Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.2002, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 23. NÓVEMBER 2002
E
R leið á dvöl mína í London á
miðju sumri uppgötvaði ég að í
Buckingham-höll, stjórnsetri
hennar hátignar Elísabetar II
drottningar, ætti sér stað ein-
stæður viðburður. Nánar tiltekið
í hinu svonefnda drottningar-
galleríi, sem var innréttað 1962
og endurgert í tilefni hálfrar aldar krýningaraf-
mælis hátignarinnar. Fjölþætt úrval hinna kon-
unglegu gersema væri til sýnis almenningi og
um mikinn viðburð að ræða. Dyrum sýningar-
innar var annars upp lokið 22. maí og stendur
hún til 12. janúar 2003.
Langt síðan ég vissi af áhuga enskra konunga
í aldanna rás á myndlist, húsagerðarlist og list-
handverki. Með metnaðarfullum áformum um
grunneiningar öflugs þjóðfélags tókst þeim að
lokka ýmsa meistara frá meginlandinu til sín er
höfðu mikil áhrif á framvinduna. Þannig var
þýski málarinn Hans Holbein yngri um skeið í
þjónustu Önnu Boleyn drottningar og hið fræga
málverk hans af franska sendiherranum opnaði
honum leið til Thomasar Cromwells og hirð-
arinnar. Varð svo hirðmálari Hinriks áttunda,
og fyrir utan frábæra hluti sem streymdu frá
höndum listamannsins, jafnt teikningar sem
málverk, gegndi hann fleiri hlutverkum, svo
sem að ferðast um meginlandið og mála myndir
af prinsessum, vænlegu kvonfangi fyrir kóng-
inn! Ennfremur naut hirðin fjölhæfni Holbeins
til hliðar, en hann gerði uppköst að ýmiss konar
ílátum, skartgripum, vopnum og eldstæðum. Þá
tyllti Rubens þar tá og van Dyck var viðloðandi
hirðina í heil 30 ár ásamt því að fleiri listamenn
meginlandsins komu við sögu. Snilli þessara
manna kveikti í enska aðlinum um listræna hluti
í óðul sín, og án þesssa bakgrunns væri erfitt að
hugsa sér að fram hefðu komið málarar eins og
Reynolds, Gainsborough, Hogarth og seinna
Constable og Turner. Allt þarf sitt bakland,
áskorun og metnaðarfulla örvun.
Eðlilega var forvitni mín vakin, og alveg rétt,
á sýningunni getur að líta margan óviðjafnan-
legan gripinn í listhandverki og myndlist, helgi-
myndir meistara miðalda eins og Sienamálar-
ans Ducchios og Flórensmálarans Bernardos
Daddi. Málverk á mörkum síðmiðalda og end-
urreisnar líkt og eftir Lucas Cranach eldri, þá
málara endurreisnar eins og Giorgione (eignað
honum), Lorenzo Lotto, Correggio, Annibale
Carracchi og Hans Holbein, sautjándu aldar
málara líkt og Rembrandt, Rubens, Albert Cu-
yp, Frans Hals, Gerhard Ter Borch, Georges de
la Tour, Le Lorraine, Anthony van Dyck, Cana-
letto, Johannes Vermeer og fleiri. Einstæðar
teikningar eftir Leonardo da Vinci, Michaelang-
elo, Rafael og Hans Holbein yngri. Málverk
átjándu aldar eftir William Hogarth, Thomas
Gainsborough, John Singleton Copley og El-
isebeth Vigée le Brun. Loks síðari tíma málara
eins og Claude Monet, Graham Sutherland og
Lucien Freud. Höggmyndir eftir Canova, þá
mínatúríur margra meistara fagsins svo og mik-
ið magn íburðarmikilla húsgagna og listmuna
víða að, aðallega heimsveldinu sem var, ekki síst
Indlandi. Einnig Niðurlöndum, Frakklandi og
víðar.
Að öllu þessu skuli safnað á einn stað í Buck-
inghamhöll og haft til sýnis er mikilsháttar við-
burður sem hefði verið harla óskynsamlegt að
láta framhjá sér fara, þótt stássleg krúnudjásn
væru neðarlega á óskalista mínum í það sinnið
sem og jafnaðarlega. Samsafnið í þessari mynd
ekki aðgengilegt, nema í besta falli eitt og eitt
listaverkið og einn og einn listgripurinn á tíma-
mótandi sýningum á myndlist eða listhandverki.
Minnugur teikninga Holbeins frá Windsor-
kastala, sem hrifu mig upp úr skónum forðum á
árunum í Handíðaskólanum, hélt ég á staðinn
með hraði …
Trúa mín er að flestir landar mínir fái ofbirtu
í augun af öllum þeim djásnum er fyrir augu ber
rekist þeir þangað inn, margur muni standa
höggdofa fyrir framan jafnt málverk sem list-
handverk. Í síðarnefnda tilvikinu er mikið um
skreyti, íburð og krúsidúllur, en þó iðulega um
að ræða stílsöguleg meistaraverk og völundar-
smíði af hárri gráðu, jafnt um húsgögn, vopn og
verjur (rítlist), postulín sem skartgripi, að forn-
um handritum ógleymdum. Eins langt og verða
má frá því sem hefur hlotið nafnið kitsch (kits) á
síðari tímum og höfðar til yfirborðslegra vinnu-
bragða, smekklauss skreytis í óekta útfærslu og
úr ódýrum efnum. Með nafni um að ræða gegn-
heila hluti hvort heldur í tré, málmi, gulli, silfri
eða eðalsteinum, engar eftirlíkingar eða gervi-
efni. Spónaplötur og plast ekki komin í gagnið,
ei heldur ódýrt silfur- og gullbrons eða ótal
efnalíki sem upp spruttu í kjölfar iðnbylting-
arinnar og náð hafa gríðarlegri útbreiðslu á
okkar tímum, um leið og allt hitt er á undanhaldi
og verður fágætara. Einmitt þess vegna er sýn-
ingin lærdómsrík til skoðunar, ekki síst yngri
kynslóðum er þekkja síður til viðlíka vinnu-
bragða, og mundi vafalítið gjörbreyta áliti
margra á fortíðinni, nálgist viðkomandi hlutina
fordómalaust. Svo yfirmáta vandað er þetta allt,
smíðin gegnheil og nákvæm í stóru og smáu, að
heimfæra má til grunnvísinda, í hæsta máta
óréttlátt að einblína einungis á stásslegt skreyt-
ið eitt sér og og afgreiða sem hégóma og fordild.
Jafnmisvísandi og til að mynda að horfa á trjá-
bol og einblína eingöngu á nýtimöguleikana, en
koma ekki auga á hina formrænu opinberun;
fjölþættar trjágreinarnar, krónublöðin og ynd-
isfagurt laufið þótt minna og seinvirkara arð-
semisgildi kunni að hafa. Hitt er nær sanni að
þessi myndlistarverk og kjörgripir beri í sér
kjarna og vitnisburð um þróunarsöguna, menn-
ingu heimsins í hnotskurn. Ást mannsins í ald-
anna rás á hinu óviðjafnanlega og mikilfenglega.
Í tilefni sýningarinnar hefur verið gefinn út
yfirgripsmikill doðrantur upp á 496 síður í stóru
broti, sem gegnir í senn hlutverki sýningar-
skrár og bókar um listaverkin, gerð þeirra og
sögu. Jafn mikið vandað til hans og þess sem til
sýnis er, listaverkabók og handverk af hárri
gráðu. Í bókinni eru kaflar um fleiri listaverk í
eigu krúnunnar, varðveislu sem forvörslu
þeirra, sem veitir hálærðum séfræðingum og
fjölda annarra vinnu.
Rétt að geta þess að fyrrum var mun meira af
ítalskri myndlist í eigu krúnunnar, einkum eftir
að Karl I, sem var mikill aðdáandi hennar, festi
sér safn Gonzagna í Mantua. En eftir andlát
konungs mun hluta þess hafa verið fyrirgert
fyrir mistök, fóru þar ómetanleg listaverk eftir
nokkra af höfuðsnillingunum ítalska málverks-
ins. En hér er ekki meiningin að skrifa ítarlega
um sögu listaverkaeignar ensku krúnunnar,
einungis vekja athygli á sýningunni sem býsna
forvitnilegum kosti þeim mörgu sem sækja
borgina heim, hún ein sér allt eins tilefni til að
halda utan.
Þegar inn í sýningarrýmið er komið rak ég
fljótlega augun í andlitsmynd Luciens Freud af
drottningunni, en sagan segir að hátignin hafi
setið 50 sinnum fyrir hjá málaranum! Þó allt
önnur vinnubrögð í myndinni en hinni frægu
mynd Picassos af Gertrude Stein, en skáldkon-
an mátti koma 88 sinum, málarinn þó hvergi
ánægður. Neyddist seint um síðir að leggja frá
sér penslana, enda á leið í sumarfrí, en áður en
hann fór málaði hann kruss og þvers yfir andlit-
ið. Er hann sneri aftur til Parísar tveimur mán-
uðum seinna dró hann málverkið fram og nú
lauk hann við ásjónu Gertrude á einum eftirmið-
degi án þess að fyrirmyndin væri til staðar! Seg-
ir kannski einhverjum að í listum er efitt að
marka vinnubrögð og tímalengd við gerð port-
rettmynda eða hvers sem er, árangurinn jafn-
aðarlega það sem gildir, engin bein leið til.
Lítum einungis á hina gullfallegu mynd Rem-
brandts af Agötu Bas frá 1641, hér eru vinnu-
brögðin afar frábrugðin hinna málaranna, allt
vígt rósemi og dýpt, eins og eilífðin eigi sér hjá-
lendu í ásjónu konunnar. Og hvílík vinnubrögð!
MYNDVERK OG KOSTAGRIPIR
Í tilefni hálfrar aldar krýn-
ingarafmælis hennar há-
tignar Elísabetar II Eng-
landsdrottningar var
opnuð fjölþætt sýning á
gersemum krúnunnar í
sölum Buckingham-hallar
í London 22. maí sem
stendur til 12. janúar
2003. Um fágætan við-
burð er að ræða sem
BRAGI ÁSGEIRSSON lét
ekki framhjá sér fara.
Bernardo Daddi (sirka 1320-1348): Meyjarhjónabandið, um 1330-42, tempera á þilju (panel).
Málverk Lucien Freuds
af Elísabetu II.
Rembrandt, Agata Bas 1641, olía á dúk.
Teikning Johns Simpsons af hinum dóríska inngangi í
endurnýjaða sýningarsali drottningarinnar.
Leonardo da Vinci: Stjórnarfarsleg launsögn, rauðkrít, um 1495.Johannes Vermeer: Kona og herramaður við
sembalhljóðfæri, olía á dúk, um 1662-5.
Kórónudjásn frá Indlandi, um 1875.