Pressan - 19.11.1992, Qupperneq 3

FIMMTUDAGUR PRESSAN 19. NÓVEMBER 1992
B3
OFAR MOLDU
Svarthvít axlabönd
útg. Guðbrandur
Magnússon, 1983,
Ijóð
★★
Það grillir í útlínur
sterks höfundar í
þessum misvísandi
______________ blossum, hér eru
lausir endar sem eiga eftir að
mynda þéttan vef, stílvilji í mótun.
GYRÐIR ELÍASSON
MOLD (SKUGGADAL
MALOGMENNING
1992, UÓÐ
★★★★
Þegar maður reynir að fá
yfirsýn yfir skáldferil
Gyrðis Elíassonar frá
upphafi til nýju bókarinnar í ár
hlýtur maður að furða sig á hvað
hann er kominn Iangt frá upp-
hafspunktinum á furðanlega
stuttum tíma án þess að hafa
nokkurn tímann kúvent. Hver
bók reynist eftir á að hyggja vera
nauðsynlegt framhald þeirrar
næstu á undan. Þannig spinnur
Gyrðir sig á nokkrum árum út á
ystu brúnir hugaróranna með
Blindfúgli/svartflugi, lengra verð-
ur ekki komist í þá áttina. Þá
verður prósinn honum leið burt
frá yfirþyrmandi huglægninni og
þegar hann í fyrstu skáldsögu
sinni stekkur í miðri bók frá
kyndugum hversdagsveruleika yf-
ir í tilbúinn furðuheim þarf það
ekki að koma á óvart, í ljóðabók-
unum þar á undan slengir hann
hiklaust saman ólíkum sviðum og
maður fær iðulega á tilfmninguna
að hann sé að lýsa einhverju sem
er næstum eitthvað allt annað.
Tvískiptingin milli jarðbundins
veruleika og draumaheims í
Gangandi íkorna gengur hins veg-
ar ekki nógu vel upp og seinna
sameina Tvö tungl og Svefnhjólið
hversdagsreynslu og kynjar í einn
og sama farveg, í þeim leitar
Gyrðir fanga í veruleika þjóðtrú-
arinnar til að gera blundandi ógn-
ir heimsins sýnilegar, þolanlegar
og jafnvel svolítið spaugilegar.
Svefnhjólið var samt ekki nógu
dýnamísk skáldsaga, enda hefur
Gyrðir hingað til skrifað prósa
sem er eiginlega ekki línulegur,
hann byggir ekki upp spennu
heldur raðar upp ótímabundnum
atvikum eins og málari pensil-
strokum á léreft. Prósabókin í
fyrra leysti þetta vandamál upp í
frumeindir sínar með textum sem
eru svo stuttir að þeir þarfnast
ekki skipulags, græddu reyndar á
að vera óútreiknanlegir. Ljóða-
bókin sama ár tók upp þræði frá
Tveimur tunglum en skrúfaði
niður í galgopaskapnum, eins og
og reyndar öllu öðru sem gerir
ljóð að ljóði. Kynjaverurnar í
þeirri bók eru ennfremur af öðr-
um uppruna en flestar ókindum-
ar í Tveimur tunglum, þar fara
friðsamir álfar og dvergar ffemur
en draugar og skrímsli, og margt
virðist ættað úr gömlum barna-
bókum. Annarleikinn sem skáldið
hefur svo glöggt auga fyrir er
blandinn dulúð sem blómstrar af
auknum krafti í nýjustu ljóðabók
Gyrðis, Mold í skuggadal.
í Vetraráformunum í fyrra var
hinn órólegi mælandi, sem endaði
Svarthvít axlabönd á að segja að
sér liði ekki vel og hóf Blind-
fugl/svartflug á að taka fram að
hann gæti ekki miðlað rósemi, svo
að segja sporlaust horfinn, hug-
Iægasta yfirlýsingin í bókinni er:
„Æ, það sest að mér dimma.“
Mælandinn er hlutlaust vitni
fremur en angistarfull vitundar-
miðja, hann tekur eftir, man og
les. Heimurinn er skrýtinn en það
er ekki honum að kenna. Nýja
bókin er ekki jafn kyrrlát. Það er
meiri mannleg nærvera í Mold í
skuggadal, hlýja og angurværð
sem tengjast aðskilnaði og missi,
algerlega nýju stefi í sjálfhverfúm
heimi Gyrðis Elíassonar. Þó erþað
tilfinningin fýrir annars konar
missi sem er helsta stef bókarinn-
ar, dijúgur hluti af þessum ljóðum
snýst beint eða óbeint um dauð-
ann, nærveru dauðans í lífinu og
samneyti lifenda og dauðra. Samt
sem áður er engin angist í þessum
dauðaljóðum heldur er tilfinning-
in á frekar vinsamlegum nótum
og áberandi er samstaðan með
þeim sem í moldinni liggja. Það er
engu líkara en skáldið sé að yrkja
sig í sátt við dauðann, taka við
dauðanum inn í lífið, ekki sem
endalokum tilverunnar heldur
sem nokkurs konar vistaskiptum:
ljóðin eru galdur til að breyta
„dauðans kistu í ferðakoffort",
eins og segir í aðeins öðru sam-
hengi. Orðið galdur á reyndar vel
við, því eins og ég vék að er dulúð
sterkur þáttur í þessari bók; birtu-
stigið í skuggadöium þessara ljóða
er rökkur, slungið daufum Ijós-
gjöfum, lömpum, stjörnum, vit-
um. Eins og í Vetrarferðalaginu
flögra skammlíf fiðrildin um, dul-
arfullir silungar synda í dimmu
vatni, grös eru lesin til að brugga
seyði. Og hljómur Ijóðanna er
sums staðar svolítið galdraþulu-
legur því Gyrðir er tekinn upp á að
nota endurtekningar og næstum
eða alveg reglubundið hljómfall á
stöku stað. Sérstaklega er þessi
töfrahljómur eftirminnilegur í
mögnuðu upphafsljóði sem gerir
gamalli áráttu skil, stefinu um
hnífa og augu, en á nýjan og „já-
kvæðan" hátt.
Mold í skuggadal er áfangi á
leið Gyrðis, einstigi Gyrðis því
hann virðist fjarlægjast sífellt meir
alfaraleið íslenskra bókmennta til
að kortleggja áður ónumin svæði.
Þetta er sterk bók, ég held samt að
hún hefði orðið ennþá sterkari tíu
ljóðum styttri, ekki af því það séu
tíu slæm ljóð í henni heldur til að
ná betra hlutfalli milli góðra ljóða
og ffábærra.
Það er hálfgerður kreppublær á
útgáfúnni, Gyrðir ekki innbund-
inn erns og í fyrra og meir að segja
eru innábrotin góðu horfin af kilj-
unni. Sigurlaugur Elíasson rissar
góðan draug framan á kápuna,
mér hefði samt fundist rökkur-
mynd betur við hæfi, kannski í
anda Samuels Palmer sem spáss-
érar með William Blake í einu
ljóðinu og á sennilega eitthvað í
dulúð bókarinnar. Aftan á er
svarthvít ljósmynd af Gyrði með
ffekar ískyggilegt glott á vör og ef
vel er að gáð sést ára skáldsins
öðrum megin við höfuðið einsog
siginn geislabaugur.
Jón Hallur Steánsson
„Það er meiri mannleg nœrvera í
Mold í skuggadal, hlýja og angurvœrð
sem tengjast aðskilnaði og missi,
algerlega nýju stefi í sjálfhverfum
heimi GyrðisElíassonar.u
Tvíbreitt (svig)rúm
MM, 1984, Ijóð
★★★
Skáldið ræskir sig. Virkilega frískleg
bók. Alls kyns leikur með tungumál-
ið og Ijóðformið, truflandi línuskípt-
ingar sem eiga eftir að einkenna
Ijóð .Gyrðis næstu árin.
Einskonar höfuð lausn
MM, 1985, Ijóð
★ ★★
Svigrúmið þrengist. Innilokunar-
kennd og uggur einkenna þessi
Ijóð, ofbeldi og dauði virðast vofa
yfir við hvert fótmál.
Bakvið Maríuglerið
útg. höf. 1985, Ijóð
★ ★★★
Beint framhald af
Höfuðlausninni en
sterkari bók, hugar-
órarnir ískyggilegri,
tungumálið áhrifa-
meira. Skáldið yrkir
á brún hengiflugs og þótt Ijóðin
séu ekki öll jafn góð fer ekki hjá því
að lesandann svimi.
Blindfugl/Svartflug
Norðan Niður, 1986, Ijóð
★★★★
Lok og hápunktur fýrsta tímabilsins
á ferli Gyrðis. Hér nær hann tærleika
í stíl sem hefurfylgt honum síðan.
Haugrof
MM, 1987, Ijóð
★ ★★★
Endurskoðuð út-
gáfa af Svarthvít-
um axlaböndum,
Maríuglerinu og
Blindfugli/Svart-
flugi.
Gangandi íkorni
MM, 1987, skáldsaga
★★
Textinn er mjög fallegur og and-
rúmsloftið magnað. Atburðarásin er
hins vegar ekki annað en röð atvika,
fyrst í kynlegum sveitaheimi, svo í
öðrum undarlegri heimi.
Bréfbátarigningin
MM, 1988, sögur
★ ★★
Fjórar sögur. „Tré-
fiskur" er lítið
meistaraverk og
minnir á fyrri hluta
íkornans; „Loftnet"
____er dálítið stefnu-
pabbinn í sögunni er
skemmtilegasta sögupersóna Gyrð-
is til þessa; „Vængmaður" er fín en
„Sumarhús' áberandi slökust.
Tvötungl
MM, 1989, Ijóð
★★★
Nýr og kíminn tónn. Andrúmsloftið
er léttara og uggurinn er ekki þrúg-
andi í brjóstinu heldur álengdar í líki
kynjavera úr þjóðsagnaheimi.
Svefnhjólið
MM, 1990, skáldsaga
★★★
Samruni kynjaheims og hversdags-
heims. Slungnar ofin en íkorninn,
þó varla hægt að tala um atburða-
rás og persónusköpun er ekki til
staðar. Stíllinn og andrúmsloftið
halda skáldsögunni uppi og saman.
Heykvísl og gúmmískór
MM, 1991, sögur
★★★★
í þessum stuttu
textum nýtur hug-
myndaauðgi Gyrð-
is sín til fulls.
Bernskar furðusög-
ur, frábær texti.
Vetraráform um sumarferðalag
MM, 1991, Ijóð
★★★
Afar hljóðlát bók, einfaldir textar,
hárfínn húmor. Ljóðin eru svo blátt
áfram að það er á mörkunum að
þau virki.
KÆR KVEÐJA
ÝMSIR
MINNINGARTÓNLEIKAR
UM KARL J. SIGHVATSSON
STEINAR
★★★★
^PqMÞaö var sorgardagur í
^^^■íslenskri tónlistarsögu
WaíflPþegar Karl J. Sighvats-
son féll sviplega ffá 2. júní 1991.
Karl heitinn var einn besti popp-
og rokkhljómborðsleikari sem
þjóðin hefúr alið og auk þess ötull
baráttumaður fyrir sanngjörnum
kjörum og aðbúnaði dægurtón-
listarfólks.
Jakob Magnússon átti frum-
kvæðið að tónleikunum sem nú
eru komnir út á plötu. Þar
kvöddu ýmsir samverkamenn
Karls hans á heiðarlegan hátt,
hver með sínu nefi, og er þessi
kveðja snillingnum Karli sam-
boðin.
Þursaflokkurinn reið á vaðið
með góðum flutningi á þremur
gömlum Þursalögum. Hvert frá-
bært atriðið rak svo annað og
krafturinn og virðingin sem tón-
listarfólkið túlkaði komast vel til
skila á plötunni. Hljómsveitinni
Nýdanskri tókst frábærlega að
túlka þijú lög eftir Karl; „Blómið"
og „Andvaka“ sem voru á einu
plötu Flowers og „My Magic Key“
sem var á samnefndri plötu
hippasveitarinnar Náttúru. Trú-
brot kom saman eftir tæplega
tuttugu ára hlé og menn sviptu
kóngulóarvefnum hressilega af
sér. Flutningur sveitarinnar á
þremur lögum af „Lifun“ var raf-
magnaður og líklega hápunktur
kvöldsins, þótt úr mörgu góðu
væri að moða.
GCD voru æstir og grimmari
en annað efni kvöldsins og gam-
an var að Sólinni og flutningi
hennar á nokkrum kjarngóðum
lögum. Hjónakornin Ellen Krist-
jáns og Eyþór Gunnarsson og
hljómsveitin Mannakorn voru
.svo á rólegu.nótunum; Ellen, Ey-
þór og félégar á djössuðu nótun-
um en Mannakorn á góðlátlegu
blúsdóli.
Ef einhver plata er skyldueign í
íslensku plötusafni er það þessi.
Gunnar Hjálmarsson