Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.2002, Síða 9

vissulega verið forvitið um fjöll, hvað uppi á
þeim væri að finna og hvað dyldist að baki
þeim. Ferðaleiðir á Íslandi hafa víða legið um
fjöll eða fjallaskörð og jafnvel um jökulþakin
fjöll. Ekki gekk fólk á fjöll í þeim tilgangi ein-
um en þurfti að leita þar að fé og kannski
dyljast líkt og sagt er frá í Njálu (í fjallinu
Þríhyrningi). Í mjög hálendum löndum lærðu
menn snemma að fara um skörð og jökla.
Flestir muna eftir „Ötzi“, um fimm þúsund
ára gömlu líki, sem fannst furðu heilt á jökli í
Austurríki. Í Suður-Ameríku hafa leifar
manna fundist á háum tindum, meira að segja
á illkleifum. Í Himalaya urðu menn að fara
um fjallaskörð í 5.000–6.000 metra hæð með
farangur og burðardýr.
Fjallgöngur í nútíma skilningi hófust fyrir
alvöru sem landkönnun eða dægradvöl á fyrri
hluta 18. aldar. Fyrsta kunna uppganga á
Heklu fór fram 1750. Eggert Ólafsson og
Bjarni Pálsson urðu þá að skilja lafhræddan
fylgdarmann sinn eftir við fjallsræturnar.
Þeir gengu líka á Snæfellsjökul en Sveinn
Pálsson aftur á móti bæði á Eyjafjallajökul
og Öræfajökul nær lokum 18. aldar. Þá þegar
voru þýskir, austurrískir, franskir, sviss-
neskir, ítalskir og breskir ævintýramenn og
fjallamenn búnir að klífa marga Alpatinda;
magir þeirra voru efnaðir aðalsmenn að leita
að spennu og eftirtekt. Árið 1786 gengu þeir
Michale Paccard læknir og Jaques Balmat,
ungur bóndi, á Mont Blanc en þegar óklifnu
tindunum í Evrópu tók að fækka um 1850–
1890, beindust sjónir áhugafólks um fjalla-
mennsku æ meir til annarra heimsálfa en þá
þegar voru heimamenn þar sums staðar tekn-
ir að iðka fjallgöngur. Á einni öld, frá 1850–
1950, tókst að ganga á eða klífa mjög marga
af hæstu, forvitnilegustu og eftirsóttustu
tindum jarðar, en ekki þó þá 14 sem rísa yfir
8.000 metra markið. Smám saman breyttist
fjallamennskan úr misgreiðum göngum á fjöll
í æ meira klifur þar sem menn beita höndum
og fótum og þurfa ýmis tól og tæki,
Flest hin hærri íslensk fjöll voru klifin á
árabilinu 1750–1908; Hvannadalshnúkur árið
1891, Herðubreið 1908 en hágnípa Kverk-
fjalla ekki fyrr en upp úr 1930. Kapphlaupið
um erlendu risatindana hófst í raun snemma
á 20. öldinni en fyrsti tindurinn, Annapurna
(8.091 m), var þó ekki klifinn fyrr en 1950
(Frakkar). Komist var á hinna hæsta, Ever-
est (8.848 m) 1953 (Nýsjálendingurinn
Hillary og sherpinn Tenzing), sá erfiðasti,
K2, klifinn 1954 (Ítalir) en sá síðasti, Shisap-
angma (8.037 m) féll undir mannsfót 1964
(Kínverjar). Eru enn mörg fjöll óklifin á af-
skekktum fjallasvæðum og hér heima fyrir
hafa tindar og klettadrangar verið klifnir í
fyrsta sinn allt fram undir okkar daga, all-
nokkrir á árabilinu 1975–1985. Flestar fréttir
úr heimi fjallamennsku hér heima og erlendis
tengjast nýjum, erfiðum leiðum á áður klifin
fjöll og framþróun í aðferðum og búnaði til
klifurs.
Á Íslandi kunnu menn lengi að síga í björg
og klifra þar í vað en eiginlegt fjallaklifur
hófst, eftir marga gönguferðina á ýmis fjöll,
m.a. á vegum Ferðafélags Íslands, í kringum
1930. Helsti frumherjinn var listamaðurinn
Guðmundur Einarsson frá Miðdal. Nokkru
fyrr hafði íslenskur læknir í Danmörku,
Þórður Guðjohnsen, farið til klifurs í Ölp-
unum og Skandinavíu. Guðmundur lærði til
verka í Ölpunum og gekkst hér fyrir stofnun
félagsins Fjallamenn 1939. Eftir að dró úr
starfsemi þess kom Íslenski Alpaklúbburinn
til sögu árið 1977 en að auki hafa margar
björgunarsveitir verið vettvangur fjalla-
mennsku í áratugi. Hafa íslenskir fjallamenn
gengið á eða klifið há fjöll í öllum heimsálfum,
komist á tvo Himalayarisa (Everest og Cho
Oyu) og náð ágætum árangri í kletta- og ís-
klifri þótt fáir séu þeir á mælikvarðra flestra
annarra þjóða.
Oft hefur verið spurt um tilgang fjallaklif-
urs. Mörg eru svörin og sum fleyg en nánast
jafn mörg og ólík og svarendurnir. Fjalla-
mennska getur verið hættuleg og gæði
íþróttarinnar felast m.a. í því að komast af við
erfiðustu aðstæður. En sennilega er glíman
við hætturnar og spennan ekki í fyrsta sæti
hjá mörgum fjallamönnum. Hvort tveggja er
hluti leiksins en flesta skiptir meira máli að
takast á við sjálfan sig, líkamlega og andlega,
njóta útiveru og fegurðar í náttúrunni og
kanna slóðir sem eru fjallamanninum ókunn-
ar eða lítt kunnar. Fjallamennska er ávallt
persónubundin upplifun. Alhæfðar spurning-
ar um tilgang eru til lítils; fjallamenn geta að-
eins reynt að deila því með öðrum sem fjöllin
gefa en þeir útskýra þar ekkert endanlega
frekar en í listum.
Næst: Fjöllin, iðnaðurinn og listir.
Á leið yfir upp á tind Dreiherrenspitze eða Punta di Tri Signore (3.390 m) í Ölpum Suður-Týról.
Af öllum þeim tugum Alpatinda sem ná yfir 4.000 m hæð er Matterhorn (4.478 m) líklega þekktast.
Tveir sjö þúsund metra tindar í Hindu Kush í Pakistan: Norbaisom Zoom og Istor-O-Nal.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 22. JÚNÍ 2002 9