Pressan - 02.08.1990, Síða 15

Fimmtudagur 2. ágúst 1990
15
„Taktu þig saman í andlitinu,“ er sagt viö konur sem þjást af fœöingarþunglyndi.
Meira en helmingur kvenna fær grátköst og óþægilegar geð-
sveiflur eftir barnsburð. Tíunda hver kona þjáist af þunglyndi
sem getur staðið mánuðum saman. Ein til þrjár konur af hverj-
um þúsund sem fæða barn fá svokallaða fæðingarpsýkósu, al-
varlegan geðsjúkdóm sem krefst sjúkrahússvistar. Pað mætti
þvíætla að auðvelt sé að ná tali afkonu sem fús væri til að miðla
öðrum afreynslu sinni. En svo er ekki. Hvað skyldi valda þess-
ari þögn um sjúkdóma sem eru svo útbreiddir sem raun ber
vitni?
EFTIR CUÐRÚNU FINNBOGADÓTTUR
Það eru ekki allir eiginmenn eins skiln-
ingsríkir og fúsir til að fyrirgefa konum sín-
um og Bretinn John Soan. Kona hans, Cat-
herine, varð völd að dauða langþráðra tví-
bura þeirra hjóna, fimm mánaða gamalla.
Eina nóttina reis hún á fætur og klæddi sig
hljóðlega. Svo gekk hún að vöggu barnanna,
tók þau upp, fór með þau fram í baðherberg-
ið og drekkti þeim í baðkerinu. Catherine
var dæmd í þriggja ára fangelsi en var náðuð
eftir að hafa setið inni í eitt ár. Eiginmaður-
inn hefur tekið hana í sátt og er fús til að
hefja nýtt líf með konu sinni, því nú skilur
hann hversvegna Catherine framdi þennan
hræðilega verknað. Hann veit nú að hún
þjáðist af svokallaðri fæðingarpsýkósu.
Catherine, sem sjálf man varla eftir atburð-
inum, þjáist af samviskubiti. ,,Það hefði átt
Á hraðri ferð á milli vinnustaðar og
vöggustofu.
að dæma mig í lífstíðarfangelsi," segir hún.
Hún átti erfiða bernsku eins og margar kon-
ur sem þjáðst hafa af þessari tegund þung-
lyndis. Catherine ólst upp í fátækrahverfi í
Koiumbíu, móðir hennar yfirgaf börnin sín
þegar hún var fimm ára og bróðir hennar dó
úr hungri í örmum hennar. Hún hafði þráð
að eignast börn með manni sínum sem hafði
gjörbreytt lífi hennar svo sjúkdómurinn kom
eins og þruma úr heiðskíru lofti.
Pagnarmúr
Það er ólíklegt að nokkur íslensk kona hafi
upplifað í bernsku þær hörmungar sem Cart-
herine Soan varð fyrir en þær hafa samt ekki
farið varhluta af þessum sjúkdómi fremur en
konur í öðrum heimshlutum. En það er ein-
kennilegur þagnarmúr í kringum hann þrátt
fyrir umræðu í blöðum og upplýsingar í sam-
bandi við foreldrafræðslu. Það er mjög erfitt
að fá konur til að segja frá reynslu sinni, jafn-
vei þó gætt sé nafnleyndar. „Það er eins og
konur skammist sín fyrir að veikjast af þess-
um sjúkdómi,” segir Hulda Þórðardóttir,
sem er í stjórn félagsins Barnamál. „Það rík-
ir mikið skilningsleysi í umhverfinu og fólk
segir bara: „Hverslags er þetta manneskja,
Catherine Soan drekkti tvíburunum sínum
til eiginmannsins.
taktu þig saman í andlitinu"." Guðrún Jón-
asdóttir, sem er í ritstjórn Mjóikurpósts-
ins, rits sem gefið er út af áðurnefndu félagi,
tekur undir þetta. „Fólk kemst oft ekki
óskemmt út úr þessu og vill ekki heyra
minnst á þetta framar," segir hún.
Oft kemur þetta niður á hjónabandinu og
konur vilja fyrir alla muni gleyma þessum
erfiða tíma, enda hægara sagt en gert að rifja
upp allar þær þjáningar sem þær gengu í
gegnum, oft einar og óstuddar. Þar við bæt-
ist að stundum virðist sem almenningsálitið
telji það vera skapgerðarbrest sem valdi geð-
rænum sjúkdómum. „Ég skil ekkert í mann-
eskjunni að haga sér svona," segir fólk, þótt
Ijóst sé að viðkomandi persóna sé í meðferð
hjá geðlækni og á geðlyfjum.
FÆÐINGARDEYFÐ
FÆÐINGARÞUNGLYNPI
FÆÐINGARPS YKOSA
Þunglyndi sem kemur í kjölfar fæðingar má skipta í þrjá hluta.
í fyrsta lagi það sem kallað hefur verið á íslensku í -EÐINGARl)EY! 0 og kemur
fram hjá meira en helmingi kvenna eftir barnsburð. Það eru smávægilegar geð-
sveiflur og grátköst sem vara í nokkrar klukkustundir eða nokkra daga. Konan er
uppstökk og á erfitt með að einbeita sér og þjáist af höfuðverk. Þessar geðsveiflur
sem koma fram þremur til fjórum dögum eftir barnsburðinn hverfa af sjálfu sér án
þess að nokkuð sé að gert.
í öðru lagi ÆÐINGARÞUNGLYNDi sem er mun alvarlega. Það kemur oft ekki
fram fyrr en konan er komin lieim af fæðingardeildinni og varir mun lengur, oft í
nokkra mánuði, jafnvel í hálft ár. Sumir halda því fram að þunglyndið þróist úr fæð-
ingardeyfðinni. Þunglyndið kemur fram hjá um það bil 10% kvenna eftir barnsburð.
Konan verður eirðarlaus og þjáist af svefnleysi, lystarleysi og stöðugri þreytu. Hún
verður full vanmáttar- og sektarkenndar og efast um að hún geti sinnt barninu.
Fæðingarþunglyndið kemur öðru fremur fram hjá konum sem eiga við hjóna-
bands- og/eða fjárhagsvandamál að stríða og fá lítinn stuðning frá fjölskyldunni.
Þær sem þjáðust af þunglyndi um meðgöngutímann eru í sérstakri hættu. Einnig
frumbyrjur og einstæðar mæður.
Orsakir fæðingardeyfðar og -þunglyndis eru taldar vera sambland hormónabreyt-
inga og ýmissa sálrænna vandkvæða auk vissra áhrifa frá umhverfinu.
I þriðja lagi alvarlegur geðrænn sjúkdómur, svokölluð FÆDINGARPSÝK.ÓSA,
Hún kemur oftast fram í fyrstu viku eftir barnsburð en getur birst allt að því einu
ári á eftir.
Konur sem þessi sjúkdómur hrjáir verða að leggjast á sjúkrahús til þess að koma
í veg fyrir að þær fari sjálfum sér að voða eða geri barni sínu mein. Sem betur fer
er hann sjaldgæfur. Hann kemur aðeins fram hjá 1—3 af hverjum þúsund konum.
Helstu einkennin eru ranghugmyndir, ofheyrnir og ofskynjanir og lítil tengsl við
raunveruleikann.
Þessi sjúkdómur hefur truflandi áhrif á líf konunnar og barns hennar og getur
valdið alvarlegum samskiptaerfiðleikum innan fjölskyldunnar.
Með lyfja- og sálfræðimeðferð eru batahorfur þó góðar og oft tekst að vinna bug
á sjúkdómnum á nokkrum mánuðum.
og fór í fangelsi en er nú komin aftur heim
Auðvelt að lækna
Fæstar konur gera sér grein fyrir því hvað
hrjáir þær þegar þunglyndiseinkennin koma
í ljós eftir barnsburð. Þær fengu ekki upplýs-
ingar í gegnum hinar venjulegu leiðir,
fræðslubæklinga og upplýsingarit um með-
göngu og fæðingu. Sumar komast að því eft-
ir nokkur ár að depurðin, þreytan og von-
leysið sem þær börðust við mánuðum saman
án nokkurrar utanaðkomandi hjálpar var
fæðingarþunglyndi sem tiltölulega auðvelt
er að lækna með sálfræðilegri aðstoð og/eða
lyfjum.
Erfitt er að segja um hvort slíkum tilfellum
hefur fjölgað á síðustu áratugum. Það er ólík-
legt að ömmur okkar og iangömmur hafi
verið fúsari til að ræða þessi mál en upplýst-
ar nútímakonur. Enn þann dag í dag finnst
konum sem þær séu að bregðast móðurhlut-
verkinu þegar þær geta ekki sinnt barninu
sínu — af fullkomlega eðlilegum ástæðum.
Þá er oft vinnuálagi eða öðrum félagslegum
aðstæðum kennt um og vissulega hafa þær
sitt að segja.
Rannsóknir á Islandi
Þó hefur talsvert verið ritað um þetta mál.
Þrír nemendur í Ljósmæðraskólanum,
þær Ása Halldórsdóttir, Rannveig Páls-
dóttir og Sigurlinn Sváfnisdóttir, gerðu
könnun á fæðingardeyfð hjá sængurkonum
á Landspítala 1988—1990, undir hand-
leiðslu Rögnu Ólafsdóttur sálfræðings sem
hefur rannsakað þessi mál um árabil. Þær
komust að þeirri niðurstöðu að um 50%
kvenna fyndu fyrir einkennum fæðingar-
deyfðar.
Marga Thome, lektor í hjúkrunarfræðum,
er nú að gera könnum sem Heilsugæsiu-
stöðin í Kópavogi tekur þátt í. Konur sem
eru nýkomnar heirn eftir barnsburð svara
spurningalistum sem hjúkrunarkonan í ung-
barnaverndinni ieggur fyrir þær. Ef þung-
lyndiseinkenni koma í Ijós er konunni ráð-
lagt að ráðgast við lækni eða sálfræðing
heilsugæslustöðvarinnar. Þetta eru virðing-
arverðar fyrirbyggjandi aðgerðir sem vert
væri að taka upp til langframa.