Pressan - 04.08.1994, Blaðsíða 11

Gunna á búöarloftinu
0i ■í'#- a
K 1 Stjórnmál
i J IIMDRIÐI G. ÞORSTEII\ISSOI\l
j
Ekki má frídagur verslunar-
manna svo upp renna, að
Ríkisútvarpið snari sér ekki í
betri fötin og láti spila og syngja
Búðarvísur eftir Jón Thoroddsen
um hana Gunnu á búðarloftinu.
Þetta er svo árvisst, að undirritaður
var farinn að raula vísurnar áður
en lagið fyrir fféttir kom í hádeginu
á verslunarfrídaginn. Það er sann-
ast sagna að Gunna á búðarloftinu
þekkti ekki til hárlakks á úðabrús-
um, eins og varist var með í Vest-
mannaeyjum, eða annarra þeirra
tækja, sem stúlkur er verða fyrir
ágengni geta varist með. Henni var
bara boðið upp á búðarloftið og
þar með var málið afgreitt. Sann-
leikurinn er sá, að þeir ungu ís-
lensku graddar, sem lengi hafa
komið óorði á útiskemmtanir í
landinu kunna ekkert nýtt fýrir sér
sem ekki hefur verið prófað í gegn-
um aldirnar, nema nú eru til öflug-
ir fjölmiðlar sem gera stór mál úr
minnstu atvikum, sem þýðir að
opinberar nauðganir eru að verða
daglegir viðburðir. Kaupahéðnar
eru fundvísir á nýjar vörur til inn-
flutnings, og minnisstæðar eru
bleijurnar, sem ætluðu allt lifandi
að drepa í tíðum sjónvarpsauglýs-
ingum af því þar var keppt með
mismunandi vörumerkjum um
markaðinn. Þann tíma sem þetta
stóð virtust allir vera mígandi. Hin-
um snjöllu kaupahéðnum virðist
ekki hafa dottið í hug að flytja inn
„mace“ sem er alveg óbrigðult við
nauðgurum og öðrum árásarseggj-
um og misþyrmingarfólum.
Um hveija helgi að sumrinu er
mikið um skemmtanir. Hinar
hreinu meyjar í Stígamótum hreyfa
sig hins vegar ekki að ráði úti á
vettvangi nema um verslunar-
mannahelgina. Hátíðin er að vísu
ekki lengur hátíð verslunarmanna,
enda eru verslunarmenn komir í
ASÍ og vinna í verslunum á frídag-
inn. Aftur á móti eiga bankamenn
og skrifstofúfólk frí og raunar allir
aðrir en verslunarmenn. Stíga-
mótakonur hafa góðu heilli gert
verslunarmannahelgina að baráttu-
degi sínum gegn nauðgunum. Með
því móti hafa þær viljandi og óvilj-
andi orðið til þess, að verslunar-
mannahelgin er orðin einskonar
nauðgunarhelgi, jafnvel þótt eng-
um sé nauðgað og aðeins gerð ein
tilraun sem endaði í hárlakki. Ef-
laust veldur þar mestu árvökul
varðstaða Stígamótakvenna. En
sukksamt líf á unglingum hefur
samt vakið eftirtekt nú sem fýrr.
Húnvetningar létu aflýsa geimhátíð
í Húnaveri og eflaust ganga fleiri á
lagið á.næstu verslunarhelgarhátíð-
um. Húnvetningar eru miklir
bændur og geta sjálfir verið óeirða-
samir í réttum. Einar Olgeirsson
skammaði Björn á Löngumýri fýrir
barnaþrælkun. Kannski var Björn
bara að hugsa um að missa ekki
unglinga í sollinn í Húnaveri.
Islendingar hafa alltaf átt erfitt
með hátíðahöld. Séu þau skynsam-
lega mótuð kvartar fólk yfir því
hvað þau séu leiðinleg. Sé ekki allt
skipulag upp á hið besta linnir ekki
skömmum á forstöðumenn. Is-
lendingar vilja ævintýri á útihátíð-
um. Þeir vilja fá Mjallhvít og dverg-
ana sjö, þótt einhverjir þeirra vilji
ekkert hafa með Mjallhvíti að gera
nema nauðga henni í svefhi.
Skemmtanahaldið heppnast best á
hestamannamótum. Hestar flytja
ekki ræður um ágæti íslendinga.
Þeir syngja ekki Öxar við ána. En
þeir hlaupa. Spurning er hvort ekki
væri fær leið á fjölmennum
mannamótum um verslunar-
mannahelgi að fá menn með gæð-
inga til að sýna tölt og skeið, brot
úr torfærukeppni og mótorhjóla-
reið ef það mætti verða til að fólki
leiddist minna og hugsaði minna
um kynþörf sína.
Hinn ágæti bindindismaður,
Halldór Kristjánsson frá Kirkju-
bóli, skrifaði eitt sinn merka grein
um áhrif áfengis á kynþörf manna.
Hann talaði náttúrlega ekki af
reynslu en sjálfsagt orðið marg-
sinnis áhorfandi að hegðunarbreyt-
ingum vegna áfengis. Niðurstaða
hans var, muni ég rétt, að fólki væri
ekki sjálfrátt. Nýlegar vísindalegar
rannsóknir sýna, að konum er til-
tölulega minna sjálffátt undir
áhrifum en körlum. Þetta tvennt
bendir til þess, að við íslendingar
verðum annað tvegga að banna
útihátíðir eða banna áfengisneyslu
á útihátíðum. Óbreytt getur þetta
ekki gengið lengur. Það nær engri
átt að frjávana sjálfboðaliðar frá
Stígamótum þurfi að axla
ábyrð á manneskulegri hegðun á
stórmótum og fámenn lögregla
þurfi að eltast við íslenska gradda
hálfbrjálaða af brennivínsdrykkju
heilu helgarnar. Menn eiga að sjá
sóma sinn í að stöðva þetta.
Jón Magnússon, bróðir Árna
Magnússonar, handritasafnara, var
á sínum tíma sýslumaður í Dölum
vestur. Þar er Jörfi, sem Jörfagleðin
var kennd við. Hún gekk svo
ósæmilega úr skorðum, að Jón
sýslumaður sá ekki annan kost
mögulegan en banna Jörfagleðina.
Þetta ffæga tilvik hefur lifað í sög-
unni síðan, en Jón Magnússon ætti
að vera miklu frægari fýrir annað
sem hann vann. Hann var fýrsti Is-
lendingurinn sem skar til sulls með
góðum árangri. Þá bjó hann á Sól-
heimum í Sæmundarhlíð. Bannið
við Jörfagleðinni þótti ffægt á sinni
tíð og allar götur síðan. Eins mun
koma að því að ffæg verða tilþrif
sýslumannsins á Blönduósi að
banna Jörfagleðina í Húnaveri. Það
er nefhilega stundum ekkert hægt
annað að gera þótt hart sé. Eflaust
Hrunadans heildsalanna
VIDSKIRTI
- HIN HLIOIN
Vikulegur dálkur um viðskipti og fjármál
er skrifaður af pallborði nokkurra
einstaklinga í viðskipta- og fjármálalífi.
„Þegar ekið er um þessi íbúðarhverji má
lesa úr ásigkomulagi húsanna hversu
heildsalastéttinni hefur hnignað á liðn-
um árum. “
Hagffæðin notar ýmsar að-
ferðir til að meta hagstærð-
ir. Eitt sinn reiknuðu hag-
fræðingar Vinnuveitendasam-
bandsins og Alþýðusambandsins,
þeir Vilhjálmur Egilsson og Björn
Björnsson, út að launahlutföll í
Mesópótamíu og á íslandi væru
svipuð. Af því drógu þeir þá álykt-
un að launahlutföll væru föst og
óumbreytanleg. Af þessu má einnig
sjá að sérhvert menningartímabil
skilur eftir sig menjar, sem síðari
tíma menn rýna í og draga ályktan-
ir af. Það er hins vegar ekki svo að
allt í þessum heimi sé fast og óum-
breytanlegt og það hafa heildsalar
fengið að reyna.
I borginni við sundið er margt
að rýna í og draga af ályktanir.
Sagnfræðingar síðari tíma munu
lesa ýmislegt úr byggingarlist borg-
arinnar og reyna að draga ályktanir
af því sem þeir sjá við þær athug-
anir.
Reykjavík er býsna lagskipt borg.
Ef við hefjum vegferðina vestast í
vesturbænum ber fýrir augu okkar
lágreista steinbæi útdauðrar stéttar,
skútukarlanna, en ofar í brekkunni
eru hallir skipstjóranna. Sterkefn-
aðri borgarastétt, sem þiggur laun
ffá ríkinu, eins og læknum, tann-
læknum og lögmönnum, þykir
mikið til koma að búa í gömlum
skipstjórahúsum eins og því sem
Markús Örn fýrrverandi borgar-
stjóri býr í. Við Tjarnargötuna
bjuggu embættismennirnir, bisk-
upinn og skrifstofustjórar í stjórn-
arráðinu en íbúarnir voru fiestir
tengdir í Briemættina. I brekkunni
fýrir ofan Menntaskólann bjuggu
embættismenn og kennarar við
Lærða skólann.
Breytt veiðitækni gerði togarar-
skipstjóra úrelta um sinn og í
þeirra stað komu kraftblakkarskip-
stjórar en þeirra hverfi eru í austur-
bæ Reykjavíkur, eins og Laugarás-
inn, og Garðabæ með sínu Arnar-
nesi.
Mitt í þessum hverfum standa
ávallt hús sem skera sig úr um-
hverfinu vegna stærðar og glæsi-
leika. Það eru heildsalahallirnar. I
miðbænum eru svo starfsstöðvar
þessara gengnu heildsala og kaup-
manna. Glæsilegasta skrifstofuhús-
næði borgarinnar í upphafi aldar-
innar er á horni Austurstrætis og
Pósthússtrætis, hús Jóns Þorláks-
sonar nr. 14 við Austurstræti og
hús Nathan & Olsen, seinna
Reykjavíkurapóteks, nr. 16 við
sömu götu. Annað húsið stendur
autt en hitt hýsir nefndir Alþingis.
Verslunarhúsnæði heildsala nú-
tímans standa í Skeifúnni og í
Hálsahverfi en mörg eru í eigu
lánastofhana, sem hafa orðið að
yfirtaka þau vegna vanskila heild-
salanna.
Þegar ekið er um þau íbúðar-
hverfi sem að ffarnan eru nefnd,
má lesa úr ásigkomulagi húsanna
hversu heildsalastéttinni hefur
hnignað á liðnum árum. Húsin í
Arnarnesi eru að hruni komin
vegna viðhaldsleysis og alkali-
skemmda. Heildsalahallirnar í
gömlu íbúðarhverfunum eru orðn-
ar að opinberum stofnunum eða
aðsetrum erlendra sendiráða.
Finnska sendiráðið er í húsi Eggerts
Kristjánssonar, rússneska og þýska
sendiráðið eru í húsum sem Gísli
J.Johnsen byggði, danska og breska
sendiráðið í húsum sem Sturlu-
bræður byggðu. Borgarbókasafnið
er í íbúðarhúsi Ólafs Johnson í O.
Johnson & Kaaber, heildsöluleyfi
nr. 1 í Reykjavík. Skrifstofuhús-
næði Garðars Gíslasonar hf. hýsir
ríkissaksóknara og verðbréfasölu
fj ármálaráðherrans.
Hvenær hófst hnignunarskeið
hinna heiðruðu heildsala? Hvers
vegna er svo komið að enginn veit
af Félagi íslenskra stórkaupmanna
nema þegar þeir fjalla um taxta
skipafélaganna? Og hvers vegna er
Verslunarráð íslands aðeins vett-
vangur banka, tryggingafélaga, ol-
íufélaga og flutningafélaga? Er eng-
inn aðili eftir til að halda vörð um
fr amsýna verslunarhætti?
Er það ef til vill vegna þess að
heildsalar eru að fara sömu leið og
Samband íslenskra samvinnufé-
laga? Þoldu heildsalamir ekki
frjálsræði í verslun? Var Pálmi í
Hagkaup meinvættur íslenskra
heildsala? Gerði hann stéttina úr-
elta? Hafta-og leyfatímabil í ís-
lenskri verslun var blómatímabil
íslenskrar heildsalastéttar. Á þeim
tíma þurftu þeir ekki að leita hag-
hvæmra innkaupa því allt seldist í
skortinum. Leyfm gerðu ekki ráð
„Þeir ungu íslensku graddar, sem lengi
hafa komið óorði á útiskemmtanir í
landinu kunna ekkerl nýtt fyrir sér sem
ekki hejur verið prófað í gegnum ald-
irnar. “
verður ekkert bannað til frambúð-
ar samkvæmt venjunni. Fólk held-
ur áffarn að hneykslast út af hegð-
un ungs fólks á útihátíðum og
kannski á þetta að vera svona.
Áróðurinn og umtalið hefur mikið
að segja, vegna þess að unglingar
þurfa að finna að það er ekkert
fýndið, flott eða hetjulegt við að
veltast svínfullir um á mannamót-
um.
Svo virðist sem hátíðarhöldin
um þessa helgi hafi tekist sæmilega.
Engar fféttir hafa borist af vondum
atburðum nema skrokkskjóðum í
bílveltum. Sú athygli, sem Stíga-
mótakonur vöktu fyrir hátíðina var
af því góða. Einkum tók í hnjúk-
ana, þegar þær lýstu yfir orðrómi
um að sérstök sveit nauðgara ætl-
aði til Eyja á þjóðhátíðina. Vert er
að hafa gætur á þeim mörgum
hljómsveitum sem eru að blása til
mannfagnaðar út og suður um
landið til að koma upp „stuði“.
Þetta „stuð“ markast m.a. af því
hvað mikla peninga þeir fá í vas-
ann. Ekkert verður dæmt um það
núna að hvað miklu leyti sá ófarn-
aður sem fylgt hefur útihátíðum er
hljómsveitunum og hljómlistinni
sem þar er flutt að kenna. Um það
verður eflaust fjallað síðar þegar
æðið er runnið af fólki. En um
margt minnir þetta ástand á dans-
æðið á miðöldum sem gekk yfir
Evrópu.
Höfundur er rithöfundur
fýrir að hægt væri að flytja inn aðr-
ar vörur. Nýir aðilar áttu ekki
greiðan aðgang að innflutnings-
leyfum. Það voru ekki hagsmunir
heildsala og samvinnuhreyfingar-
innar að innflutningur var gefinn
ffjáls. Það voru aðeins hagsmunir
neytenda.
Sá sem var stórtækastur við að
breyta verslunarháttum í Reykja-
vík, var skagfirskur bóndasonur,
Pálmi Jónsson, sem hóf verslunar-
rekstur í fjósi við Miklatorg, þar
sem Steingrímur Hermannsson
hafði áður haft ísbúð. Vegna
þvingana heildsala neyddist Pálmi
til að hefja milliliðalausan innflutn-
ing á vörum til verslunar sinnar en
með því gerði hann heildsalastétt-
ina úrelta eins og skútukarlamir í
gömlu steinbæjunum urðu úreltir
þegar togarnir komu. Þá fóru
skútukarlarnir bara á togarana
Og nú um verslunarmannahelg-
ina gleðja Flugleiðir og Samvinnu-
ferðir/Landsýn verslunarfólk með
auglýsingum um haustferðir til
innkaupa í ódýrum verslunarborg-
um í nágrannalöndunum. Og hvað
gera hefldsalar og Verslunarráð til
að ná þessari verslun inn í landið?
Nákvæmlega ekki neitt.
Heildsalar og kaupmenn!
Reynið að bjarga ykkur, það
koma engir til að draga ykkur að
landi.
HINUMEGIN (The Far Síde)
Eftir Gary Larson
Viðurkenndu það bara, Friðjón — þú ert villtur.
FIMMTUDAGURINN 4. ÁGÚST 1994 PRESSAN 11