Morgunblaðið - 15.01.2004, Blaðsíða 35

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. JANÚAR 2004 35
HPV-próf og bólusetning
Það, að veirur valdi þessum sjúk-
dómi, hefur opnað nýjar leiðir til
að greina rétt þær konur sem eru
í raunverulegri áhættu að fá leg-
hálskrabbamein og getur jafn-
framt bætt eftirlit með þeim. Í
dag eru aðgengilegar aðferðir til
að greina veiruna hjá þeim konum
sem sýkst hafa af henni. Erlendar
rannsóknir sýna að beita má þess-
um veiruprófum til að bæta núver-
andi leit með hefðbundnum frumu-
strokum. Þessi próf munu
auðvelda eftirlit með þeim konum
sem hafa endurteknar vægar og
óljósar breytingar og auðvelda eft-
irlit með konum eftir keiluskurð.
Meðal eldri kvenna er unnt að
nýta HPV-prófið til að sannreyna
hvort kona um fertugt, sem hefur
eðlileg fyrri frumustrok, sé laus
við HPV-smit. Kona, sem á þeim
aldri er laus við slíkt smit, þyrfti
ekki að mæta til nýrrar leitar fyrr
en eftir 4–5 ár, og mætti jafnvel
hætta að koma til leitar eftir 60
ára aldur, svo fremi að ekki verð-
ur breyting á kynlífshegðan henn-
ar, maka hennar eða sambýlis-
manns.
Unnið er að þróun bóluefnis
gegn HPV-veirunni m.a. með þátt-
töku ungra íslenskra kvenna.
Fyrstu rannsóknir lofa góðu og
benda til að innan fárra ára verði
komið á markaðinn bóluefni sem
nota má til að bólusetja konur og
karla fyrir kynþroskaaldur. Slík
bólusetning mun ekki ná fullum
áhrifum fyrr en að loknum heilum
mannsaldri og mun því ekki
gagnast meirihluta kvenna í dag.
Nýskipan leitarstarfsins
Stöðnun nýgengis og dánartíðni
leghálskrabbameins eftir 1990 auk
aukningar í fjölda forstigsbreyt-
inga og fjölgunar legháls-
krabbameina hjá yngri og mið-
aldra konum hefur leitt til gerð
nýrrar leitar- og rannsóknaráætl-
unar á Leitarstöð sem tengir hið
hefðbundna frumustrok við HPV-
greiningarprófun. Kostnaðarauki
er áætlaður um 25 milljónir árlega
næstu fimm árin en mun síðan
skila sér aftur í þjóðarbúið í færri
tilfellum leghálskrabbameina og
fækkun skoðana meðal eldri
kvenna. Þessi leitaráætlun hefur
verið kynnt heilbrigðisyfirvöldum
en hefur ekki á þessu stigi hlotið
samþykki þeirra.
Blikur á lofti
Frá upphafi hafa kvenskoðanir á
Leitarstöð verið unnar í góðu
samstarfi við kvennadeild Land-
spítala – háskólasjúkrahúss. Þetta
samstarf hefur lengst af byggt á
formlegum samstarfssamningi
milli þessara stofnana en nú
bregður svo við að Landspítali –
háskólasjúkrahús hefur sagt upp
þessu samstarfi frá 1. mars 2004.
Ástæður þessa eru sagðar hlið-
aráhrif af hvíldarákvæðum EES-
samnings sem leiða til að læknar
verða að hafa hvíld fyrir og eftir
vakt en það leiðir í reynd til að
færri læknar eru að störfum að
degi til. Nýlegar sparnaðar-
aðgerðir heilbrigðisyfirvalda eru
einnig sagðar hafa leitt til harðn-
andi aðhaldsaðgerða af hálfu
stjórnenda spítalans. Af hálfu
Leitarstöðvar hefur lengi verið
leitað eftir nánara samstarfi við
stjórn heilsugæslunnar í Reykja-
vík. Þær tilraunir hafa til þessa
skilað litlum árangi m.a. vegna
áhrifa helgunarsamnings heilsu-
gæslulækna sem takmarkar mögu-
leika þeirra til starfa utan heilsu-
gæslustöðva. Ástæður þessa
ástands eru vafalaust fleiri en
ástæðulaust er að tíunda þær
frekar hér. Það er þó umhugs-
unarefni að samningar um mönn-
un stranda ekki á fjármagni þar
sem Leitarstöð greiðir fyrir þessa
þjónustu og er reiðubúin að gera
svo áfram.
Á vegum Leitarstöðvar eru ár-
lega gerðar um 33.000 skoðanir
vegna leghálskrabbameinsleitar og
um 18.000 skoðanir vegna brjósta-
krabbameinsleitar. Um 60% þess-
ara skoðana fara fram á Leit-
arstöð. Margar þessara kvenna
leita eftir skoðun vegna einkenna
og hafa þær forgang samkvæmt
núgildandi samningi við heilbrigð-
isráðuneytið. Það er því ljóst að ef
ekki rætist úr þessum vanda mun
það hafa þau áhrif að lengja verð-
ur millibil skoðana frá því sem nú
er og konum með einkenni verður
vísað til bráðamóttöku og heilsu-
gæslu eða til sérfræðinga á stofu.
Þetta mun aftur leiða til aukinna
vandamála þessara stofnana, auk-
ins kostnaðar hins opinbera og
nýrrar fjölgunar krabbamein-
stilfella.
Lokaorð
Mikill árangur er af legháls-
krabbameinsleit hér á landi og er
markmið Leitarstöðvar að bæta
þennan árangur enn frekar. Hvort
svo verður er komið undir skiln-
ingi heilbrigðisyfirvalda á nýsköp-
un leitarstarfsins og vilja stjórn-
enda Landspítala –
háskólasjúkrahúss og Stjórnsýslu
Heilsugæslu Reykjavíkur að leysa
þau samstarfsvandamál sem við
blasa.
Höfundur er yfirlæknir
Leitarstöðvar.