Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.2002, Síða 7

andi stjórn Leikfélagsins né þeirri nefnd
sem gerði samninginn af hálfu borgarinnar
um það sem úrskeiðis fór. Þegar tveir semja
verða auðvitað ýmsar deilur og umræður
milli samningsaðila, og á einhverjum tíma-
punkti hafa menn Leikfélagsins hugsað sem
svo að þeir næðu ekki lengra. Þegar litið er
til baka held ég að þetta hafi verið feill og að
menn hefðu þá að minnsta kosti átt að gera
styttri samning, ef til vill til tveggja ára, og
hafa í honum endurskoðunarákvæði.
Á sama tíma og þetta er að gerast átti
Leikfélagið í kjarasamningum við nánast allt
starfsfólk Borgarleikhússins, bæði leikar-
ana, sem eru stærsti samningshópurinn, og
aðra. Samningurinn við leikarana var und-
irritaður skömmu eftir samninginn við borg-
ina, eða í mars. Á þeim tíma var talsvert
launaskrið í landinu og velmegun. Leikarar
voru orðnir langt á eftir öðrum, það var al-
veg ljóst, og menn áttu að vita að launa-
hækkanir við Borgarleikhúsið yrðu talsvert
miklar. Þessu held ég að menn hafi gleymt
þegar samningurinn við borgina var gerður.
Ég tel að í dag sé húsið afskaplega vel rekið.
Það er mikil eining meðal starfsfólks og ég
tel að við séum með mjög hæfa stjórnendur.
Leikhússtjórinn, Guðjón Pedersen, hefur
áunnið sér traust starfsmanna hér, en það
má ekki gleyma því að hann tók við mjög
slæmu og skuldugu búi. Guðjón hefur verið
að glíma við þetta og mér hefur þótt sárt að
sjá að hann hefur verið tilneyddur að segja
upp leikurum sem ekki hafa haft næg verk-
efni. Starf leikarans er þannig að stundum
ertu mikið notaður, en stundum koma örlítil
hlé. Svona hefur þetta verið alla tíð, var
þannig í Iðnó og er þannig í Þjóðleikhúsinu.
Oft er hægt að finna leikurum önnur verk-
efni, til dæmis við að lesa og fara yfir leikrit,
en ekki alltaf. Það hefur þurft að grípa til
þess ráðs að segja upp fólki sem hefur átt
allan sinn starfsaldur hér, og það þykir mér
skelfilegt. Í þessum fjárhagsvanda hefur
Guðjón Pedersen ekki átt önnur úrræði en
að segja upp fólki sem ekki var fullnýtt.“
En ef stjórn Leikfélagsins ber ábyrgð á
ráðningu og brottrekstri leikhússtjóra, er
hún þá ekki jafnábyrg honum þegar að upp-
sögnum leikara kemur?
„Stjórnin þarf að samþykkja allar ráðn-
ingar í fastar stöður, og ég geri ráð fyrir því
að þetta hafi verið rætt innan stjórnar áður
en ákvörðunin var tekin. Þetta var gert áður
en ég kom í stjórn Leikfélagsins, en ég er
sannfærður um að stjórnin hefur farið ræki-
lega yfir hlutina. Það voru ekki bara leikarar
sem var sagt upp, heldur fólk á öllum deild-
um leikhússins. Þegar leikhúsið stóð frammi
fyrir því að verða að sýna fram á að því væri
alvara með því að draga saman seglin, þá var
þessi leið farin, þótt hörmulegt væri að þurfa
að grípa til hennar. En fjárhagsvandinn er
bara það mikill. Borgin tekur ekki einu sinni
á sig eftirlaunagreiðslur, sem mér finnst
eðlilegt að hún tæki á sig, vegna þess að allt
frá upphafi, árið 1962, þegar fyrstu ráðning-
arsamningar við leikara voru gerðir og leik-
hússtjóri var ráðinn til Leikfélagsins, hefur
þetta verið borgarleikhús. Á þeim tíma áttu
leikarar ekki aðild að lífeyrissjóðum, og því
eiga þeir engan lífeyrisrétt í dag. Leikfélagið
gerði svolítinn eftirlaunasamning við þetta
fólk, sem búið er að standa í eldlínunni árum
saman, til að koma til móts við það sem þetta
fólk fær í eftirlaun frá ríkinu. Í þessum hópi
eru leikarar sem Reykvíkingar eiga – menn
eins og Jón Sigurbjörnsson og Steindór
Hjörleifsson, sem var formaður Leikfélags-
ins árum saman. Þetta er fólk sem Reykvík-
ingar hafa dáð árum saman á leiksviðinu. Í
dag borgum við í lífeyrissjóði og fáum okkar
eftirlaunagreiðslur eins og aðrir. Eftir sem
áður eru nokkrir leikarar sem eru á lífeyri
sem Leikfélagið þarf sjálft að standa skil á.
En hvað leikarana nú varðar, segi ég að
hvað sem leikarinn hefur verið fastráðinn
lengi, þá á hann ekki þá stöðu, og gildir það
jafnt um leikara í Þjóðleikhúsi, hjá Leik-
félagi Akureyrar og hjá Leikfélagi Reykja-
víkur. Þótt fólk hafi lagt mikið af mörkum
við að koma þessu húsi upp, þá er fólk ekki
að eignast neitt með því. Þetta er bara fram-
lag þessa fólks. Ef við tökum íþróttahreyf-
inguna til samanburðar hefur gríðarlega
mikið áhugastarf og mikil sjálfboðavinna
verið lögð í hana. En fólk eignast ekkert í
henni þrátt fyrir það. Fólk kemur og fer úr
svona starfi, og er í eldlínunni í einhvern
tíma. Það verða alltaf einhverjir sem leggja
meira af mörkum en aðrir, þannig erum við
bara gerð.“
Þú sagðir að þér litist vel á þá hugmynd að
borgarstjóri réði leikhússtjóra og fram-
kvæmdastjóra Borgarleikhússins. Myndi
slíkt fyrirkomulag ekki létta miklum áhyggj-
um og vafstri af Leikfélagi Reykjavíkur og
gera það frjálsara að því að sinna sínum fag-
legu málum?
„Ég er sannfærður um það. Einverjir sem
lesa þetta munu þó segja að þetta muni aldr-
ei ganga upp. Ég er þó þannig gerður að
mér finnst það verði að finna einhverja
lausn, og er viss um að þetta fyrirkomulag
gæti gengið til margra ára. Það þarf bara
vilja fyrir því hjá Leikfélaginu að láta það
ganga upp að leikhússtjóri sem yrði yfirmað-
ur hér væri undirmaður borgarstjóra. Það
myndi alveg örugglega létta mikið á Leik-
félaginu að leikhússtjóri og framkvæmda-
stjóri væru í beinu sambandi við þá aðila
sem mestu um það ráða hvað fer fram hér í
húsinu og því fjármagni sem í það er lagt. Í
leiklistarlögum stendur að menntamálaráð-
herra skipi Þjóðleikhússtjóra til fimm ára í
senn að fenginni umsögn Þjóðleikhússráðs.
Hjá okkur gæti gæti þetta einfaldlega verið
þannig að borgarstjóri skipi Borgarleikhús-
stjóra til fimm ára í senn að fenginni umsögn
stjórnar Leikfélags Reykjavíkur. Það mætti
halda áfram á sama hátt og í leiklistarlög-
unum: Borgarleikhússtjóri er stjórnandi
leikhússins og markar listræna stefnu þess í
samráði við stjórn Leikfélags Reykjavíkur.
Hann stýrir leikhúsinu samkvæmt sam-
þykktri starfs- og fjárhagsáætlun og ber
ábyrgð á rekstri þess, bæði listrænum og
fjárhagslegum. Ef þetta væri orðað einhvern
veginn á þennan hátt, hefði Leikfélagið þó
samt sem áður töluvert mikið um það að
segja um það hvernig starfsemin hér væri.“
Ertu þá ekki að segja um leið að hlutverk
Leikfélags Reykjavíkur verði bæði einfald-
ara og skýrara?
„Jú, einmitt. Ég held að þetta geti orðið
mjög skemmtilegt samstarfsform og Leik-
félagið hefði áfram mikilvægu hlutverki að
gegna. Á þessum erfiðleikatímum hafa sumir
talað um það, að það sé eðlilegt að borgin
taki þennan rekstur algjörlega í sínar hend-
ur. Ég er ekki viss um að það sé rétt, því ég
er ekki viss um að það sé rétt að skilja alveg
á milli starfsemi Leikfélags Reykjavíkur og
Borgarleikhússins. Þetta form að leikhópur
sjái um rekstur og fái stuðning frá ríki eða
borg þekkist um allan heim. En það er líka
vinsæl stefna hjá yfirvöldum víða að fyr-
irtæki og stofnanir njóti mikils sjálfstæðis
þótt þau séu rekin fyrir almannafé. Það er í
mínum huga mjög spennandi að það sé ein-
hvers konar félagsskapur, eins og Leikfélag-
ið í okkar tilfelli, sem reki svona stofnun
ásamt yfirvöldum. Í dag er þó brýnast að
leysa fjárhagsvandann. Ég sagði áðan að ég
tel húsið í dag mjög vel rekið. Það er aðhald í
öllu; reynt að spara þar sem það er hægt og
hér getur tæpast verið færra starfsfólk en er
í dag. Húsið er líka vel nýtt til útleigu og
leiksýninga.
Ég hef miklar áhyggjur af stöðu leikar-
anna í Borgarleikhúsinu. Það kann að virð-
ast ótrúlegt, en það er svipaður leikarafjöldi
starfandi hér í dag og var í Iðnó. Menn tala
samt um það að til að ná endum saman þurfi
enn að fækka í þessum hópi. Leikarastéttin
er um 300 manns, en samt eru það ekki
nema um 80 leikarar sem hafa viðurværi af
því að starfa við stóru leikhúsin þrjú, hin
svokölluðu stofnanaleikhús. Ég hefði viljað
að í samningi við borgina yrði kveðið á um að
hér yrðu aldrei færri fastráðnir leikarar en
tuttugu og fimm til þrjátíu. Ungt fólk sem
útskrifast getur tekið það á sig í einhvern
tíma að vera í lausamennsku, en það kemur
að því hjá öllum að þeir þurfa einhvern fast-
an grunn.“
Hvernig sérðu þá nánustu framtíð fyrir
þér; mun Leikfélagið óska eftir því að samn-
ingurinn verði tekinn upp og að reynt verði
að finna nýjan flöt á starfsemi þess í Borg-
arleikhúsinu?
„Já, við munum klárlega leita eftir því að
samningurinn verði tekinn upp, og erum far-
in að ræða það í stjórn Leikfélagsins. En hér
tala ég bara sem einstaklingur, en ekki
stjórnarmaður í Leikfélaginu, enda aðeins
búinn að sitja einn stjórnarfund. En ég er al-
veg viss um að það er vilji fyrir því hjá borg-
arstjóra að taka upp samninginn og gæti
trúað að hún væri sammála mér um það að
þá þyrfti að gera breytingar á starfseminni
ef auknir fjármunir eiga að koma inn í rekst-
ur leikhússins. Mér finnst reyndar að rík-
isvaldið eigi að hjálpa til líka. Fari svo að
borgin og Leikfélagið nái góðum samningi
sem tryggi starfsemina hér um einhverja
framtíð, fyndist mér ekki óeðlilegt að ríkið
hjálpi til við að kljúfa þann skuldahala sem
hér hefur safnast upp frá því að núverandi
samningur var gerður. Það segir í leiklist-
arlögum gömlu, sem giltu fyrir 1998, að ríkið
skyldi styrkja ákveðnar leiklistarstofnanir,
meðal annars Leikfélag Reykjavíkur. Í nýju
leiklistarlögunum var þetta ákvæði tekið út
og ríkinu einungis gert að styrkja Þjóðleik-
húsið með föstum framlögum. Hins vegar er
þar heimild fyrir því að ríkið geri tíma-
bundna samninga við atvinnuleikhús og
sveitarfélög, þ.e. þríhliða samninga um
rekstur leikhúsa, og í lok greinarinnar segir
að í þessum efnum skuli taka sérstakt tillit
til leiklistarstofnana sem lengi hafa notið
fjárhagslegs stuðnings úr ríkissjóði. Þessi
grein er beinlínis sett inn til þess að Leik-
félag Akureyrar og Leikfélag Reykjavíkur,
sem lengi höfðu verið á fjárlögum, ættu
möguleika á áframhaldandi styrkveitingum.
Leikfélagið hefur farið fram á það við rík-
isvaldið og borgina að teknar verði upp við-
ræður um þríhliða samning. Menntamála-
ráðherra svaraði því hins vegar til að að svo
stöddu væri annað brýnna hjá honum að
gera en að fara út í slíkar viðræður. Ég tel
þó að menntamálaráðherra hljóti að hafa
áhuga á því að taka þátt í að leysa vanda
hússins. Það er ljóst að það er ekki hægt að
draga meir úr rekstrinum en orðið er, ein-
hver starfsemi verður að vera í húsinu. Það
er ekki um annað að ræða en að fjárstuðn-
ingur við Borgarleikhúsið verði efldur. Þetta
er fullkomnasta og tæknivæddasta leikhús
landsins og leiklistaráhugi Íslendinga er
mikill, það vitum við. Ég trúi því að það sé
vilji bæði Reykvíkinga og landsmanna allra
að hér þrífist blómleg leiklistarstarfsemi.“
Að lokum Theodór, hvernig sérðu fyrir
þér framtíð „gamla borgarleikhússins“,
Iðnó?
„Það var glæsilegt framtak þegar Reykja-
víkurborg ákvað að gera Iðnó upp, mér
finnst að Reykjavíkurborg eigi að afhenda
leiklistarfólki Iðnó til ráðstöfunar. Það gæti
hýst leikminjasafn, en hópur brautryðjenda
hefur stofnað samtök um slíkt safn og unnið
frábært starf. Nú komum við að félagsstarf-
inu, í Iðnó hefðu félag íslenskra leikara, Fé-
lag leikstjóra á íslandi, Félag leikmynda – og
búningahöfunda og Leiklistarsamband Ís-
lands aðsetur sitt og væri þá leystur hús-
næðsivandi þessara aðila sem allir eru í
leiguhúsnæði nema Félag íslenskra leikara.
Iðnó væri þá orðið miðstöð leiklistarfólks á
Íslandi. Tryggt yrði að vel væri hugsað um
húsið og rekstur þess væri alfarið í höndum
áðurnefndra aðila. Reykjavíkurborg hefur af
myndarskap á undanförnum árum afhent
listafélögum glæsileg húsakynni, ráðstöfun
Iðnó til leiklistarfólks yrði rós í hnappagat
borgaryfirvalda.“
begga@mbl.is
Ljósmynd/Páll A. Pálsson
Theodór Júlíusson í hlutverki Tevjes í uppfærslu Leikfélags Akureyrar á Fiðlaranum á þakinu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 22. JÚNÍ 2002 7
Á sólheitum sumardegi
seiðir mig dulin þrá
vonunum gefast vængir
og vegir um loftin blá.
Huganum verður hlýrra,
hjartanu þreytta rótt
dagurinn dýrðarbjartur
og dásamleg vökunótt.
Allt verður yndislegra
andar hinn ljúfi blær.
Mosinn á hrauni hrjúfu
hlýlega af mildi grær.
Blágresið brekkuna skreytir
og bernskudalurinn minn
brosir mér blíðlega á móti
og býður mér faðminn sinn.
Nú á ég aftur mitt óðal
og æskunnar vonaland.
Ég kem til að knýta að nýju
kærleikans tryggðaband.
Og þó ég ei öðlist aftur
æskunnar draumavor,
get ég á gömlum slóðum
gengið mín hinstu spor.
GUÐRÚN
JÓHANNSDÓTTIR
FRÁ BRAUTARHOLTI
Guðrún Jóhannsdóttir frá Brautarholti
fæddist 21. júní 1892 og lést árið 1970. Á
afmælisdegi hennar hefur Soroptimista-
klúbbur Seltjarnarness gefið út eftir hana
bókina Tilfinningar. Bókin er hugsuð sem
handbók fyrir þá sem vilja koma tilfinn-
ingum sínum á framfæri í ræðu eða riti,
jafnt á gleði- og sorgarstundum. Dóttir höf-
undar, Ingibjörg Bergsveinsdóttir, hefur
valið ljóðin og unnið að undirbúningi bók-
arinnar. Herra Sigurbjörn Einarsson bisk-
up skrifar formála.
DRAUM-
SJÓN
Við áttum saman fáein spor á
sömu leið
í kátínu og gleði man ég þig
af tilviljun ég augun rek í
rauðan stein
með nafn þitt grópað gyllt á
sléttan flöt.
Og neðst við moldarsvörð þar
standa orð
sem næstum klökkva hugann –
þar ég les:
„minning þín mun lifa og aldrei
mást“
– þótt sporin yrðu færri en
bjuggumst við.
KARL KRISTENSEN
Höfundur er kirkjuvörður í Hallgrímskirkju.
SPOR
Á SÖMU
LEIÐ