Lesbók Morgunblaðsins - 08.06.2002, Síða 4

Lesbók Morgunblaðsins - 08.06.2002, Síða 4
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. JÚNÍ 2002 T ÓNLISTIN sem hér er til um- fjöllunar er þeirri náttúru gædd að renna heldur auðveldlega úr skilgreiningargreipum popp- fræðinga. Merkimiðinn „raftón- list“ segir í raun réttu harla lítið enda styðst flest tónlist í dag við rafmagn á einn eða annan hátt (!). Og ekki batnar það þegar við erum farin að ræða um þessa raftónlist í dægurtónlist- arlegum skilningi. Útskýringa – og það nokk- uð nákvæmra – er því þörf og affarasælast að demba sér í þær strax, svo eitthvað gagn og gaman sé nú hægt að hafa af þessari grein. Hér er nefnilega skýr greinarmunur gerð- ur á raftónlist í „sígildri“ merkingu orðsins og þeirrar dægurtónlistarlegu en báðar stefnur eru nefndar raftónlist (sú „sígilda“ er reyndar í mun meiri mæli kölluð elektrónísk tónlist). Hér fer því ekki úttekt á Varèse, Stockhau- sen, Cage og félögum frekar en að fjallað verði um brautryðjendastarf Magnúsar Blön- dal Jóhannssonar hér á landi. Með raftónlist, í dægurtónlistarlegum skilningi, er átt við tónlist sem styðst eink- anlega við tölvur, hvað varðar tilurð, flutning o.s.frv. Undir þetta má fella allar „dans“-tón- listarstefnur samtímans (aftur, hér er ekki verið að tala um Max Greger eða Caprítríóið) eins og hús (e. house), taktbrot (e. breakbeat), tæknó (e. techno), trommu- og bassa (e. drum’n’ bass) og svo má telja. En einnig til- raunakennda tónlist, eins og óhljóðalist, til- raunakennt rafpopp, hin ýmsu afbrigði af sveimi o.s.frv. Með tímanum virðist sem svo, að stefnur, eða réttara sagt nöfn þeirra, bæti á sig merk- ingargildi og víkka þær þá út. Þungarokk í dag á ekki lengur við þungt rokk einvörðungu heldur er þetta regnhlíf yfir hundruð und- irstefna og orðið felur í sér lýsingu á ákveðnum lífsstíl og -viðhorfum. Líku er farið með opið orð eins og „raftónlist“. Það tengist ákveðnu fólki, ákveðinni tónlist og ákveðnu lífsmunstri þó að orðið sjálft vísi eingöngu til þess að tónlist sé búin til með tilstuðlan raf- magns. Þannig að þegar talað er um raftónlist í „réttum“ hópi er „réttur“ skilningur lagður í orðið. En hvað með það, áfram með smjörið! 00000001 Það er rétt að taka það fram, áður en lengra er haldið, að vissulega getur heimur dægur- tónlistar og sígildrar í þessum efnum skarast. T.a.m. er erfitt að staðsetja það sem Hilmar Jensson og Skúli Sverrison hafa verið að gera í tónlist sinni, og einnig er margt af því sem hið tónelska Tilraunaeldhús hefur staðið fyrir þrándur í götu skilgreiningarsinnans. En ég er þeirrar skoðunar að einhvers staðar verði að greina á milli, til auðveldunar á skilningi. Tek þó afar skýrt fram að með því er ég ekki að leggja neinn pólitískan dóm á þessar stefn- ur. Tónlist er tónlist og engar refjar. En nú er tímabært að þrengja umræðuna nokkuð. Fyrir um 15 árum eða svo fór það sem í daglegu tali er kallað danstónlist að stíga upp úr sveittum klúbbum í Bandaríkj- unum og fór að gera strandhögg víða um heim. Upp úr 1990 fór svo danstónlistin, eða tæknóið að sölsa undir sig æ fleiri lendur, að ekki sé talað um eyru áhugasamra hlustenda. Formið flæddi og inn í aðrar stefnur sem fyrir voru, og gaf dansvæna tölvutónlistin rokkinu t.a.m. gott spark í rassinn. Tæknóið blómstr- aði því ekki bara, heldur sprakk það út með látum og sundraðist í æ fleiri undirstefnur, sumar þeirra svo afbyggðar frá hinu uppruna- lega að það var/er illmögulegt að dansa við þær! Það sér reyndar ekki enn fyrir endann á þessari þróun og poppfræðingar viðurkenna almennt að hvergi séu meiri sóknarfæri (æ, maður er nýkominn úr kosningahamnum) eða nýsköpun og í dans/raf/tæknótónlistinni. Þessir straumar náðu að sjálfsögðu fljót- lega til stranda hins nýjungagjarna og tækni- vædda Íslands sem umfaðmaði þá þegar. Framan af var starfsemin kirfilega neðan- jarðar, en raftónlistin er, mætti segja, í eðli sínu list þeirra sem láta verkin tala og eru lítt fyrir að trana sér og sinni persónu upp á allt og alla, líkt og er lenska rokkarana. Upp úr 1995 fer þó ýmislegt að gerast hér og fleiri og fleiri tæknóhausar fara að gægjast upp úr holunum. Með aukinni þróun, hvað tækni og tónlist varðar, fór hinn alþjóðlegi raftónlistarheimur að skreppa saman, hægt og bítandi, og fyrr en varði fór Ísland að verða hin ásættanlegasta gerjunarstöð í þessum geira. Útþrá íslenskra raftónlistarmanna, samfara útflutningi á tónlist þeirra, tók að vaxa og heimsóknum erlendra listamanna, hvort sem er til spilamennsku eða tónlistar- gerðar fjölgaði einnig. 00000002 Ýmsir aðilar og/eða viðburðir hafa vegið þyngra en aðrir, hvað framþróun hins ís- lenska raftónlistarsamfélags varðar. Hér er því rétt að henda fram nokkrum tímapunkt- um: Árið 1995 stóð Þórhallur Skúlason fyrir stofnun útgáfufyrirtækisins Thule, sem síðan þá hefur vaxið jafnt og þétt og stendur nú fyr- ir töluverðum útflutningi á íslenskri raftónlist af öllum gerðum að heita má. Um líkt leyti gekk Sigtryggur Berg Sigmarsson í hljóm- sveitina Stilluppsteypu sem fram að því hafði spilað tilraunakennda pönktónlist. Ásamt þeim sem fyrir voru, Heimi Björgúlfssyni og Helga Þórssyni, hófst hann handa við að búa til löng og tormelt verk sem nálguðust hreina hljóðlist, eður óhljóðalist. Stilluppsteypa átti eftir að ná langt, í þeim litla geira sem hún starfar í, og nýtur nú vinsælda og virðingar um allan heim. Útgáfur hennar eru orðnar fjölmargar og selst hið smáa upplag – ef mið- að er við heimsmarkaðinn – af hverri plötu iðulega upp. Stilluppsteypa eru sannarlega minni háttar stórstjörnur í heimi tilrauna- kenndrar raftónlistar, eins afkáralega og það kann að hljóma. Ári síðar, 1996, fóru þeir Eldar Ástþórsson og Arnþór Sævarsson í loftið á X-inu með út- varpsþáttinn Skýjum ofar, hvar eingöngu var leikin trommu- og bassatónlist. Eldar og Arn- þór eru drífandi menn og í kjölfarið var staðið fyrir hinum og þessum uppákomum út um all- an bæ. Þetta vatt þannig utan á sig að nú eru nær allir helstu trommu- og bassasnúðar bún- ir að heimsækja landann, margir í gegnum hin mjög svo virku Virknikvöld. Síðastliðin fimm ár hefur sókn erlendra plötusnúða al- mennt í Ísland reyndar stóraukist og heim- sóknir erlendra plötusnúða hingað eru orðnar að reglulegum viðburði, frekar en hitt. Í apríl 1999 var Tilraunaeldhúsið stofnað, með það að markmiði að kanna útmörk tón- listar á hina ýmsustu vegu. Hróður kokkanna sem þar elda hefur fyrir löngu borist langt út fyrir eldstóna og á síðasta ári kom út plata þar sem ekki ómerkari listamenn en þeir Barry Adamson og finnski naumhyggjutæknódúett- inn Pan Sonic leiddu saman rafhesta sína. Sá diskur, og fleiri útgáfur frá Eldhúsinu, hafa nú fengið dreifingu um allan heim og seljast í þúsundum eintaka. Um jólin sama ár kom út fyrsta breiðskífa rafpoppkvartettsins múm, Yesterday was Dramatic – Today is OK. Sú plata vakti gríð- arlega athygli erlendis og í framhaldinu gaf þýska útgáfufyrirtækið Morr Music, sem er virt mjög, út endurhljóðblöndunarskífu þar sem þýskir raflistamenn tóku múmlög traustataki. Allt þetta eru góð dæmi um gróskuna sem verið hefur í íslenskum rafheimi undanfarin ár. Öll þessi athafnasemi hefur að sjálfsögðu komið róti á fólk, hérlendis sem erlendis, og má kannski segja að það sé búið að koma á há- hraðatengingu á milli íslensks raftónlistar- heims og þess útlenda. 00000003 Það sem hefur haft gríðarlega mikið að segja um þessi mál öll er einmitt það sem ýjað er að í lokin á kaflanum á undan. Tæknin. Hún hefur allt að segja, þá sérstaklega í tónlist sem byggir þetta mikið á tölvutækninni. Hlutur sem mörgum er farið að þykja svo gott sem sjálfsagður, rafpósturinn, er t.a.m. búinn að umbylta öllum samskiptum og sam- skiptaformum síðustu árin. Hvað tónlistariðk- un varðar eru menn að senda á milli sín mynd- ir, texta, myndbönd og tónlist; þvers og kruss um heiminn og skiptast þar á skoðunum. Viðamiklum síðum og gagnabönkum er þá haldið úti á veraldarvefnum þar sem allir, gef- ið að þeir séu tengdir, geta fylgst grannt með þróun mála, kjósi þeir svo. Frammámenn í raftónlistargeiranum eru allir sammála um að þessi þróun hafi haft afar mikið að segja um vöxt og viðgang tónlistar- formsins. Rétt er og að benda á að raftónlistarmark- aðurinn er lítill, og er þá næstum því sama til hvaða geira er litið. Það er ekki eingöngu vegna þess hversu Ísland er frábært og æð- islegt, að t.d. allir helstu trommu- og bassasn- úðarnir hafa kíkt hingað á klakann. Ástæðan liggur líka í smæð trommu- og bassageirans. Saman með greiðum og tíðum netsamskipt- um, og ástríðu listamannanna, er kannski ekki skrýtið að heimsóknirnar hafi verið jafn- algengar og raunin er. Það er einnig staðreynd að þótt að umsvifin séu sannarlega mikil hjá raftónlistarfólki, þá fara þau ekkert afskaplega hátt. Einkum tvær ástæður liggja að baki þessu, og snúa þær í fyrsta lagi að innra skipulagi útgáfa en í öðru lagi að menningarlegri hlið tónlistarinn- ar. Þeir sem starfa dags daglega í þessum heimi eru sammála því að boðleiðir séu al- mennt séð fremur greiðar og auðveldar. Kristín Björk Kristjánsdóttir hjá Tilrauna- eldhúsinu orðaði þetta skemmtilega við grein- arhöfund þegar hún setti muninn á stærri fyr- irtækjum og minni fram þannig að hjá þeim fyrstnefndu snýst þetta um að selja eina plötu í 200.000 eintökum en hjá þeim síðarnefndu um að selja 200 plötur í 1.000 eintökum. Það má því ljóst vera að hver útgáfa er ekki kynnt með lúðrablæstri og söng enda í raun óþarfi. Hér er verið að fást við lítinn, en traustan, við- skiptamannahóp sem hugnast tilraunakennd tónlist fremur en sú sem syndir í megin- straumnum. Já, jaðartónlist var það heillin. Kristín benti líka réttilega á að fólk innan þess geira sem hún starfar við, tilraunatón- listar, er eðli málsins skvt. jafnan opið fyrir tilraunum og reiðubúið að kasta sér í blindni í djúpu laugina ef svo ber undir. Útgáfur og starfsemi þeirra sem stunda svona tónlist að einhverju marki eru þá jafnan margar og allt- af virðast mörg járn vera í eldinum. Hver var svo að segja að það væri ekki hægt að lifa af tónlist? Svo haldið sé áfram að velta fyrir sér ein- kennum raftónlistarinnar þá hefur löngum verið kvartað yfir því að þeir sem leggi stund á raftónlist séu oftar en ekki hlédrægir kúr- istar, sem feli sig á bakvið tölvurnar sínar, spili sjaldan eða ekki á tónleikum, og hangi mestan partinn heima í svefnherberginu, hvar þeir forrita sína tónlist í friði og spekt. Það þarf ekki að koma á óvart að þessar gagnrýn- israddir berast einkum úr rokkheimum, sem með því eru í raun á dólgslegan hátt að varpa gildum og viðmiðum sem eiga við þá tónlist yf- ir á form sem lýtur allt öðrum lögmálum. Það er líka svolítið erfitt að reyna að alhæfa um að ástundendur raftónlistar séu einrænar manngerðir. Það á t.d. sjaldnast við þá sem stunda tilraunakennda raftónlist og ef eitt- hvað er þyrfti að skilyrða þetta við dansdeild- ina. En eitt lítið dæmi úr rokkheimum skýtur þessa fullyrðingu í raun niður. Þegar dauða- rokkið var og hét, sem seint myndi teljast ró- lyndisleg og „inni í sig“ tónlist, var fremur einkennandi hversu feimnir og hlédrægir for- sprakkarnir voru. Oftar en ekki djúphugsandi tónlistarmenn sem fóru margir hverjir í fram- haldsnám í sígildri tónlist, er hinum stuttlífa dauðarokksstormi linnti hér á landi. 00000004 Hér hefur verið stiklað á stóru í gegnum hin tvískipta heim raftónlistar á Íslandi; hin dansvæna og hin tilraunakennda og reynt að leggja mat á það hvað það er sem gerir hann svona virkan en um leið frekar falinn fyrir augum almennings. Eins og fram kemur þekkja umsvif þessa heima ekki landamæri og í gegnum notendavæna tækni og ástríðufulla athafnasemi þjóta skilaboðin, tónlistin og áætlanirnar út um allan heim, þveran og endi- langan. Hér er allt því opið um leið og það er á vissan hátt lokað. Notendavæn tækni gerir áhugasömum það auðvelt að tengjast þessum heimum, en svo virðist sem heilbrigður skammtur af fyrirhöfn þurfi og að fylgja með, því það er langt í frá verið að ota þessu að fólki, eins og svo oft er gert með rokkið/popp- ið. Áunninn smekkur er þetta víst kallað er- lendis. Það er allt að gerast í íslenskri raftónlist um þessar mundir. En munið bara að hafa augun opin og eyrun sperrt. RAF- MÖGNUÐ STEMMNING Gott gengi íslenskrar raftónlistar, í dægurtónlist- arlegum skilningi, hefur farið skammarlega lágt hérlendis. ARNAR EGGERT THORODDSEN skoðaði þennan lifandi en um margt dulda tónlist- argeira og velti fyrir sér inntaki hans og eðli. Morgunblaðið/Arnaldur Biogen, listamaður hjá Thule, dansar hér dátt við rífandi raftóna. Íslensk raftónlist er í mikilli gerjun um þessar mundir og hefur reyndar verið um árabil. TENGLAR .......................................................... www.breakbeat.is www.kitchenmotors.com www.thulemusik.com www.fire-inc.demon.nl/stilluppsteypa www.noisedfisk.com/mumweb arnart@mbl.is

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.