Pressan - 09.12.1993, Blaðsíða 16

SKOÐA N I R
16 PRESSAN
Fimmtudagurinn 9. desember 1993
PRESSAN
Útgefandi Blað hf.
Ritstjóri Karl Th. Birgisson
Ritstjórnarfulltrúi Siguröur Már Jónsson
IVIarkabsstlóri Sieurður I. Ómarsson
Ritstjóm, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14 -16, sími 64 30 80
Faxnúmer: Ritstjóm 64 30 89, skrifstofa 64 3190,
auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborðs: Ritstjóm 64 30 85,
dreifing 64 30 86. tæknideild 64 30 87
Áskriftargjald 798 kr. á mánuöi ef greitt er meö VISA/EURO
en 855 kr. á mánuöi annars.
PRESSAN kostar 260 krónur í lausasölu
Grá jakkaföt og
svört
Þegar Benedikt Davíðsson mætir á fund ríkisstjórnarinnar til
viðræðna um kjarasamninga fer hann fram á að vextir verði
lækkaðir. Með þunga í röddinni segir hann afkomu launafólks
velta á því að greiðslubyrði lækki og að ríkisstjórn og bankar
verði að tryggja að það gerist. Á þessum fundi er Benedikt Dav-
íðsson í gráu launþegaforingjajakkafötunum sínum.
Seinna um daginn fer Benedikt Davíðsson á stjómarfund í
Sameinaða lífeyrissjóðnum og ræðir hvaða tilboð á að gera í
skuldabréf sem ríkisstjómin er að selja. Stjórnin kemst að þeirri
niðurstöðu að ávöxtun á skuldabréfum ríkisins sé ekki nógu há.
Benedikt tekur undir þetta og segir með þunga að ávaxta verði
fé lífeyrissjóðsins vel. Á þessum fundi er Benedikt í svörtum
jakkafötum fjármagnseigandans.
Hinn pólitíski geðklofi sem birtist í þessum tveimur hliðum
Benedikts Davíðssonar er ekki einsdæmi á íslandi. Annað svipað
kom upp þegar Kristján Ragnarsson viðhafði ummæli um fjár-
hag Vinnslustöðvarinnar í Vestmannaeyjum og enginn vissi
hvort hann var að tala sem formaður bankaráðs íslandsbanka
eða framkvæmdastjóri LfÚ. f ekki ósvipaðri aðstöðu er Vil-
hjáfmur Egilsson, sem starfar hálfan daginn sem framkvæmda-
stjóri Verzlunarráðs fslands og gagnrýnir meðal annars fjár-
málaráðherra fyrir ýmis embættisverk. Þessi sami Vilhjálmur er
líka í fuflu starfi sem alþingismaður og styður fjármálaráðherra
þegar niður á Austurvölf er komið. Fleiri dæmi eru þekkt meðal
alþingismanna sem standa í fýrirtækjarekstri með annarri hend-
inni og setja fyrirtækjum sínum lög með hinni.
Þetta er vond stjómsýsla og þennan ósið ber að leggja af.
Hin hefðbundna afsökun fyrir þessum hagsmunaárekstrum
er að ísland sé svo fámennt þjóðfélag að sömu menn verði að
taka að sér fleiri en eitt starf, sem þó geta verið ósamrýmanfeg.
Þessi röksemd stenzt ekki. Það er enginn skortur á hæfileikaríku
og vel menntuðu fólki í þjóðfélaginu. Þvert á móti ber á því að
yngra fólki séu ekki gefin tækifæri til að takast á við ábyrgðar-
mikU verkefni; það er að minnsta kosti ekki mikii endumýjun í
æðstu stöðum stofnana og hagsmunasamtaka.
Nýlega voru samþykkt á Alþingi stjómsýslulög sem lagfæra
margar brotalamir í stjómsýslunni. Næsta skref hlýtur að vera
að setja lög um hagsmunaárekstra sem koma í veg fyrir atvik á
borð við þau sem hér em nefhd. Almannasamtök og fjármála-
stofnanir hljóta líka að íhuga alvarlega að setja starfsmönnum
sínum leikreglur sem umbjóðendur þeirra geta treyst. Þá fyrst
geta menn á borð við Benedikt Davíðsson ætlazt til þess að vera
teknir alvarlega — í hvomm jakkafötunum sem þeir em.
BLAÐAMENN: Guðrún Kristjánsdóttir, Jakob Bjarnar Grétarsson,
Jim Smart Ijósmyndari, Kristján Þór Árnason myndvinnslumaöur,
Páll H. Hannesson, Pálmi Jónasson,
Sigriöur H. Gunnarsdóttir prófarkalesari,
Steingrímur Eyfjörð útlitshönnuöur, Þorsteinn Högni Gunnarsson.
PENNAR Stjórnmál: Andrés Magnússon, Árni Páll Árnason, Einar
Karl Haraldsson, Guðmundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, Hreinn Loftsson, Mörður Árnason,
Ólafur Hannibalsson, Óli Björn Kárason, Þórunn Sveinbjarnardóttir,
Össur Skarphéðinsson.
Listir: Einar Örn Benediktsson, mannlíf, Guðmundur Ólafsson,
kvikmyndir, Gunnar Árnason, myndlist, Gunnar Lárus Hjálmarsson
popp, Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal leiklist.
Teikningar: Ingólfur Margeirsson, Kristján Þór Árnason,
Steingrímur Eyfjörð, Einar Ben.
AUGLÝSINGAR: Kristín Ingvadóttir, Pétur Ormslev.
Setning og umbrot: PRESSAN
Filmuvinnsla, plötugerö og prentun: ODDI
STJÓRNMÁL
Brennivín til varnar prentfrelsi
Fyrir nokkru vakti Morg-
unblaðið máls á því í forystu-
grein að bann við áfengisaug-
lýsingum væri úr takt við tím-
ann. Út af fýrir sig var þetta
hárrétt hjá Morgunblaðinu,
en hins vegar fannst undirrit-
uðum ekki nógu djúpt tekið í
árinni. Það er rétt athugað hjá
Morgunblaðinu að lög þurfa
að vera í takt við tímann og að
þau mega ekki vera hlægileg
eða auðveld sniðgöngu. Lög,
sem ekki er borin virðing fyr-
ir, gengisfella nefnilega öll lög
önnur, hversu skynsamleg
sem þau kunna að vera. Þetta
mættu þingmenn reyndar
hafa í huga við störf sín al-
mennt og yfirleitt.
En er það þetta, sem skiptir
mestu máli?
Mér finnst öllu óskiljan-
legra hvemig lög þessi fengust
samþykkt á Alþingi og undir-
rituð af forseta íslands á sín-
um tíma, því þau vom og em
skýlaust brot á stjórnar-
skránni. „Hömlur á prentfrelsi
má aldrei í lög leiða.“ Hvað
halda menn að þetta ákvæði
þýði? Að prentffelsi gildi alltaf
nema í sumum tilvikum? Það
að orðið „hömlur" er notað
frekar en til dæmis „takmark-
anir“ gefur til kynna að ekki
megi leggja minnsta stein í
götu prentfrelsis. Og þarf
nokkur að efast um merkingu
orðsins „aldrei“? Það þýðir að
það megi ekki undir nokkmm
kringumstæðum leggja höml-
ur á prentfrelsi, en það gera
lögin um bann við áfengis- og
tóbaksauglýsingum einmitt.
Sumir kunna að segja sem
svo að bann við tiltekinni teg-
und auglýsinga hamli ekki
prentfrelsi. Er svo? Erum við
ekki einmitt komin út á mjög
hála braut þegar við þykjumst
geta flokkað auglýsingar eftir
efni þeirra og kveðið upp úr
um hvort þær njóti prentfrels-
isákvæða stjórnarskrárinnar
eða ekki? Með ólögum þess-
um er komið fordæmi um að
unnt sé að setja eina tegund
sannleika eða aðra út af sakra-
mentinu.
Af hverju fær Osta-og
smjörsalan aö aug-
lýsa?
Aðrir benda ef til vill á for-
sendur lagasetningarinnar,
sumsé þær að áfengi sé óhoflt
og því megi ekki auglýsa það
frekar en aðra ólyfjan. Á sama
tíma látast flestir Islendingar
úr hjarta- og æðasjúkdómum
en enginn hreyfir legg né lið til
að banna auglýsingar á eggj-
um, smjöri eða öðru því, sem
landsmenn stytta ævi sína
með. Nú er ég ekki að segja að
egg og smjör séu hreinasta eit-
ur, svo ffamarlega sem þeirra
er neytt í hófi. En hið ná-
kvæmlega sama má einmitt
segja um áfengi!
Enn aðrir kunna að segja að
í auglýsingum komi ekki ffam
skoðanir af því tagi, sem
vernd stjórnarskrárinnar taki
til. Ég held því hins vegar fram
að um auglýsingar gildi ná-
kvæmlega sömu reglur og
annað prentað eða útvarpað
mál. I fyrsta lagi koma mikil-
vægar upplýsingar fram í aug-
lýsingum: þær geta upplýst
mig um verð og framboð á
vöru og þjónustu, auk þess
sem þær gefa jafnan mun
gleggri mynd af tísku og tíðar-
anda en ritstjórnarefni íjöl-
miðla.
Þá má ekki gleyma því að
enda þótt sérkennilegar skoð-
anir hljóti ekki náð fýrir aug-
um ritstjóra þá eru auglýs-
ingastjórar einatt mun frjáls-
lyndari, svo framarlega sem
greiðsla berst fýrir birtinguna.
Þannig datt engum í hug að
þeir Matthías og Styrmir
myndu birta nafhalista undir
áskorun um sameiginlegt
framboð vinstriflokkanna í
Reykjavík á ritstjórnarsíðum,
en menn hefðu hins vegar
orðið skrýtnir í framan ef aug-
lýsingadeild Morgunblaðsins
hefði sett stólinn fýrir dymar.
En hver segir að þingmönn-
um detti ekki næst í hug að
banna pólitískar auglýsingar?
Þær eru að minnsta kosti síst
hollari en áfengisauglýsingar.
íslendingum bannað
það sem útlendingum
leyfist
Af einhverjum ástæðum
hafa menn lítt eða ekki
minnst á áfengisauglýsinga-
bannið þegar rætt er um
prentffelsi. Og í raun er afar
lítið fjallað um prentfrelsi hér
á landi. Síðast barst það í tal
þegar allir fjölmiðlar og útgáf-
ur á íslandi nema PRESSAN
æmtu og skræmtu um aðför
að prentffelsi og lýðræðislegri
umræðu þegar fjármálaráð-
herra fékk þá hugmynd að út-
gefendur borguðu skattinn
sinn eins og aðrir þegnar
landsins. Það var þá aðför!
Það að banna áfengis- og
tóbaksauglýsingar er miklu
hættulegra tilræði við prent-
ffelsi og ekki bara að því leyti
að þannig sé réttur innflytj-
enda til þess að viðra skoðanir
sínar á vörunni skertur. Með
banninu eru nefhilega tekju-
möguleikar íslenskra fjölmiðla
verulega skertir. íslenskir fjöl-
miðlar keppa ekki einungis
sín á milli, heldur keppa þeir
æ meir við erlenda fjölmiðla.
Tungumálakunnátta síeykst
og inn til landsins eru flutt
kynstrin öll af erlendum blöð-
um og tímaritum. Á sama
tíma hefur tæknin fært okkur
erlenda ljósvakamiðla.
Þessir erlendu fjölmiðlar
eru meira og minna uppfullir
af áfengis- og tóbaksauglýs-
ingum og fýrir þær sakir einar
er auglýsingabannið auðvitað
markleysa — nema ætlunin sé
að bannið taki einungis til
þeirra þegna lýðveldisins, sem
ekki eru læsir á erlendar tung-
ur. Hinu má ekki gleyma að
þessar auglýsingar niðurgreiða
verð hinna er-
lendu blaða og
tímarita verulega,
en íslensku fjöl-
miðlarnir mega
ekki njóta sams
konar bakhjarla
til að lækka af-
urðaverðið. Fyrir
vikið er sam-
keppnisstaða
þeirra gagnvart
hinum erlendu
fjölmiðlum mun
verri en ella. Hið
opinbera er
þannig beinlínis
að gera íslensk-
um fjölmiðlum
erfiðara fýrir og
er jafhffamt með
þeim hætti að
leggja hömlur á
prentffelsi.
IMPORTEO
[mtixt »«r|
„Þessir erlendu fjölmiðlar
eru meira og minna upp-
fullir afáfengis- og tóbaks-
auglýsingum ogfyrir þœr
sakir einar er auglýsinga-
bannið auðvitað mark-
leysa — nema œtlunin sé
að bannið taki einungis til
þeirra þegna lýðveldisins,
sem ekki eru lœsir á er-
lendar tungur... “
Stjórnar-
skrána í
gildi!
Ég hef áður
fært það í tal á
þessum stað, að
löggjafinn, ffam-
kvæmdavald og
dómstólar umg-
angist stjórnar-
skrána af allt of
miklu kæruleysi.
Ákvæði um eign-
arrétt eru túlkuð
ríkinu í hag,
ákvæði um fé-
lagaffelsi verka-
lýðsrekendum í
hag, ákvæði um
bráðabirgðalög-
gjöf ríkisstjórnum í hag og
ákvæði um prentfrelsi var til
skamms tíma túlkað Ríkisút-
varpinu í hag. Almennt má
segja að hefðarhagsmunir og
alltof rík virðing fýrir visku
opinberrar handleiðslu hafi
ómerkt hinar ýmsu greinar
stjómarskrárinnar, þrátt fýrir
að tilgangur stjómarskrárinn-
ar sé einmitt að setja löggjaf-
anum og hinu opinbera
skorður. Á meðan stjórnar-
skrárnefhd skilar engu betra
ber okkur þó að virða þá
stjómarskrá, sem við höfum. I
stað þess að setja sífellt fleiri
(og óþarfari) lög um allt
mannlegu viðkomandi ættu
þingmenn að sjá sóma sinn í
að afhema verstu ólögin, sem
stríða gegn stjórnarskránni.
Afnám laganna um auglýs-
ingabann tóbaks og áfengis er
jafhgóð byrjun og hver önnur.
Höfundur er blaðamaður
FJ0LMIÐLAR
Tíminn — in memoriam
Helzta von lýðræðisins á
íslandi, dagblaðið Tíminn, er
látin.
Forgöngumenn Mótvægis
hf. höfðu þá meginröksemd á
lofti fýrir ætlaðri endurreisn
Tímans að hún væri nauð-
synleg til að tryggja lýðræðis-
leg skoðanaskipti í landinu,
sem mótvægi vinstri manna
gegn hægri fjölmiðlum sem
tröllriðu hér öllu. Þetta
gleyptu nógu margir til þess
að á tímabili í haust myndað-
ist stemmning fýrir málinu,
stemmning sem hvarf svo
hraðar en hún birtist. Það var
bara ein ástæða fyrir því.
Nánar að því hér á eftir.
En fýrst um þetta með lýð-
ræðislegu skoðanaskiptin:
þessi sama röksemd er notuð
til að réttlæta styrki til flokks-
blaða, sem skammtaðir eru í
hlutfalli við fjölda þingmanna
hvers stjórnmálaflokks. Eina
blaðið sem lifir enn út af þess-
um styrk er Alþýðublaðið.
Hefur einhver lesið Alþýðu-
blaðið nýlega? Getur sá hinn
sami haldið því ffarn án þess
að skella upp úr að útgáfa
þess þjóni raunverulegum
„Það var ná-
kvœmlega þarna
sem Tíminn
klikkaði. Hann
var bara vont
dagblað. “
skoðanaskiptum í landinu?
Að lýðræðinu stafi beinlínis
hætta af því að það hætti að
koma út? Flokksundirlægjan
gengur svo langt í blaðinu að
flokknum væri greiði gerður
með því að það hætti að
koma út; það hlýtur að vera
hættulegt sálinni að lesa þetta
sull dag eftir dag og trúa því
að það skipti einhverju máli.
Ég trúi því seint að forysta
flokksins sé svo veruleikafirrt
að hún sé þeirrar skoðunar.
Annað: það er nákvæmlega
engin fýlgni á milli útgáfu
pólitískra blaða og fýlgis við
stefhuna sem þau styðja. Hef-
ur „veldi hægri pressunnar"
sýnt sig í stórauknu fýlgi Sjálf-
stæðisflokksins? Heftir „mál-
gagnsleysið“ valdið hruni í
fýlgi Kvennalistans? Þvert á
móti; það hjálpar kannske, ef
eitthvað er.
Stjómmálamenn, sem vilja
eiga dagblöð, em of vanir að
hafa í höndunum blöð sem
birta það sem þeir vilja og of
grunnhyggnir til að halda að
svoleiðis blöð skipti einhverju
máli.
Þar fýrir utan er það goð-
sögn að íslenzkir fjölmiðlar
séu sérstaklega hægri sinnaðir
(les: hallir undir Sjálfstæðis-
flokkinn) og hamli eðlilegum
skoðanaskiptum í landinu.
Mogginti er daglega uppfullur
af greinum eftir fólk alls stað-
ar af hinu pólitíska litrófi,
sem aukinheldur er oftast
bezta efnið í blaðinu. Sama
má segja um DV. Reglulegir
pennar PRESSUNNAR em úr
öllum flokkum (nema Fram-
sókn; það virðist ómögulegt
að finna framsóknarmenn
með skemmtilegar skoðanir).
Eru fréttir „hægri sinnað-
ar“ (ef hægt er að segja það
um fréttir)? Það er jafhfráleitt
íslenzkir fréttamenn hafa sýnt
að þeir leita einfaldlega ffétta
þar sem fféttir er að hafa. Þeir
hafa að vísu misbundnar
hendur; ríkisfjölmiðlamir lifa
við gelt pólitískra varðhunda í
útvarpsráði, en standa sig
samt vel, sérstaklega útvarpið.
Mogginn virðist ekki geta flutt
sumar fféttir, ekki bara af því
að hann er „hægra blað“,
heldur af öðmm og oft óskilj-
anlegum ástæðum. Hjá öðr-
um virðist það fara eftir ein-
stökum fréttamönnum
hvemig fréttir em fluttar, en
ekki eftir pólitískum mæli-
kvörðum.
Og það var nákvæmlega
þarna sem Tíminn klikkaði.
Tilraunin um Tímann mis-
tókst ekki af því að hann var
hægra eða vinstra blað. Hann
var bara vont dagblað. Hann
hafði ekki metnað eða getu til
að flytja aðrar eða öðruvísi
ffamreiddar fféttir en allir
aðrir voru að flytja. Það var
svo sáraeinfalt. Það var engin
ástæða til að kaupa eða lesa
Tímann, nema fýrir par
hundruð fagídjóta sem lang-
aði að fýlgjast með tilraun-
inni.
Það er sorgleg niðurstaða.
Ekki af því að það vantar „fé-
lagshyggjublað" á Islandi. Það
vantar hins vegar gott dag-
blað, til að veita slöppu DV
og stirðnuðum Mogga sam-
keppni. Þetta mistókst Tím-
atium gersamlega. Nú ef
hann dauður. Og viti menn:
það er enn lýðræði á Islandi.
Karl Th. Birgisson