Lesbók Morgunblaðsins - 25.05.2002, Síða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 25. MAÍ 2002
A
ERNOUT Mik er einn af
virtustu myndlistarmönn-
um Hollendinga. Hann býr
í Amsterdam, þar sem
hann vinnur að myndlist
sinni og kennir við Ríkis-
akademíuna þar í borg.
Hann hefur tekið þátt í
fjölda einka- og samsýninga víða um heim og
sýnt fyrir Hollands hönd á Sao Paulo-tvíær-
ingnum, og á Feneyjartvíæringnum. Í list-
sköpun sinni hefur Aernout notast markvisst
við myndbandsmiðlun og rýmismótun í athug-
un sinni á félagslegum afstæðum í veru-
leikanum og má segja að hin vandlega svið-
settu, leiknu en hljóðlausu myndbandsverk séu
orðin hans auðkenni í listinni. Framsetningin á
myndbandsverkunum er þó grunnatriði á sýn-
ingum Aernout, þar skapar hann nýtt rými
innan sýningarrýmisins, sem færir áhorfand-
ann í meiri nálægð og ákveðna afstöðu við
myndbandsverkið. Þannig hefur verkum
Aernout verið lýst sem myndbandsinnsetning-
um, sem samanstanda af samspili vídeóverk-
anna og tilbúins rýmis. „Það má segja að ég
hafi verið mjög upptekinn af því að skoða birt-
ingarmyndir veruleikans, einkanlega í mynd-
bandsverkunum. Þau gerast einhvers staðar á
mörkum skáldskapar og veruleika og fjalla um
umskiptin þar á milli. Þau sýna veruleika sem
reynist vera tilbúningur eða samsettan veru-
leika sem virðist sannur. En um leið hef ég allt-
af verið mjög upptekin af virkni sýningarrým-
isins sem slíks, og að skapa umhverfi sem
tekur mið af stöðu sýningargestsins, og gerir
reynslu áhorfandans að órjúfanlegum þætti í
myndbandsinnsetningunni,“ segir Aernout.
Eldri og nýrri verk
Aernout Mik var gestakennari við myndlist-
ardeild Listaháskóla Íslands fyrir rúmu ári og
myndaði þar þau tengsl við íslenskt listalíf sem
urðu til þess að hann sýnir nú í Nýlistasafninu.
„Ég kynntist þar m.a. Tuma Magnússyni
myndlistarmanni og hefur hann tekið að sér
hlutverk sýningarstjóra. Á sýningunni verð ég
með fjögur myndbandsverk sem öll hafa verið
sýnd á einum stað áður, en sýningin í heild er
nokkuð sem verður til í samhengi við rýmið
sem ég vinn með hér,“ segir Aernout.
Umrædd myndbandsverk nefnast, „Three
Laughing and Four Crying“, „Territorium“,
„Glutinosity“, og „Middlemen“ og segir Aern-
out þau gerð á ólíkum tímabilum. „Ég blanda
saman eldri verkum sem ég vann snemma á tí-
unda áratugnum og nýrri verkum, frá síðasta
ári. Í verkunum vinn ég iðulega með hugmynd-
ina um litla hópa fólks sem staðsettir eru í
ákveðnum aðstæðum og tilteknu umhverfi.
Umhverfið er kunnuglegt en í verkunum hef
ég endurskapað aðstæðurnar með tilbúningi. Í
eldri verkunum vísuðu þessar aðstæður til lok-
aðra og afmarkaðra rýma, s.s. heimilis eða
vinnustaðar svo dæmi séu nefnd. Undanfarið
hefur áherslan hins vegar færst yfir á opinber-
an vettvang og fjölmiðlaímyndir. Þessum verk-
um hef ég síðan smíðað ákveðið rými í sýning-
arsal Nýlistasafnsins þar sem ég nýti mér
lengd salarins og ítreka hana með því að skera
salinn að endilöngu. Síðan leitast ég við að
skapa gangleið fyrir áhorfandann sem er allt
að því „lífræn“ og hlykkjast í bugðum og út-
skotum ýmiss konar eftir rýminu endilöngu.
Þannig glatar áhorfandinn heildaryfirsýn yfir
rýmið sem hefur áhrif á upplifun hans af
myndbandsverkunum.“
Aernout hefur skipað eldri verkunum í ann-
an enda herbergisins, og hefur hann með-
höndlað rýmið þar á annan hátt en í þeim hluta
sýningarsalarins sem hinn nýrri verk eru.
„Myndbandsverkin sem vísa til hins opinbera
umhverfis eru felld inn í rými með háum veggj-
um, sem skapar meiri fjarlægðarupplifun en
hinum megin, þar sem veggir eru lægri og til-
finningin verður persónulegri og nánari.“
Aernout leggur mikla áherslu á að skapa ná-
in tengsl milli þess veruleika sem á sér stað í
myndbandsverkunum og skynjunar áhorfand-
ans. Hann gerir tilraun með slíka speglun í
herbergi inn af stigaganginum sem liggur upp
á aðra hæð hússins við Vatnsstíg 3, þar sem ný
salarkynni Nýlistasafnsins eru nú til húsa.
Herbergið er lítið og þar hefur listamaðurinn
komið fyrir púðum og teppum svo sýningar-
gesturinn geti látið fara þar vel um sig. „Ef
fólk staldrar við í herberginu skapast mjög
áhugaverð framlenging á því sem ég kanna í
myndbandsverkunum og lýtur að því hvernig
hópar misókunnugs fólks haga sér í afmörk-
uðum aðstæðum. Þar kemur fram ákveðin tog-
streita og samskiptamynstur, sem mótast af
ákveðnum félagslegum reglum og persónuleg-
um, tilfinningalegum viðbrögðum. Þessar að-
stæður geta átt við um einhver þeirra afmörk-
uðu herbergja sem myndböndin eru sviðsett í,
en getur einnig átt við um gesti í sýningarsal.
Mér líkar það sérstaklega vel þegar slík tengsl
myndast því ég lít ekki á mig sem vídeólista-
mann, frekar sem skúlptúrista, þar sem skilin
milli verksins, skynjunar áhorfandans og um-
hverfisins í kring eru opnuð upp á gátt,“ segir
Aernout.
Mannlíf í klösum
Sagt hefur verið um verk Aernouts Mik að
þau kanni hið félagslega umhverfi okkar og
varpi ljósi á ósýnilega innri byggingu þess,
sem einkennist af togstreituni milli einstak-
lingsvitundar og múgmennsku. Aernout segir
þessa sýn tilkomna af hans eigin skynjun á um-
hverfinu. „Í þeim sjónrænu miðlum sem við
eigum að venjast í samtímanum, s.s. kvik-
myndum og myndböndum, liggur megin-
áherslan á könnun á sálarlífi tiltekinna sögu-
hetja og einkennist nálgunin af áherslu á
einstaklinginn. Ég sé umheiminn miklu frekar
í ljósi stærri eða smærri hópa fólks, þar sem
hver um sig færist frá einum hópi til annars, en
afstæðurnar fela alltaf í sér klasa af hópum í
tilteknu umhverfi, eða ákveðnum fjölda líkama
sem afmarkast af ákveðnu rými. Það sem er
síðan áhugavert að mínu mati er hvernig þess-
ir hópar mynda ákveðna lífræna heild, þar
hver og einn líkami í senn sjálfstæð eining í
rýminu, og hluti af umhverfðri heild þar sem
mörkin milli einstakra líkama eru óljós.“
Samtalið beinist nú aftur að myndbands-
verkum Aernouts, og er hann spurður hvort
þau séu nokkurs konar tilraunir um ofan-
greindar afstæður einstaklinga í tilteknu rými.
„Já, en ef til vill tek ég mér dálítið skálda-
leyfi við sköpun hinna afmörkuðu aðstæðna.
Ég hef bæði litið til smærri rýma, eins og
vinnustaða, heimilis, eldhúss eða óskilgreinds
herbergis, til hins opinbera vettvangs, t.d. í
verkinu sem lýsir nokkurs konar uppþoti. En
persónurnar sem ég set inn í hvert og eitt rými
falla ekki alltaf að þeim hugmyndum sem fólk
gerir sér almennt af aðstæðunum. Ég hef til
dæmis sett hóp af gömlum mönnum inn í
dæmigert fjölskyldueldhús. Þannig er tilgang-
urinn ekki sá að búa til nákvæmar eftirmyndir
kynnuglegra rýma, heldur að skapa aðstæð-
urnar þannig að þær séu þekkjanlegar en þó
nógu ókennilegar til að fá sýningargestinn til
að endurskoða bæði aðstæðurnar sem hann
sér og þá ímynd sem hann ber með sér í hug-
anum t.d. af „heimilinu“ eða „fjölskyldunni“. Í
nýrri verkum hef ég beint sjónum í auknum
mæli ímyndum og aðstæðum sem flestir fá ein-
göngu úr fjölmiðlum. sem við sjáum t.d. í fjöl-
miðlum,“ segir Aernout.
Áföll og katastrófur
Verkið „Middlemen“ mætti nefna sem dæmi
um aðstæður sem birtast okkur ítrekað í fjöl-
miðlum, en þar setur Aernout á svið verðbréfa-
þing, þar sem hegðun hinna jakkafataklæddu
verðbréfamiðlara ber vitni um að einhvers
konar áfall hafi átt sér stað. Pappír liggur um
víð og dreif og fas skrifstofumannanna ein-
kennist af allt að því lamaðri óvirkni. Við og við
rennur þó æði á einn og einn verðbréfamiðl-
aranna sem hleypur fram og aftur þar til að allt
leggast aftur í sama farið. Verkið sýndi Aern-
out upphaflega í Japan en eftir voðaverkin í
New York 11. september hlaut myndbands-
verkið skyndilega nýtt og ógnvænlegt sam-
hengi. „Já, verkið hefur vakið annars konar at-
hygli eftir hörmungarnar í New York en það
gerð áður, en upphaflega sýndi ég „Middle-
men“ í Japan, þar sem mikil efnahagskreppa
var að leggja mark sitt á samfélagið. Verkið
fékk því einnig aukið vægi í því samhengi. En
þannig er nú með verkin að þau vísa til sam-
félagslegarar reynslu, framsetja almennar
ímyndir og eiga því erindi við samtímann um-
fram þá stund sem þau eru búin til,“ segir
Aernout.
„Middlemen“ birtir skýrt tilfinningalega
upplifun sem algeng er í verkum Aernouts.
„Ég veit ekki afhverju, en persónurnar í verk-
unum sveiflast iðulega milli andstæðra póla í
tjáningu. Annars vegar stirðna þær í allt að því
katatónískri leiðslu, þar sem lokað er algerlega
á vitundina um návist hinna, þrátt fyrir að hin
líkamlega og rýmistengda nálægð sé greinileg
og til staðar. Hins vegar eiga þær til að brjót-
ast fram í líkamlegu offorsi, sem virkar „óvið-
eigandi“, óþægilegt eða átakanlegt í hinu af-
markaða samhengi.“
–Nú eru myndböndin þín unnin við mjög
stýrðar aðstæður. Hvernig kemur það heim og
saman við þær tilraunaforsendur sem við kom-
um inn á áðan?
„Ég vinn myndböndin nokkurn veginn eins
og kvikmynd, og nota stundum fleiri en eina
tökuvél. Undirbý vandlega ákveðið svið og
búninga og fæ leikara til að framkvæma ákveð-
ið ferli. Leikararnir eru hins vegar iðulega
óreyndir og byrja ég alltaf að taka upp án þess
að hafa æft nokkuð. Þegar ég byrja svo um-
svifalaust að mynda og leikstýra hópnum kem-
ur það iðulega mjög flatt upp á hópinn. Þannig
verður til ákveðin taugaspenna bæði hjá mér
og leikurunum sem skapar svigrúm fyrir hið
óvænta. Því má segja að ég noti þessar stýrðu
aðstæður til þess að skapa ákveðið stjórnleysi.
Þá leysist úr læðingi orka sem getur af sér alls
kyns hluti,“ segir Aernout Mik að lokum.
Sýningin Aernouts Mik stendur til 30. júní
og er haldin í nýjum sal Nýlistasafnsins að
Vatnsstíg 3. Opnunin verður í dag, laugardag,
klukkan 16.
heida@mbl.is
Morgunblaðið/Jim Smart
„Ég sé umheiminn sem samsafn hópa í tilteknu umhverfi,“ segir hollenski myndlistarmaðurinn Aernout Mik, sem sýnir í Nýlistasafninu.
LÍKAMAR Í
AFMÖRKUÐU RÝMI
Framlag Nýlistasafnsins
til Listahátíðar í Reykjavík
er að þessu sinni sýning
hollenska myndlistar-
mannsins Aernout Mik.
HEIÐA JÓHANNSDÓTT-
IR ræddi við Aernout
um myndlist hans.