Morgunblaðið - 16.01.2004, Blaðsíða 8

8 | FÓLKIÐ | FÖSTUDAGUR 16|1|2004 MORGUNBLAÐIÐ
Fáar þjóðir í heiminum eru eins stoltar af sjálfum
sér og Íslendingar. Hér er allt best og flottast.
Við keppumst við að lofa land og þjóð og jörmum
hvert upp í annað, um eigið ágæti, eins og rollur
í rétt. Og allir sem efast um eða gagnrýna þessa
blindu þjóðernishyggju eru einfaldlega neikvæð-
ir. Þjóðernisnasisminn einkennir okkur öll. Hann
kann að virðast krúttlegur í blaðri eldri borgara í
heita pottinum, landkynningum sem senda
ískaldan bjánahroll niður eftir bakinu á manni en
skín svo í gegn í miskunnarlausri harðneskju
sinni og eigingirni þegar kemur að flóttafólki og
innflytjendum. Allt er best og flottast á Íslandi.
Því er haldið að manni frá blautu barnsbeini, frá
foreldrum, skólum og fjölmiðlum. Ég er búinn að
gleyma af hverju ég kaus að fæðast hér. Ég man
ekki einu sinni hvort ég hafði eitthvert val.
Leifur Eiríksson var Íslendingur. Það er engin
spurning. Samt var hann fæddur og uppalinn á
Grænlandi. Það skiptir ekki máli. Hann var samt
ekki Grænlendingur. Esjan er líka flottasta fjall
ever. Samt man ég ekki eftir því hvernig hún lítur
út. Hún er svona eins og hrúga af grjóti. Ég gæti
ekki lýst henni fyrir einhverjum sem hefur ekki
séð hana. En ég gæti teiknað Matterhorn. Það
er töff fjall. Í fegurðarkeppni landa yrði Ísland í
besta falli vinsælasta stúlkan. Hvað er svona
merkilegt við íslenska hestinn? Er hann betri en
hestarnir á Falklandseyjum? Íslenski hesturinn
kann tölt. Er það ekki álíka merkilegt og að
kunna Moonwalk? Við hæðumst að útlendingum
sem hafa einhverjar ranghugmyndir um Ísland
og hneykslumst á fáfræði fólks um þennan nafla
alheimsins. Sjálf vitum við ekkert um daglegt líf
á Madagaskar.
Sem barni var mér sagt að íslenskt lambakjöt
væri besta kjöt í heimi. Og að íslenskt vatn væri
það besta í heimi. Það voru því mikil vonbrigði
þegar ég smakkaði lambakjöt í Kína. Það var
enginn munur! Þetta var bara lambakjöt. Ís-
lenska kindin er aftur á móti flottasta kind í
heimi, stolt og ákveðin með kúkinn úr sér dingl-
andi aftan úr sér. Hún er eins og Al Pacino með
klósettpappír lafandi uppúr buxnastrengnum. Að
halda því fram að vatn sé betra á Íslandi en ann-
ars staðar er eins og að halda því fram að Ópal
sé betra á Akureyri en í Keflavík.
Við höfum gert Ísland að guði. Íslendingar eru
hundheiðnir og dýrka stokka og steina. Þeir
tigna landið en ekki þann sem skapaði það. Ís-
land er ekkert betra eða verra en önnur lönd.
Þetta er allt meira eða minna eins. Og það er
enginn munur á okkur eða Sierra Leoneum. Það
er til gott fólk og slæmt. Og gott fólk er ekkert
frekar á Íslandi en annars staðar.
Ísland er eins og gamall afi sem er hvorki fal-
legur né skemmtilegur og í mesta lagi einkenni-
legur. En manni finnst vænt um hann vegna
þess að hann er afi manns.
Jón Gnarr
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Afi minn,
Ísland
HUGRENNINGAR ALÞÝÐUMANNS
HUGRENNINGAR ALÞÝÐUMANNS
Michael Moore er ekki bara vinsæll fyrir
kvikmyndir sínar og bækur heldur er hann
ekki síður umdeildur fyrir skoðanir sínar
og hvernig hann setur þær fram. Fyrir
stuttu kom þekktasta bók hans út á ís-
lensku á vegum Forlagsins undir nafninu
Heimskir hvítir karlmenn. Þær Heiðrún
Marteinsdóttir, laganemi við Háskóla Ís-
lands, og Katrín Jakobsdóttir, íslensku-
nemi við Háskólann og varaformaður
Vinstri grænna, lásu bókina.
LYGAR OG SAMSÆRI
Heiðrún Marteinsdóttir segir að bókin
hafi ekki verið góð, en hún hafi verið athygl-
isverð. „Moore er einn þeirra manna sem
er ekkert óviðkomandi. Kúariða, ósónlagið,
bókasöfn, byssueign, bensíneyðsla, Bush
og margt fleira lendir undir vökulu auga
Moores. En skæruhernaður Moores byggist
upp á að skjóta til allra átta í von um að
eitthvert skotanna hæfi mark. Slíkt hefur
aldrei þótt heillavænlegt vilji menn hljóma
trúverðugir og Moore missir einfaldlega
flugið í heilögu stríði sínu gegn stóra bróð-
ur. Það voru því miður of margir kaflar bók-
arinnar þar sem mér þótti hreint ótrúlegt að
nokkur skynsamur maður færi með lygar á
lygar ofan í viðleitni sinni til að leiða brengl-
un bandarískra stjórnvalda í ljós.“
Heiðrún segir að Moore virðist sann-
færður um að ekki þurfi að sýna fram á
réttmæti staðhæfinga sinna, en til að þyrla
ryki í augu lesandans og hylma yfir eigin
lygi saki hann aðra óspart um lygar og sam-
særi. „Þótt vel megi vera að einhverjar
staðhæfinga Moores séu sannar, þá eru að
sama skapi of margar sem eru ósannar.
Sýnt hefur verið fram á að staðhæfingar
Moores um m.a. félagslega kerfið, stríðs-
rekstur Bandaríkjanna, viðleitni yfirvalda til
fóstureyðinga og kosningasjóð Bush eru
hreinn uppspuni og heimildir sem hann
nefnir þessu til stuðnings tala öðru máli.
Þegar mönnum þykir á sig hallað er ávallt
gott að heyra rödd einhvers sem er á sama
máli. Mörgum þykir Moore eflaust vera
þessi rödd og loka því augunum fyrir stað-
reyndum sem segja annað. Mörgum virðist
hreinlega standa á sama hvort Moore segi
rétt frá eður ei. Það er því áhyggjuefni að
verk Moores skuli vera svo víðlesin sem
raun ber vitni þar sem fáir virðast leggja sig
í líma við að kanna réttmæti orða hans. Ef
til vill er það hins vegar þankagangur minn
sem laganema að krefjast þess að rök séu
færð fyrir máli og því er mér ógerlegt að
samþykkja Moore sem sjálfskipaðan póli-
tískan siðapostula.
Moore virðist einn af þeim sem hugsa
upphátt og frásagnir hans verða sökum
þess beinskeyttar og fyndnar. Þótt ég sé
ósammála megininntaki bókarinnar og
mörgum skoðunum
Moores þá er bókin
ekki alslæm. Ég get
eindregið mælst til
þess að fólk lesi
m.a. kaflann um út-
rýmingu karlmanna,
sem er óborganlega
fyndinn. Moore segir
móður náttúru hafa
hafist handa við að
losa sig við karl-
menn og sem fyrr er
ekki grunnt á samsæriskenningum í hug-
arfylgsnum höfundarins.
Að öllu gamni sleppt hafa vinstrisinnaðar
kenningar Moores að geyma miklar öfgar
og fyrir þann sem ekki þekkir vel til þykir
það furðu sæta að órökstuddar skoðanir
hans skuli rata í hillur bókabúðanna. En
Bandaríkjamenn virðast taka skoðunum
þessum opnum örmum og bækur Moores,
sem og bækur öfga-íhaldsfólksins Rush
Limbaughs og Anne Coulter, seljast líkt og
heitar lummur.“
HRESSANDI LESNING
Katrín Jakobsdóttir segist hafa haft mjög
gaman af að lesa bókina enda sé hún
mjög hressandi fyrir alla vinstrimenn. „Það
sem Michael Moore tekst, ólíkt þeim sem
venjulega tjá sig um stjórnmál, stjórnmála-
fræðingum og lærðum mönnum, er að gera
pólitík skemmtilega – sem er ekki vanþörf
á! Hann bendir hins vegar oft á hluti sem í
sjálfu sér eru alveg „politically correct“ en
gerir það á ótrúlega skemmtilegan hátt.
Hann fjallar t.d. um umhverfismál á
mannamáli sem allir í íslenskum stjórn-
málum mættu taka sér til fyrirmyndar. Það
er ekki snefill af tæknikratisma í Michael
Moore; hann segir bara það sem honum
finnst, beint út. Það er hrikalegt að lesa
frásögn hans af kosningasvindlinu í Flór-
ída þegar Bush var kjörinn forseti – hvern-
ig allir „hugsanlegir“ og „grunaðir“ glæpa-
menn voru þurrkaðir út af kjörskrá sem
bitnaði auðvitað einkum á svertingjum.
Annar áhugaverður kafli er þegar hann
sýnir fram á það, með einföldum tölum,
hvernig bandarískt efnahagslíf hefur
þróast út í fákeppni og hvernig skattbyrð-
arnar lenda æ meir á einstaklingunum
vegna þess að fyrirtækin eru öll skráð á
Cayman-eyjum eða Bermúda, þó að öll
starfsemi þeirra sé í Bandaríkjunum –
þetta ætti að vera lærdómsrík lesning fyrir
Geir Haarde og skyldulesning fyrir þann
vinstrimann sem einhvern tíma tekur við
af honum í embætti.“
Katrín segir að sem áhugamanneskju
um skólamál hafi sér fundist kaflinn sem
nefnist Þjóð fávitanna einna bestur. „Þar
er rætt um bandarískt skólakerfi, sívax-
andi ítök fyrirtækja í skólunum sem
styrkja þá og fá á móti að láta auglýs-
ingum rigna yfir nemendur á sama tíma og
ríkið neitar að styrkja skólana frekar.
Þetta minnir líka á íslenska orðræðu um
að atvinnulífið eigi að taka aukinn þátt í
skólakerfinu.
Í raun er Michael Moore einn af fáum
sem hafa komið vinstrisinnaðri blaða-
mennsku á kortið í Bandaríkjunum. Og
hann kveður þá í kútinn sem vilja meina
að þeir sem gagnrýna Bandaríkin séu bara
haldnir Bandaríkjahatri eða „anti-
americanism“ því að hann sjálfur er erki-
Bandaríkjamaður, derhúfukani sem borðar
ábyggilega of mikið af hamborgurum ef
marka má útlitið. Sjálfur er hann sprottinn
úr rótum bandarískrar verkalýðsstéttar
þannig að enginn getur sakað hann um
Bandaríkjahatur. Í stuttu máli: Mjög hress-
andi lesning fyrir alla áhugamenn um
stjórnmál.“ |arnim@mbl.is
Morgunblaðið/Kristinn
Umdeildur
HVÍTUR
karlmaður HEIÐRÚN:Þyrlar rykií augu
lesandans
KATRÍN:
Lærdómsrík
lesning fyrir
Geir Haarde
http://www.bowlingforcolumbine.com
http://www.bowlingfortruth.com