Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.2002, Blaðsíða 10

Þ
EGAR Sigvard Oscar Fredrik
fæddist 7. júní 1907 var honum
fagnað með fallbyssuskotum
sem gáfu til kynna að fæddur
væri sænskur prins. Foreldrar
hans voru Gustaf Adolf, þáver-
andi krónprins Svíþjóðar, og
eiginkona hans Margareta, sem
var sonardóttir Viktoríu Bretadrottningar.
Sigvard var annað barn þeirra hjóna en fyrir
áttu þau soninn Gustaf Adolf sem í fyllingu
tímans eignaðist soninn Karl Gustaf, núver-
andi konung Svíþjóðar.
Æskuárin
Eins og vera bar fékk Sigvard prins kon-
unglegt uppeldi og kennslu sem hæfði stöðu
hans.
Sjálfur hafði hann mikinn áhuga á leiklist
og vildi verða leikari en það þótti ekki sæma
stöðu hans, listasaga þótti hins vegar við
hæfi. Eftir að hafa lokið stúdentsprófi hóf
hann því nám í listasögu og ensku við Háskól-
ann í Uppsölum og lauk þaðan fil. kand.-prófi
1929 og var hann þar með fyrstur Bernadotta
til að ljúka háskólaprófi. Í Uppsölum ákvað
Sigvard að hefja nám við Listaháskólann í
Stokhólmi og naut til þess stuðnings frænda
síns Eugenes prins, sem var þekktur málari.
Sigvard nam við þá deild skólans sem kall-
aðist „Dekorativa skolan“ þar sem nemendur
fengust m.a. við leikmyndagerð og var þetta
það næsta leikhúsinu sem prinsinn gat kom-
ist. Meðal verkefna í skólanum var að skreyta
stóra sýningu sem haldin var í Stokkhólmi
árið 1930. Þar var m.a. kynnt það nýjasta til
heimilisins og í húsagerð í anda hinnar nýju
nytjastefnu, öðru nafni fúnksjónalismi. Þessi
stefna felur í sér að form hluta eigi að ráðast
af notagildi þeirra og að munir séu í sjálfu sér
fallegir ef þeir þjóna tilgangi sínum. Þessi
nýja stefna hafði mikil áhrif á hinn unga Sig-
vard og þegar hann stuttu eftir sýninguna
tók að sér að hanna nútímalega silfurmuni
fyrir vöruhúsið Nordiska Kompaniet i Stokk-
hólmi var það í anda hinnar nýju stefnu. Sá
sem smíðaði munina eftir teikningum Sig-
vards var Jörgen Jensen, sonur hins kunna
danska silfursmiðs Georgs Jensen. Í kjölfarið
hóf hinn ungi prins samstarf við silfursmiðju
Georgs Jensen í Kaupmannahöfn.
Leitin að starfsvettvangi
Sigvard prins var aðeins 23 ára þegar hann
hóf að hanna silfurmuni fyrir Georg Jensen
og hafði þá margt annað í hyggju en að leggja
fyrir sig silfurhönnun. Ennþá dreymdi hann
til dæmis um frama innan leikhússins og fór
hann því á námskeið í leiktjaldamálun í
München í Þýskalandi. Faðir hans sendi hann
reyndar til Þýskalands svo hann gæti gleymt
ást sinni á sænskri stúlku sem ekki þótti
samboðin honum. Í Stokkhólmi reyndi hann
svo fyrir sér sem leikmyndahönnuður en
gekk illa og hélt hann þess vegna til Berlínar
til að reyna fyrir sér í heimi kvikmyndanna. Í
Berlín kynntist Sigvard efnaðri stúlku af
pólskum ættum sem hann vildi giftast en fað-
ir hans þvertók fyrir það þar sem hún var
ekki konungborin. Unga parið lét það ekki
aftra sér og gekk í hjónaband í mars 1934.
Afleiðingarnar létu ekki á sér standa. Sig-
vard var sviptur prinstitlinum og öllum fríð-
indum sem því fylgdi að vera sænskur prins,
þar með talið var framfærslufé hans. Þar við
bættist að Sigvard varð atvinnulaus vegna
breytinga innan kvikmyndaheimsins í kjölfar
valdatöku nasista 1933. Í Hollywood var hins
vegar nóg að gera og ungu hjónin fluttu
þangað. Þar var hann meðal annars aðstoð-
arleikstjóri við gerð einnar Tarzan-myndar.
En Hollywodd bauð hvorki upp á frægð né
frama og í september 1937 lagði Sigvard
Bernadotte Hollywood-drauminn á hilluna.
Þau hjónin fluttu aftur til Berlínar með við-
komu í Kaupmannahöfn þar sem Sigvard tók
upp fyrra samstarf við Georg Jensen. Það
leiddi svo til þess að þau settust að í Kaup-
mannahöfn árið 1939 og yfirgáfu það Þýska-
land sem ótvírætt stefndi hraðbyri inn í stríð.
Silfursmiðurinn
Hjá fyrirtæki Georgs Jensen biðu Sigvards
Bernadotte margvísleg verkefni. Eins og áð-
ur einkenndist hönnun hans af einföldum
rúmfræðilegum formum og var laus við allt
óþarfa skraut, ólíkt hinum hefðbundnu mun-
um frá Georg Jensen sem þekkjast af mjúk-
um lífrænum formum og skrauti sem er sótt
til náttúrunnar. Þó að munir hans væru frá-
brugðnir því sem framleitt var hjá fyrirtæk-
inu vann hönnun hans sér engu að síður fast-
an sess og enn í dag framleiðir Georg Jensen
t.d. þau hnífapör sem Sigvard teiknaði árið
1939 og bera nafnið Bernadotte. Margt af því
sem Sigvard Bernadotte hannaði fyrir fyr-
irtækið var ætlað til fjöldaframleiðslu, til
dæmis kertastjakar og kaffikönnur. Megin-
verkefni hans voru þó sérhannaðir silfurmun-
ir, t.d. þær gjafir sem danski krónprinsinn
Friðrik og Ingiríður kona hans, systir Sig-
vards, tóku með sér í opinbera heimsókn til
Bandaríkjanna. Innan silfursmiðju Georgs
Jensen varð Sigvard Bernadotte frumkvöðull
í nútímalegri hönnun og átti því þátt í að losa
um þá stöðnun sem hafði háð framleiðslunni.
Hann vann einnig að því að efla fyrirtækið á
alþjóðamarkaði og ferðaðist m.a. um öll
Bandaríkin og hélt sýningar á munum frá
Georg Jensen.
Iðnhönnuðurinn
Sigvard Bernadotte hannaði ekki aðeins
silfurmuni fyrir Georg Jensen, á vinnuborði
hans voru einnig teikningar af húsgögnum,
glermunum, vefnaðarvöru og gólfmottum. En
það var ekki aðeins listiðnaður sem heillaði. Á
sýningarferðalögum í Bandaríkjunum vakn-
aði áhugi hans á iðnhönnun og í New York
kynnti hann sér þessa ört vaxandi grein. Iðn-
hönnuðir komu fram sem sérstök starfsstétt í
Bandaríkjunum á þriðja og fjórða áratug
tuttugustu aldar þegar hönnun varð viður-
kennd sem mikilvægur þáttur í framleiðslu
þess iðnvarnings sem ætlaður var fyrir al-
mennan markað. Eftir ýtarleg samtöl við
marga af þekktustu iðnhönnuðum Bandaríkj-
anna sannfærðist Sigvard Bernadotte um að
iðnhönnun hentaði honum vel og væri nokkuð
sem þörf væri á í Skandinavíu. Árið 1950
stofnaði hann því, ásamt danska arkitekt-
inum Acton Bjørn, hönnunarstofu í Kaup-
mannahöfn þar sem megináherslan var lögð á
hönnun iðnaðarframleiðslu. Acton Bjørn
hafði einnig verið í Bandaríkjunum og kynnst
iðnhönnun og hann bjó jafnframt yfir þeirri
tæknilegu þekkingu sem Sigvard Bernadotte
skorti.
Hönnun innan iðnaðarins var ekki nýtt fyr-
irbæri. Sú hönnun sem var til staðar snerist
hins vegar fyrst og fremst um útlit fram-
leiðsluvörunnar og oftast var það einhver
tengdur fyrirtækinu sem þótti hafa „góðan
smekk“ sem átti hlut að máli. Hinir nýju iðn-
hönnuðir litu hins vegar á sig sem millilið
milli framleiðandans og neytandans. Millilið
sem yki hagvæmni í framleiðslu og betrum-
bætti þær vörur sem neytandinn keypti á
sanngjörnu verði. Það voru því ekki fagur-
fæðileg sjónarmið sem réðu ferðinni heldur
þarfir notandans og forsendur framleiðslunn-
ar. Sjálfur sagði Sigvard Bernadotte að iðn-
hönnuðir leituðust fyrst og fremst við að gefa
hlutum hentugt form sem væri auðvelt í
framleiðslu en einnig útlit sem yki sölumögu-
leika þeirra. Rauði þráðurinn í allri hönn-
unarvinnu hans var þó sá að hanna hluti sem
væru þægilegir í notkun og þjónuðu tilgangi
sínum sem best. Nytjastefnan sem hann
kynntist á námsárunum var því aldrei langt
undan í hönnun hans.
Sem iðnhönnuður átti Sigvard Bernadotte
þátt í að móta ótrúlegustu hluti úr öllum
hugsanlegum hráefnum. Plastið ruddi sér til
rúms á sjötta áratugnum og það kemur því
ekki á óvart að Bernadotte og Bjørn fengust
Silfurprinsinn er eitt af
mörgum viðurnefnum
sem sænski hönnuðurinn
Sigvard Bernadotte hefur
fengið og svo sannarlega
á það vel við þar sem silf-
urmunir skipuðu mik-
ilvægan sess á hönn-
unarferli hans. En það
var ekki aðeins hönnun
silfurmuna sem leiddi til
þess að Sigvard Berna-
dotte var kallaður silf-
urprinsinn, heldur einnig
sú staðreynd að hann var
konungborinn og þess
vegna prins í eiginlegri
merkingu þess orðs.
Sigvard Bernadotte bak við líkan af 16 tonna vinnuvél sem Bernadotte Design hannaði árið 1968.
E F T I R
D A G N Ý J U H E I Ð D A L
SILFURPRINSINN
SIGVARD BERNADOTTE
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 23. NÓVEMBER 2002