Pressan - 04.08.1994, Blaðsíða 10

Útgefandi Pressan hf.
Ritstjóri Karl Th. Birgisson
Ritstjómarfulltrúar Guðrún Kristjánsdóttir
Styrmir Guðlaugsson
Auglýsingastjóri: Pétur Ormslev
Ritstjóm, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14-16, sími 643080
Símbréf: Ritstjóm 643089, skrifstofa 643190, auglýsingar 643076
Eftir lokun skiptiborðs: Ritstjóm 643085, dreifing 643086,
tæknideild 643087
Áskriftargjald 860 kr. mánuði ef greitt er með VISA/EURO,
en 920 kr. annars.
Verð í lausasölu 280 krónur.
Breytið vinnulög-
gjöfinni
Þegar kjarasamningar eru lausir um næstu áramót gefst gullið
tækifæri til að komast að samkomulagi um löngu tímabæra
hreinsunaraðgerð á vinnulöggjöfinni: að samningsréttmegi
færa frá stórum, miðstýrðum stéttarfélögum til vinnustaðafélaga inni
á gólfi í fyrirtækjunum sjálfum. Að starfsfólk fái sjálft samningsrétt-
inn í hendur og semji í félagi beint við vinnuveitanda sinn.
Fyrir þessari breytingu liggja margvísleg rök. Fyrst og síðast hafa
miðstýrðir samflotssamningar fært íslenzkum launþegum sama og
engar kjarabætur. Þeir hafa miklu fremur viðhaldið launamun, mis-
munað launþegum og fyrirtækjum, riðið hagkerfinu á slig með reglu-
legu millibili og gert út á peninga í ríkissjóð sem aftur sækir þá í vasa
launþeganna sjálfra.
Leiða má líkur að því að auk þess að auka valddreifingu og
sjálfsforræði launafólks reynist vinnustaðasamningar lægst launaða
starfsfólkinu bezt. Reynslan sýnir, að því meiri sem nálægðimer milli
starfsmanna — sem yrði reyndin ef þeir væru saman í félagi — því
meiri samkennd og samstaða myndast. Með öðrum orðum: það er
líklegra að skrifstofustjórinn láti sig varða hvers konar smánarlaun-
um ræstingakonan er á ef hann er í sama félagi og þau semja um
launakjör hlið við hlið. í vel reknum fyrirtækjum er hægt að sækja
verulegar kjarabætur sem aldrei nást fram í stórum meðaltalssamn-
ingum sem taka meira mið af þorskafla og gengisþróun en raun-
verulegri stöðu einstakra fyrirtækja.
Þessi breyting þjónar líka hagsmunum að minnsta kosti sumra
fyrirtækja. Stórum fyrirtækjum, sem þurfa að semja við mörg stéttar-
félög, er gert illkleift að keppa á síopnari erlendum mörkuðum við
fyrirtæki sem búa við önnur skilyrði ytra. í sumum tilfellum geta fáir
einstaklingar í launadeilu lamað starfsemi fyrirtækja og komið þeim
þannig á kaldan klaka. Þetta á til dæmis við um fyrirtæki á borð við
Flugleiðir, sem keppir á alþjóðamarkaði sem er afar viðkvæmur fyrir
hvers kyns röskun á áætlunum.
Hugmyndin um vinnustaðasamninga er langtfrá þvi ný. Þetta
var eitt af helztu baráttumálum Vilmundar Gylfasonar, en mætti þá
harðri andstöðu verkalýðsrekenda sem skynjuðu réttilega að völd
þeirra og áhrif myndu skerðast ef fólk fengi sjálft að semja um kaup
sitt og kjör. Eflaust munu þeir bregðast við á sama hátt nú. Það má
hins vegar ekki láta forystumenn launþegahreyfingarinnar komast
upp með það ár eftir ár að standa í vegi kjarabóta fyrir fólkið sem
þeirsegjastvera að berjast fyrir. Sú meinta barátta hefur nefnilega
skilað minna en engu síðustu misserin.
BLAÐAMENN: Bragi Halldórsson umbrotsmaður, Gunnar L.
Hjálmarsson, Hulda Bjarnadóttir, Jim Smart Ijósmytidari,
Pálmi Jónasson, Jóhanna Birgisdóttir prófarkalesari,
Sigurður Már Jónsson, Snorri Kristjánsson
myndvinnslumaður, Þóra Kristín Ásgeirsdóttir.
PENNAR: Stjómmál: Árni M. Mathiesen, Baldur Kristjánsson,
Einar Karl Haraldsson, Finnur Ingólfsson, Gunnar
Jóhann Birgisson, Indriði G. Þorsteinsson,
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, Mörður Árnason,
Ólafur Hannibalsson, Óli Björn Kárason, Þórunn
Sveinbjarnardóttir, Össur Skarphéðinsson.
Menning og mannlíf: Davíð Þór Jónsson, Einar Kárason,
Friðrika Benónýs, leikhús, Gunnar J. Árnason,
myndlist, Gunnar L. Hjálmarsson, popp, Hallur Helgason,
kvikmyndir, Illugi Jökulsson, skák, Jónas Sen, klassík ogdulrcen
málefni, Kolbrún Bergþórsdóttir, bókmenntir,
Kristinn Jón Guðmundsson, Magnús Ólafsson,
Margrét Elísabet Ólafsdóttir.
AUGLÝSINGAR: Halldór Bachmann, Jóhannes Bachmann.
Heilabrotin gjöra oss alla að
gungum
MORÐUR
ÁRINIASOIM
„Staðreyndir almanaks-
ins fyrir árið 1995 lágu
fyrir strax eftir að
katólska kirkjan festi
endanlega í sessi sitt op-
inbera páskatal
skömmu eftir að ísland
byggðist. Það mun hafa
verið um svipað leyti að
íslendingar komust að
því að veður er oft harla
rysjótt á útmánuðum. “
Nú hefur Davíð Oddsson
sent út þau boð að hann
muni ákveða það öðru-
hvorumegin við helgina hvort það
verða kosningar í haust. En á
blaðamannafundum og í viðtölum
hefúr forsætisráðherrann þegar tal-
ið fram röldn sem þar
að lúti, og hafði reynd-
ar noklcrum vikum fýrr
þulið upp helstu rök
gegn haustkosningum,
þau sem hann þyrfti nú
að rifja upp aftur ef
vindar snúast í kolli í
aðdraganda helgarinn-
ar. Má kalla noJtkuð
sérstætt að þjóðin skuli
þannig geta unað sér
um sumartíð við ein-
ræður hins unga leið-
toga:
„hvort betur sæmi að
þreyja þolinmóður / í
grimmu éli af örvum
ógæfunnar / eða vopn
grípa móti bölsins
brimi...“
Það er athyglisvert að
rifja upp að í lok síðasta
kjörtímabils fór þáverandi forsæt-
isráðherra þess á flot við stjórn-
málahreyfingar hvort það fyndist
einhver leið til að rétta af kjörtím-
ann. Kosningarnar 1983 og 1987
höfðu farið ffam 25. og 23. apríl,
og Steingrími þótti besta lausnin
að geta með samkomulagi fært
þetta ffam í maí, en síðari hluta
maí og í júní hafa kosningar farið
hér ffam að öllu eðlilegu.
Sjálfstæðisflokkurinn snerist þá
öndverður gegn þessurn hug-
myndum, studdi fingri á stjórnar-
skrána í heilagri vandlætingu og
taldi óffávíkjanlegt að íslenskt kjör-
tímabil væri nákvæmlega fjórum
sinnum 365 dagar plús hlaupárs-
dagur. Þar sem eklci náðist eining
um annað varð úr að kjördagurinn
færðist enn ffam á árið, 20. apríl.
Þau rök sem Davíð Oddsson
hefur nú talið ffam fýrir haust-
kosningum eru þau að vegna páska
vorið 1995 yrði að kjósa í síðasta
lagi 8. apríl, að kosningabarátta
færi þá fram í mars þegar allra
veðra er von, að þingið yrði nánast
til málamynda á svo stuttum tíma,
og að aulci verði haldinn Norður-
landaráðsfundur í Reykjavík
skömmu fýrir kosningar.
Allt er þetta rétt, en jafnframt
merkilegt að allt var þetta vitað
löngu fýrr. Staðreyndir almanaks-
ins fýrir árið 1995 lágu fyrir strax
eftir að katólska kirkjan festi end-
anlega í sessi sitt opinbera páskatal
sem mig minnir hafi gerst
skömmu eftir að Island byggðist.
Það mun hafa verið um svipað
leyti að íslendingar komust að því
að veður er oft harla rysjótt á út-
mánuðum. Líkur á þingtíma 1995
er að vísu ekki hægt að rekja svo
langt aftur, en þær staðreyndir lágu
að minnsta kosti ljósar fyrir þeim
sem skilja vildu þegar Steingrímur
fór af stað í þreifingar vorið 1991.
Og Norðurlandaráðsþing eru líka
áJcveðin með löngum íyrirvara.
Þessar röksemdir Davíðs eru
þessvegna einsog hver annar
hljómandi málmur og hvellandi
bjalla, nema því aðeins að hann
hefði sett þau ffam með svo löng-
um fýrirvara að þjóðinni hefði ver-
ið ljóst að ekki stæði til að sitja
nema rétt þrjá fjórðu af kjörtíma-
bilinu. Eða hvernig hugsar Davið
sér ffamhaldið? Á næsta kjörtíma-
bil líka að vera þrjú ár? Og þar-
næsta kannsld tvö?
Og auðvitað eru allt aðrar hinar
raunverulegu ástæður þess að Sjálf-
stæðisflokkurinn hallast nú - að
haustkosningum.
I fýrsta lagi eru þær hugmyndir
um haustkosningar sem áður var
svo harðlega afneitað sprottnar af
Evrópuframrás Jón Baldvins fyrr í
sumar. EB-útlilaup Jóns Baldvins
átti sér forsendur fýrst og ffemst í
heimapólitíkinni, ef ekki bara í
innanflokkspólitík hjá krötum, og
setti Sjálfstæðisflolddnn í verulegan
vanda vegna þess að þar hefúr eldd
náðst samstaða um aðra stefhu en
þá skynsamlegustu — að bíða og
sjá til. Kosningar í haust hafa þann
mikla kost fýrir Sjálfstæðisflokk-
inn, og fleiri flokka reyndar, að í
þeim væri hægt að vísa Evrópu-
spurningum ffá á þeim forsendum
að þær séu ekld á dagskrá fýrren
Svíar, Finnar og einkum Norð-
menn hafa gert upp hug sinn í
nóvember.
I öðru lagi vegna þess að fjár-
lagagerðin virðist vera í uppnámi
og ólíklegt að í hana náist heil brú
við núverandi aðstæður. Davíð tel-
ur hinsvegar að sjálf og ein teiknin
um batnandi efnahag muni nú
geta hjálpað stjórnarflokkunum,
og þá einkum sínum eigin. Betra sé
að fara í kosningar nú með ein-
hvern árangur en að eiga á hættu.
ldúður í vetur eða að stjórnin
spryngi í loft upp við fjárlagagerð-
ina.
í þriðja lagi virðist ríldsstjórnin
ekki til stórræðanna, kuldi milli
stjórnarflolckanna og ólíklegt að
nokkur stærri mál kæmust í gagnið
í vetur jafnvel þótt fjárlögin slyppu.
STJÓRNMÁL
Fyrir ríkisstjórn Davíðs Oddssonar
virðist liggja að hanga meira og
minna í lausu lofti, sem er ekld sér-
staklega hagstætt fýrir forsætisráð-
herrann næsta vor.
Þessar ástæður eru allar pólitísk-
ar og lúta að stöðu Davíðs og rfkis-
stjórnar hans. Verði haustkosning-
ar ofan á í huga ráðherrans hefði
hann þessvegna horfið ffá þeirri
hefð sem hann sjálfur orðaði nokk-
umveginn þannig fýrr í sumar að á
íslandi sætu ríkisstjórnir út kjör-
tímabilið hefðu þær til þess um-
boð, — hér tíðkaðist það ekki að
forsætisráðherra boðaði til kosn-
inga á þeim forsendum einum að
honum kæmi einhver tímasetning
betur pólitískt en önnur.
Kannski ætti forsætisráðherrann
að venja sig á að tala minna? Eða
hugsa hraðar?
Eða svo við köllum aftur í Dana-
prins:
Á einbeitninnar holla litarhátt /
slær sjúkum fölva í hugans kalda
húmi:
— Já, heilabrotin gjöra oss alla
að gungum.
Höfundur er íslenskufræöingur
Erum við kannske
öll svona vitlaus?
Upp á síðkastið hefur alls
lfyns fólk teldð að sér að
benda þjóðinni á að blaða-
og fféttamenn kunni yfirleitt ekld
íslenzku. Greinar í Mogganum,
lesendabréf í DV, röfl í þjóðarsál-
urn, allt hnígur í sömu átt: við
kunnum hvorld að skrifa né tala ís-
lenzku skammlaust lengur.
Getur verið að þetta sé rétt?
Tvenns konar dæmi eru oftast
nefnd. Við notum ldisjur, orðatil-
tæld sem ldifað er á miklu lengur
en nolckur man hvað þau þýða eða
við hvaða tilefni þau eiga bezt. Við
tölum vitlaust, hnoðum út úr okk-
ur texta sem er fullur af bæði mál-
villum og ambögum. Jú, ég held að
þetta sé í mörgum tilfellum rétt, en
ég held líka að blaðamenn séu ekk-
ert verri en aðrir að þessu leyti.
Auðvitað væri hægt að halda
langa ræðu um hversu lítinn tíma
blaðamenn hafa yfirleitt til að klára
textann sinn eða hversu litlu skipt-
ir, þegar blaðamenn eru ráðnir til
starfa, hvaða bókstafskunnáttu þeir
hafa í íslenzku. Miklu líldegri skýr-
ing er sú að íslendingar séu yfirleitt
meðan viðmœl-
endur okkar
kunna ekki móð-
urmálið silt þykir
mérftandi hart að
við liggjum undir
kárínum frá þeim
sem við eyðum
hálfum deginum í
að leiðrétta og
bjarga frá því að
gera sjálfa sig op-
inberlega að ftft-
um. “
ffekar lélegir í íslenzku. Þegar ég
var í skóla tók fólk ágætisstúdents-
próf án þess að geta tjáð sig almin-
lega í ræðu eða riti. I því fékkst
engin skipuleg þjálfun, ritgerða-
smíð var lítil og ekki miklar kröfúr
gerðar, en hins vegar lagt nokkuð
upp úr formlegri stafsetningar-
kennslu —■ í stafsetningu sem
hvergi er notuð. Af þeim ungling-
um sem ég þekki sýnist mér
ástandið sízt hafa batnað. Við er-
um sumsé að renna fólki út úr
skólakerfinu, „hámenntuðú', án
þess að það kunni að skrifa.
En oft kemur þetta íslenzku-
kunnáttu ekkert við. Reynsla mín
segir mér að til sé ein, noldcuð
óbrigðul regla um vondan texta:
óskýr texti er yfirleitt rnerki um
óskýra hugsun. Ef blaðamaður get-
ur ekki komið frá sér ffétt þannig
að aðrir skilji hana bendir það
undantekningalítið til þess að hann
skilji hana ekki sjálfur.
Sem lýtur að annarri hugsanlegri
skýringu: að blaðamannastéttin sé
illa mönnuð. Þetta get ég reyndar
ekki samþykkt án fýrirvara, en veit
þó af eigin reynslu við að ráða
blaðamenn til starfa að það eru
ekki margar rósir í þeim garði.
Nokkrir einstaklingar standa upp
úr, off fólk sem hefur komið við á
nolckrum stöðum í atvinnulífinu,
hefur þroskað með sér sæmilega
dómgreind og fengið skýra hugsun
í náðargjöf. En endumýjun er afar
lítil og til dæmis tilviljun ef þeir,
sem hlotið hafa formlegt nám í
„ftölmiðlun", eru til einhvers gagn-
legir. Þeir eru þá góðir þrátt fýrir
námið, ekld vegna þess.
En það sýnist mér svo sem eiga
við um flestar stéttir. Enn er það
nefhilega svo, að mestur tími
blaðamanna fer í að endurskrifa og
leiðrétta vitleysuna sem viðmæl-
endur þeirra láta út úr sér. Og á
meðan viðmælendur okkar kunna
ekki móðurmálið sitt þykir mér
fjandi hart að við liggjum undir
kárínum frá þeim sem við eyðum
hálfum deginum í að leiðrétta og
bjarga ffá því að gera sjálfa sig op-
inberlega að fíflum. Og hananú.
Karl Th. Birgisson
10 PRESSAN FIMMTUDAGURINN 4. ÁGÚST 1994