 2003 B 5
BÆKUR
EF einhverjum dettur í hug að spyrja: Hvers
vegna er verið að þýða Miðnæturbörn á íslensku
núna, tuttugu og tveimur árum eftir að hún kom út
á frummálinu og vakti heimsathygli, fékk Booker-
inn og maður veit ekki hvað? Er þetta ekki of seint í
rassinn gripið? Eru ekki allir hættir að hugsa um
þessa bók? Ættum við ekki að einbeita okkur að því
að þýða Booker þessa árs og aðrar bækur sem eru
að sigra heiminn í þessum töluðu orðum? Ef ein-
hverjum dettur í hug að spyrja svona, þá er svarið
þetta: Miðnæturbörn er þýdd núna vegna þess að
það er aldrei of seint í rassinn gripið þegar um
meistaraverk er að ræða. Miðnæturbörn er þýdd
núna vegna þess að við vitum að ef íslenskt mál og
íslenskar bókmenntir eiga ekki þessa sögu og eru
ekki í snertingu við slíkar bókmenntir þá veslast
þær upp og deyja, hægum, leiðinlegum dauða. Og
Miðnæturbörn er þýdd núna vegna þess að það er
til þýðandi einmitt nú sem treysti sér til þess að
leggja í verkefnið sem er skal ég segja ykkur ekkert
áhlaupaverk. En það er svo annað mál að bókina
hefðum við auðvitað átt að hafa rænu á að þýða þeg-
ar hún kom út og var sjóðheit, spúandi hrauni yfir
gamalt landslag heimsbókmenntanna. Nei, því mið-
ur, við misstum af því gosi, sváfum það af okkur. Og
vitanlega eigum við að reyna að koma í veg fyrir að
slíkt hendi aftur, við eigum að halda vöku okkar svo
tungan og bókmenntirnar hér uppi á hjaranum
haldi lífi. Þetta er spurning um líf og dauða. Hvorki
meira né minna.
Og það eru víst einhverjir að spyrja þessara
spurninga, heyrir maður. Núna, í byrjun tuttugustu
og fyrstu aldarinnar! Og það er kannski eins gott að
svara þeim svo fólk gangi ekki um með einhverjar
ranghugmyndir. Og því er kannski vert að end-
urtaka herópið: Þýðingar eru lífsnauðsynlegar fyrir
okkur! Og þess vegna þurfum við líka að þakka
þeim sem sinna þeim verkum. Árni Óskarsson á
sannarlega þakkir skildar fyrir að hafa snarað Mið-
næturbörnum eftir Salman Rushdie á íslensku. Og
hann hefur unnið sitt verk með ágætum.
Árni leggur greinilega mikla áherslu á að halda
geysilega flókinni og oft og tíðum lotulangri setn-
inga- og málsgreinaskipan Rushdies og tekst það
vel. Frumtextinn er iðulega brotin upp
með svigum og öðrum innskotum sem
gera hann erfiðan aflestrar og raunar
annarlegan (ef marka má umsagnir
enskumælandi gagnrýnenda) og með
því að halda þessum einkennum í þýð-
ingu orkar textinn oft tyrfinn, jafnvel
svolítið höktandi, kannski svolítið þýð-
ingarlegur á köflum en verður fyrir
vikið sannfærandi. Frumtextinn er
einnig fullur af rími, orðaleikjum og
öðru stílskrauti sem þýðandanum
tekst oft að koma til skila. En það má
ímynda sér að tvennt í viðbót hafi vald-
ið þýðanda sérstökum erfiðleikum. Í
frumtextanum er Rushdie að þýða ind-
verska menningu og indverskt sam-
félag inn í engilsaxneskan viðtökuheim
og þótt hann byggi þar á hefð þá er það nokkuð sem
þýðandi hlýtur að þurfa að hafa í huga. Að auki er
sagan morandi í bókmenntalegum vísunum sem
þýðandi verður að vera mjög vakandi fyrir ef hann
ætlar ekki að vængstífa söguna sem flýgur léttilega
á milli aðskiljanlegustu texta í bókmenntasögunni,
allt frá Þúsund og einni nótt til Tristram Shandy og
allt fram til verka samtímahöfunda á borð við Grass
og Márquez.
Í þessum stutta ritdómi gefst ekki tóm til þess að
liggja yfir ýtarlegum samanburði á frumtextanum
og þýðingu en við samlestur fyrstu tíu síðnanna eða
svo kom í ljós að Árni er vakandi fyrir þessum þátt-
um. Fátt í þýðingunni vakti raunar spurningar eða
efasemdir en þó fannst einn klaufalegur galli; á síðu
ellefu vantar í þýðinguna þar sem hið ógurlega ætt-
arnef er kynnt til sögunnar. Afi sögumannsins hafði
til að bera nef sem „bylgjaðist eins og snarvitlaus
mjölbanani á miðju andlitinu,“ eins og segir í þýð-
ingunni, en í lok sömu efnisgreinar vantar eftirfar-
andi lýsingu úr frumtextanum: „Ingrid announced,
“You could cross a river on that nose.” (Its bridge
was wide.)“
Þetta ógurlega nef er eins konar leiðarstef í
gegnum bókina og er raunar ein af skírskotununum
til sögu Laurence Sterne frá átjándu öld, The Life
and Opinions of Tristram Shandy, Gentelman. Hið
sama mætti segja um frásagnarhátt Rushdies sem
einkennist af endalausum útúrdúrum, truflunum og
sögum sem sagðar eru innan sögunnar og innan
þeirra sagna og þannig koll af kolli. Á köflum hlýtur
lesandinn að verða allruglaður í ríminum enda bæt-
ist við að sagan leysist stundum upp í súrrealísku
ímyndunarafli höfundar. Talað var
um töfraraunsæi á ritunartímanum
en þá var áðurnefndur Gabriel
García Márquez talinn meistari þess
forms og hafði áhrif um allan heim.
Og raunar er söguþráðurinn allur af
yfirnáttúrulegum toga frá upphafi
til enda.
Miðnæturbörn segir ævisögu Sal-
eem Sinai sem var eitt af eitt þúsund
og einu barni sem fæddist á mið-
nætti fimmtánda ágúst 1947 en ein-
mitt þá stundina hlaut Indland sjálf-
stæði. Saleem sjálfur er
sögumaðurinn og rekur hann ævi
sína til 32 ára aldurs eða til ársins
1978. Einnig rekur hann sögu for-
eldra sinna og afa síns og ömmu 32
ár aftur í tímann. Bókin er þó annað og meira en
saga þessara persóna því henni er ætlað að vera
breið lýsing á indversku þjóðlífi og indverskri
stjórnmálasögu á tuttugustu öld, allt frá því að það
barðist til sjálfstæðis fullt af vonum og þar til þessar
vonir höfðu margar snúist upp í andhverfu sína á
síðari hluta aldarinnar.
Eins og önnur börn sem fæddust á miðnætti
þetta ágústkvöld 1947 er Saleem gæddur sérstök-
um hæfileika, hann getur horft inn í hjörtu og hugi
manna. Annar drengur fæddist á sama fæðingar-
heimili í Bombai og Saleem en hann var nefndur
Shiva og hafði hlotið hernaðarkunnáttu að gjöf. Sal-
eem er sonur fátæks götusöngvara en Shiva er
komin af ríkum aðalsættum. Hjúkrunarkona ruglar
þessum tveimur drengjum saman á fæðingarheim-
ilinu þannig að Saleem elst upp hjá ríku aðalsmönn-
unum og Shiva hjá götusöngvaranum. Upp frá
þessum ruglingi hina göldróttu nótt eru drengjun-
um sköpuð þau örlög að vera fjandvinir til æviloka.
Sagan er á köflum óborganleg skemmtun. Sprúð-
landi sagnagáfa Rushdies fær að njóta sín óheft. En
stundum reynir hún einnig á þolrifin. Á köflum er
engu líkara en höfundur sleppi sér algerlega og
sagnargerið verði yfirgnæfandi. Rushdie er agaðri í
síðari bókum sínum. Ef til vill er Hinsta andvarp
márans hans besta bók vegna þess að þar tekst hon-
um að beisla ímyndunaraflið. En hvað um það.
Þessa bók þurfa Íslendingar að lesa. Og nú geta
þeir lesið hana á íslensku. Það er auðvitað einn af
stórviðburðum þessarar bókavertíðar.
Einn af stórviðburðunum
ÞÝDD SKÁLDSAGA
Miðnæturbörn
SALMAN RUSHDIE
Árni Óskarsson þýddi. 459 bls. Mál og menning,
Reykjavík 2003.
Þröstur Helgason
Salman Rushdie
ÉG er ekki vel að mér í lista-
sögu. Hef ekki hugmynd um hvort
eitthvað er vitað með vissu um fyr-
irsætu málverksins Stúlka með
perlueyrnalokk eftir Johannes
Vermeer. Tracy Chevalier setur
sem betur fer ekki svoleiðis smá-
muni fyrir sig og lætur hvorki
þekktar né óþekktar staðreyndir
aftra sér frá því að segja í fyrstu
persónu sögu fyrrnefndrar fyrir-
sætu í skáldsögu sem ber sama
heiti og málverkið.
Stúlkan stóreyga með perlu-
eyrnalokkinn heitir Griet og er
vinnukona hjá fjölskyldu Ver-
meers í hollensku borginni Delft
árin 1664–1666. Dáir málarann
takmarkalaust, er ástfangin af
honum og verður bæði aðstoðar-
kona hans og fyrirsæta, konu hans
til mikillar skapraunar. Af hlýst
auðvitað heljarinnar drama, en ég
ætla ekki að spilla fyrir væntan-
legum lesendum með því að rekja
það hér. Segi bara að það verður
enginn svikinn af því að lesa þessa
bók. Hún er vel skrifuð, myndræn,
dramatísk og spennandi og upp-
fyllir allar kröfur sem maður gerir
til sögulegrar skáldsögu. Persón-
urnar eru flestar vel dregnar og
sannfærandi, þótt það trufli mann
einstaka sinnum hve nútímalegar
þær eru í hugsunarhætti, einkum
Griet. Aldarfars- og staðháttalýs-
ingar eru meistaralegar og allur
andblær sögunnar mystískur og
tregafullur einsog gamalt málverk
sem farið er að mást. Lesandinn
gengur rakleitt inn í söguum-
hverfið og flyst aftur um rúmar
þrjár aldir í einu vetfangi. Sér
bátana líða áfram á síkjunum,
finnur blóðfnykinn á kjötmark-
aðnum, skynjar vanmáttuga reiði
þeirra fátæku og lágt settu, fylgist
með málverkum meistarans verða
til frá fyrstu pensilstroku og andar
að sér sterkri lyktinni af línolíunni
á vinnustofunni. Sogast inn í þenn-
an heim sem er svo framandi bæði
í tíma og rúmi og langar ekkert að
snúa til baka. Ekki spillir fyrir að
hafa myndirnar af málverkum
Vermeers af stúlkunni með perlu-
eyrnalokkinn og borginni Delft á
bókarkápunni. Það gerir trúverð-
ugleikann enn meiri og fær mann
næstum til að trúa að sagan sé
sönn, þótt hér sé auðvitað rakinn
skáldskapur á ferðinni.
Þýðing Önnu Maríu Hilmars-
dóttur er kapítuli út af fyrir sig.
Þrautunnin og úthugsuð og hvergi
feilnóta. Það er hrein nautn að lesa
þýðingu sem rennur einsog frum-
skrifaður íslenskur texti án
minnstu merkja um þá skelfilegu
ísl/ensku sem tröllríður flestum
þýðingum samtímans úr ensku.
Einhvers staðar las ég að
Stúlka með perlueyrnalokk væri
kvennabók en ég á bágt með að
trúa að karlmenn séu hættir að
njóta þess að lesa vel skrifaðar
sögur jafnvel þótt þær séu sagðar
frá sjónarhóli konu. Þetta er bók
sem ætti að lesast af öllum bók-
menntaunnendum hvers kyns sem
þeir eru og á hvaða aldri sem þeir
eru og jafnvel þeir sem ekki lesa
nema eina bók á ári ættu að velja
þessa.
„Konur fyrri alda
impra á sannindum“
BÆKUR
Skáldsaga
STÚLKA MEÐ PERLUEYRNALOKK
Tracy Chevalier, þýðandi Anna María
Hilmarsdóttir, PP Forlag 2003, 235
bls.
Friðrika Benónýs
ÞEGAR menn taka til við að iðka
einhverja íþrótt þá verða menn
gjarnan gagnteknir af henni. Þetta á
ekki síst við um golfíþróttina og
finnst sjálfsagt mörgum nóg um að
menn skuli nota bjartasta tíma ársins
hér á hjara veraldar til að slá litla
bolta út um grænar grundir daginn
inn og daginn út í stað þess að taka
til hendinni í garðinum heima hjá sér.
Dr. Ingimar varð gagntekinn af golfi
fyrir áratug eða svo þegar hann hóf
að leika golf af einhverri alvöru, eins
og hann segir í formála. Hann lét sér
ekki nægja að spila golf yfir bjartasta
tímann heldur grúskaði hann einnig í
skammdeginu. Afrakstur þessa
grúsks og golfiðkunar hans er nú
komið á prent í þessari bók. Helj-
arinnar bók sem er 352 blaðsíður
með miklum fjölda mynda og teikn-
inga, meðal annars af öllum 18 holu
golfvöllum landsins.
Bókin er gríðarlega yfirgripsmikil
og þegar menn hafa lesið sér aðeins
til í henni komast menn að því að hún
er ágætlega upp sett og í raun þægi-
legt að nota hana sem uppflettirit. Í
upphafi virkaði hún dálítið ruglings-
leg þar sem höfundur setur hana upp
í stafrófsröð, eins og titill bókarinnar
ber reyndar með sér. Þannig er allt
sem viðkemur golfi og byrjar á A
haft undir þeim staf, sama hvort um
er að ræða erlendan kylfing, lista yfir
sigurvegara á Artic Open á Akureyri
eða útskýringu á hvað sé „annar
bolti“. Þannig er farið í gegnum allt
stafrófið.
Í bókinni er að finna mikinn fróð-
leik, íslensk orð yfir flest allt sem við-
kemur golfi, frægir erlendir kylfingar
koma við sögu og margir íslenskir
auk þess sem nokkrir golfvellir víða
um heim eru nefndir til sögunnar.
Raunar get ég ekki séð hvernig að-
ferðum hefur verið beitt í þeim efn-
um því sem dæmi má nefna að af
þeim fjölmörgu frábæru golfvöllum
sem eru í Algarve-héraði í Portúgal
sé ég ekki nándar nærri alla þá
nefnda sem mér hefði þótt ástæða til
að hafa þar inni – fyrst verið er að
nefna einhverja. Sömu sögu er að
segja af völlum í Englandi og Skot-
landi og Bandaríkjunum einnig. Til-
gangurinn með því að nefna þá sem
nefndir eru en ekki aðra liggur ekki í
augum uppi og sýnist þetta sannast
sagna hálf-tilviljunarkennt.
Á sama tíma og bókin er full af
gagnlegum upplýsingum þá finnst
mér fullmikið af því góða á stundum.
Þannig eru talin upp helstu afrek
fjölmargra íslenskra kylfinga og er
gaman að renna yfir það – sumt í það
minnsta. En algjörlega finnst mér
óþarft að talja upp sigur þeirra á ein-
hverjum opnum mótum í gegnum ár-
in. Opin mót eru það mörg að þetta
hefur í raun enga þýðingu og verður
alls ekki tæmandi. Þannig má til
dæmis sjá að Sigurður Pétursson, sá
gamalreyndi kylfingur og golfkenn-
ari, „sigraði m.a. á SR móti hjá GL
1979, Jonnie Walker móti GR og á
Flugleiðir Open hjá GK 1984, stiga-
móti hjá GR 1986...“ eins og segir í
bókinni. Síðan heldur upptalningin
áfram og lesandi kemst að því að
hann sigraði líka nokkrum sinnum á
Landsmóti lögreglumanna, enda hef-
ur kappinn starfað þar um árabil.
Alfræðibókin um golf A-Ö er fín
uppflettibók, sérstaklega þegar menn
hafa áttað sig á hvernig hún er upp-
sett, en ég fer ekki ofan af því að á
stundum er upptalningin fullmikil þar
sem hún er heldur ekki tæmandi.
Full af fróðleik
ÍÞRÓTTIR
Alfræðibókin um golf A-Ö
DR. INGIMAR JÓNSSON
umbrot: Pjaxi ehf., prentun: Pjaxi ehf/
Delo tiskarna í Slóveníu. Kápuhönnun:
Pjaxi ehf./Guðrún Birna Ólafsdóttir.
Sportútgáfan 2003
Skúli Unnar Sveinsson
SKOTVOPNAEIGN er töluvert al-
geng hér á landi og er það ekki síst
vegna þess að veiðimennska, til sjós og
lands, er mörgum Íslendingum í blóð
borin. Þá hefur skotfimi, af ýmsu tagi,
verið stunduð hér um árabil. Til marks
um það er að Skotfélag Reykjavíkur
mun vera elsta íþróttafélag landsins,
stofnað 1867.
Þegar bók Egils J. Stardal, Byssur og
skotfimi, kom fyrst út árið 1969 hafði
lítið verið skrifað um skotvopn og með-
ferð þeirra á íslensku. Vissulega höfðu
veiðimenn sagt frá vopnum sínum í
skráðum endurminningum og veiðisög-
um, en hér fengu íslenskir skotmenn
fyrst í hendur greinargott yfirlit yfir
sögu skotvopna, þróun þeirra og gerðir.
Þá var gerð grein fyrir þeim skotvopn-
um sem algengust eru hér á landi,
haglabyssum og rifflum, og nokkrum
undirstöðuatriðum í skotvopnafræðum.
Bókin var endurprentuð 1976, en hefur
nú lengi verið illfáanleg.
Sú endurskoðaða útgáfa Byssna og
skotfimi sem nú kemur fyrir augu les-
enda hefur verið umskrifuð að töluverð-
um hluta. Enn sem fyrr er hér ágrip af
sögu skotvopna og fjallað um hagla-
byssur í mismunandi útfærslum svo og
riffla. Höfundur fjallar um þær skot-
hylkjastærðir, sem algengar eru hér á
landi, og eiginleika þeirra. Þá er gerð
grein fyrir miðunartækjum riffla og
kaflar um tækni við skotveiðar, svo sem
að skjóta fugla á flugi, og ýmis und-
irstöðuatriði riffilskotfimi. Þar eru
margir fróðleiksmolar sem koma skot-
mönnum vel. Einnig er lesendum leið-
beint um hreinsun og meðferð skot-
vopna, veiðiferðir og hvernig
skynsamlegt er að búa sig til veiða.
Ljóst er að höfundur fylgist ágætlega
með á sínu sviði og gerir hér grein fyrir
ýmsum þeim nýjungum sem boðist hafa
skotmönnum á undanförum árum.
Þannig er bæði sagt frá 3½ þumlunga
(89 mm) haglaskotum og byssum fyrir
þau og stuttu magnum riffilskothylkj-
unum sem hafa verið að ryðja sér til
rúms, einkum vestanhafs. Myndir hafa
einnig verið endurnýjaðar að hluta í
bókinni.
Undirritaður saknaði nokkurra atriða
við lestur þessarar endurskoðuðu út-
gáfu. Nefna má að vel er sagt frá eig-
inleikum haglaskota með blýhöglum, en
fengur hefði verið að ítarlegri umfjöllum
um högl úr öðrum efnum og eiginleika
þeirra. Ýmsar þjóðir hafa takmarkað
notkun blýhagla og hafa skotfærafram-
leiðendur brugðist við því með því að
bjóða högl úr öðrum efnum. Ekki er
ólíklegt að íslenskir skotmenn þurfi að
kynna sér eiginleika þeirra á næstum
árum, ekki síst þeir sem stunda veiðar
erlendis að einhverju marki.
Sumt hefur orðið útundan í þessari
endurskoðun, má t.d. nefna að fram-
leiðslu sjálfhlæðunnar Browning A-5
mun hafa verið hætt árið 2000, þótt
öðru sé hér haldið fram (bls. 23). Þá er
svolítið skondið að miða stærð skotak-
lasa riffilskota við tíeyring (bls. 150),
mynt sem fallin er úr gildi og mörgum
gleymd.
Það er fengur að þessari bók fyrir allt
áhugafólk um skotvopn, skotveiðimenn
og iðkendur hinna ýmsu greina skotfimi.
Þarna er mikinn fróðleik að finna og
bókin góður grunnur fyrir alla sem vilja
fræðast um eiginleika skotvopna og þau
margslungnu fræði sem þeim tilheyra.
Bókin er lipurlega og oft fjörlega skrif-
uð. Höfundur er ófeiminn að láta gamm-
inn geisa á stundum og leyfir sér líka að
skjóta léttum skotum, sbr. (bls. 86-7): „Í
sumum löndum, t.d. hér á landi, hafa
misvitrir löggjafar verið að kasta hönd-
um til veiðilaga og laga um dýravernd
án þess að hafa, að því að séð verður,
neitt vit á þessum málum, eða nenna að
kynna sér þau.“ Öllum slíkum ætti þessi
bók að vera skyldulesning!
Fróðleikur
um byssur
SKOTVOPNAFRÆÐI
Byssur og skotfimi
EGIL JÓNASSON STARDAL
3. útgáfa endurskoðuð.Prentuð í Finnlandi.
Útgefandi Ísöld ehf., Reykjavík. 221 bls.
Guðni Einarsson