Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.2002, Síða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 22. JÚNÍ 2002
L
ENGI hef ég beðið eftir að fjöl-
miðlar hinnar meintu menningar-
glöðu borgar á hjara veraldar fjöll-
uðu um Brügge, menningarborg
Evrópu 2002. Hef lítið orðið var við
það í dagblöðunum. Því síður
myndskeið í sjónvarpi, og þó virt-
ist mér sem margur hafi álitið
Reykjavík nafla heimsins fyrir tveim árum er
borgin naut titilsins ásamt heilum átta öðrum.
Væntingarnar öllu frekar háttur hins fáfróða í
sjálfumgleði og meintri óskeikulli visku, því
satt að segja erum við aftarlega á merinni
varðandi skilvirkt upplýsingastreymi á mark-
verðum menningarviðburðum austan hafs
sem vestan. Höfum talið okkur hafa efni á að
láta dýrmæt og lærdómsrík tækifæri til að
skyggnast inn í hámenningarheim annara
borga fram hjá okkur fara, bara si sona. Eða
kannski er þetta einungis andvaraleysi þjóðar
sem vill láta slá sig til riddara með aðfengnum
og tilbúnum klæðskerasaumuðum lausnum,
nokkurs konar andlegri stórmarkaðavöru. Til
hvers að ómaka sig við að skapa sjálfir og á
eigin forsendum ef menn geta fengið menn-
inguna niðurlagða og fyrirhafnarlaust frá út-
landinu? Um leið sannað fyrir umheiminum
að við erum eins og allir hinir í stóru lönd-
unum, þótt helst eyrnamarkist það við leiðta-
mann og miðstýrðan múg með grunnfærða af-
þreyingu að leiðarljósi.
Í dagsferð á þessar slóðir á síðastliðnu
hausti leit ég í eigin barm og skammaðist mín
sjálfur niður í tær fyrir að hafa ekki heimsótt
Brügge og Gent áður, skildi ekki af hverju
leið mín hafði ekki legið þangað. Var svo lán-
samur að vera með fólki sem þekkti vel til og
náði að fá yfirsýn yfir margt mikilsvert og
stórbrotið, lukum svo deginum með málsverði
í miðri gömlu Antwerpen. Var ákveðinn að
fara aftur og betur undirbúinn á þessar slóðir
á útmánuðum en hef ekki átt heimangengt af
persónulegum ástæðum, en vona að úr rætist.
Missi þó kannski af því sem ég vildi helst sjá,
sem er sýning á verkum málarans Jan van
Eyck sem lýkur 30. júní, fæddur í nágrenni
Maastricht 1380, heygður í Brügge 1441. Van
Eyck var ekki einasta mikilsháttar niður-
lenskur málari, heldur lagði að mörgu leyti
grunn að nýrri málunartækni þar sem notast
var við línolíu sem bindiefni litarefna í stað
eggjahvítu líkt og í ítalska temperamálverk-
inu. Hin nýja tækni varð upp frá því helsta
kennimark niðurlenska og norðlæga mál-
verksins og breiddist fljótlega út um alla álf-
una. Málarinn hefur kunnað sitt fag með mikl-
um ágætum, því verk hans eru mörg hver í
þeim mæli fersk og vel varðveitt þrátt fyrir
aðskiljanlegasta rask sumra þeirra í aldanna
rás að til fádæma má telja, einkum hvað varð-
ar hina frægu altaristöflu í Stint-Baafs dóm-
kirkjunni í Gent. Þá bera þau í sér þá sér-
stöku og merkilegu útgeislan þó nokkurra
málverka síðmiðalda, sem voru fyrirboði nýrri
tíma, í þeim bjarmaði fyrir endurfæðingunni
og listhugtakinu sem framlengingu hand-
verksins. Sköpunarvaka og undirbyggingu
hugtaksins við hlið og ígildi annarra háleitra
vísinda.
Kannski ekki með öllu víst að van Eyck hafi
einn og fyrstur komist að niðurstöðunni með
línolíuna, en hann er sagður örugglega sá
fyrsti sem tókst að endurgera innrými á raun-
sæjan hátt. Svo mál sé einfaldað, miðla mynd-
ir hans skynhrifum líkum þeim sem opinber-
ast er menn horfa um opinn glugga eða opna
hurð inn í tilfallandi rými. Eru helstu og
veigamestu einkenni mynda hans ásamt hátt-
inum hvernig hann töfrar fram andrúmið
kringum viðfagsefnin hverju sinni, samfara
samtengjandi útfærslu og meistaralegum tök-
um á skuggaskiptum og ljósbrigðum.
Brügge útleggst brú og dregur nafn sitt af
brúnni yfir fljótið Zwin, þar sem fyrsti greif-
inn af Flæmingjalandi byggði sér borg á ní-
undu öld. Gegndi því hlutverki að vera virki
gegn árásum víkinga er iðulega komu með lát-
um askvaðandi úr norðri. Eftirkomendurnir í
greifastandinu gerðu hana að höfuðstað sínum
og vegna hagstæðra samganga um fljótið til
sjávar, en þangað eru fimmtán kílómetrar,
varð Brügge er fram liðu stundir mikilvæg
hafnarborg. Á tólftu öld var hún orðin miðstöð
innflutnings af ull frá Englandi, hráefnis í
framleiðslu hins eftirsótta flæmska klæðnaðar
sem verslað var með um alla álfuna. Á þrett-
ándu öld var borgin innlimuð í Hansabanda-
lagið, sem réð yfir allri verslun frá Skandinav-
íu til Rússlands.
Sem aðsetur hertoganna af Búrgúnd varð
borgin eitt þýðingarmesta menningarsetur
Evrópu, sem blómstraði langt fram eftir
fimmtándu öld og náði hámarki er málarar
eins og Jan van Eyck, Hans Memling, Hugo
van der Goes og Gerard David störfuðu þar.
Jafnframt auðugasta og voldugasta borg álf-
unnar, en í lok fimmtándu aldar urðu mikil
umskipti er siglingaleiðin varð smám saman
ógreiðfær vegna hreyfinga í hinum sendnu
jarðvegslögum á leiðinni til sjávar, afturkipp-
ur kom í fataiðnaðinn og mektardagar borg-
arinnar liðin tíð. Það var svo fyrst í byrjun
síðustu aldar að Brügge endurheimti að
nokkru fyrri stöðu sína þegar fram var ræstur
tólf kílómetra langur þráðbeinn áll er tengir
hana við hafnarborgina Zeebrügge.
Uppruni byggðar á þessum slóðum á sér þó
lengri sögu, nær til búsetu Rómverja í norð-
anverðri álfunni á fyrstu öldum okkar tíma-
tals. En svo skeði það á fimmtu öld að Norð-
ursjór flæddi yfir strandlengju landflæmis
sem nú markast af vestur Flæmingjalandi.
Tvö hundruð árum seinna tók það svo að
hörfa hægt og hægt til baka og skildi eftir sig
frjósama jörð með síkjum alla vega. Þegar á
sjöttu öld tóku kristnir Frankar að dreifa sér
um svæðið en sagan hermir að fyrsti landset-
inn hafi verið Balduin nokkur sem árið 862
nam brott Judith, heittelskaða dóttur Karls
konungs sköllótta. Karolínski kóngurinn sem
varð að vonum bálillur gaf hinum fífldjarfa
tengdasyni þá einungis að heimamundi land-
skika yst í Norður Gallíu, hvert á herjuðu iðu-
BRÜGGE – MENN-
INGARBORG EVRÓPU
Hin forna niðurlenska borg Brügge í vestur Flæmingjalandi, þeim hluta landsvæðisins sem nú tilheyrir Belgíu,
er menningarborg Evrópu 2002. Ásamt Gent sem er austar telst hún eitt af djásnum álfunnar, einkum hvað
menjar frá miðöldum snertir, yst sem innst dæmi um óviðjafnlegt handverk.
BRAGI ÁSGEIRSSON hermir hér sitthvað af borginni og málaranum Jan van Eyck.
Myndin Guðsmóðirin með barnið og Rolin kanslara (1436) er með þekktari málverkum sög-
unnar, og þótt hún búi yfir mikilli rýmisvídd er hún einungis 66x62 sm. – Louvre í París.
Með fullum rétti má nefna þennan kastala Akropolis-borgarinnar því hér stóð virki Balduens I
greifa af Flæmingjalandi. Brjóstvörn gegn herskáum víkingum úr norðri.
Brügge útleggst brú
og dregur nafn sitt af
brúnni yfir fljótið
Zwin, þar sem fyrsti
greifinn af Flæm-
ingjalandi byggði sér
borg á níundu öld.