Pressan - 18.08.1994, Page 20

gotunm í
Hondúras
Sólmundur Már Jónsson er tæp-
lega þrítugur hagfræðingur sem
sagði starfi sínu lausu á síðasta
ári og hélt til Hondúras þar sem hann
starfaði með götubörnum í höfuðborg-
inni í eitt ár.
að sést á Sólmundi
Má Jónssyni að
hann er ekki alveg
búinn að aðlagast
lífinu á íslandi aft-
ur eftir ársdvöl í
höfuðborg Hon-
dúras, Tegucigalpa. Hann ræður
illa við sneiðina af súkkulaðitert-
unni sem borin er fyrir hann á
kaffihúsinu sem við hittumst á.
„Mér hefur verið hálfbumbult af
matnum síðan ég kom,“ segir
hann. Lambasteikur og tertur eru
heldur ekki beinlínis það fæði sem
fólk nærist á í því umhverfi sem
Sólmundur hefur lifað og hrærst í
síðustu mánuði.
Þegar hann lauk hagfræðinám-
inu fyrir nokkrum árum virtist
hann ætla að hella sér út í harða
samkeppnina á vinnumarkaðnum
og hafði ágæta burði til þess, gott
próf og reynslu af hagfræðistörfúm
meðfram náminu. Hann kom sér
upp jakkafötum og allt virtist
benda til þess að hann færi eftir
hefðbundnum brautum ungra
hagfæðinga. Fyrst að ná sér í starfs-
reynslu hjá opinberri stofnun við
rannsóknarstörf, síðan framhalds-
nám við virtan háskóla í Bandaríkj-
unum eða Bretiandi og stefna svo
hærra og hærra. Sólmundur tók
fyrsta skrefið en eftir ársstarf hjá
Þjóðhagsstofnun fór hann að
kenna í Verslunarskólanum mörg-
urn félaga hans til nokkurrar undr-
unar. Síðan söðlaði hann alveg um
og flaug út í heim til að hjálpa
götubörnum.
Hvað dró þig til Hondúras?
„Málið var bara að fara eitthvert
út til latnesku Ameríku til að læra
spænsku, kynnast kúltúrnum þar
og sjá indíána. Þetta er mjög stórt
menningarsvæði og nokkur
hundruð milljónir sem tala
spænsku þannig að mér fannst það
spennandi.“
Varþetta skytidiákvörðun?
„Nei, nei, þetta var búið að gerj-
ast í mér í mörg ár. Fyrst ætlaði ég
eftir stúdentspróf en ég sleppti því
og kláraði hagfræði í Háskólanum.
Og eftir að ég var búinn að vinna í
svolítinn tíma skellti ég mér.“
Hvers vegna valdirðu ekki þá
hefðbundnu leið að fara í fram-
haldsnám?
„Þetta var fint nám. Ég á sjálfsagt
eftir að læra meira en ég hafði ekki
rnikinn áhuga á því að sökkva mér
ofan í fræðin, fannst miklu meira
spennandi að fara þarna út.“
Á hverra vegum fórstu út?
„Ég fór út fyrir milligöngu AUS,
Alþjóðlegra ungmennaskipta, og
þau aðstoða mann við að finna
eitthvað úti til að starfa við og
tryggja manni fæði og húsnæði. Ég
vissi því ekki alveg hvað ég færi að
gera en ég ákvað að fara út í gegn-
um AUS í stað þess að fara á eigin
vegum, sem er þó alveg eins hægt,
ekki síst upp á spænskuna að gera.
Ég kunni ekki orð í málinu, gat
ekki einu sinni pantað mér bjór
sem flestir Islendingar kunna þó. í
Hondúras komst ég svo í samband
við bandarísk samtök sem vinna
fyrir götuböm víða í Mið-Ameríku
og kallast Casa Lianza en þetta eru
nánast einu samtökin sem það gera
í Tegucigalpa. Þau eru með 70-80
rnanns í vinnu, yfirleitt Hondúrasa,
og svo eru nokkrir tugir sjálfboða-
liða, mest ffá öðrum löndum. Þetta
er því talsvert umfangsmikið starf.“
Varstu búinn að ákveða að vinna
með götubörnum áður en þú fórst
„Mér fannst ekkert voðalega erfitt að
byrja að starfa þarna. Ég gat samt ekk-
ert gert til að byrja með, enda mállaus,
gekk bara um,brosti og var hálfgerður
trúður. “
út?
„Já, eiginlega. Ég heyrði fyrst af
þessum samtökum hér heima í
fyrravor þegar framkvæmdastjóri
þeirra fyrir Mið-Ameríku kom á
vegum Amnesty International og
kynnti ástandið meðal götubarna í
Guatemala. Þá fékk ég áhugann en
ég vissi hins vegar ekki að þau
störffiðu líka í Hondúras. Þegar ég
sá það virkaði það mjög traustvekj-
andi á mig þar sem ég þekkti svolít-
ið til þess sem þau voru að gera.“
Hvernig upplifðirðu þau umskipti
að fara úr hlýrri skólastofunni út á
götu í Hondúras?
„í sól og sumaryl í Hondúras?
Mér fannst ekkert voðalega erfitt
að byrja að starfa þarna. Ég gat
samt ekkert gert til að byrja með,
enda mállaus, gekk bara um og
brosti og var hálfgerður trúður. A
meðan sótti ég líka mánaðarnám-
skeið í spænsku og svo kom þetta
smátt og smátt.“
/ hverjufólst starfið?
„Við vorum tvö og tvö saman á
vöktum, gengum um borgina og
hitturn krakka sem voru á götunni.
Þetta starf er því ekki ólíkt því sem
Útideildin sinnir hér. Fyrsta vaktin
hófst klukkan sex á morgnana, síð-
an tók önnur við eftir hádegið og
stundum vorum við líka á ferðinni
á næturnar. Það sem þetta starf
gekk út á var að tala við krakkana
og vera félagi þeirra. Krakkar, sem
voru nýkomnir á götuna, vissu
fljótt af okkur, fréttu af okkur ffá
öðrum krökkum eða þá að við töl-
uðum við þau eftir að skjólstæð-
ingar okkar sögðu okkur frá nýjum
andlitum.“
Hver er bakgrunnur þessa götu-
barna?
„Mörg þeirra koma utan af
landsbyggðinni með fjölskyldum
sínum eða mæðrum og búa í
slömminu í útjaðri borgarinnar.
Off eru þau send í bæinn til að afla
tekna með því að bursta skó, selja
tyggjóplötur eða annað smáræði.
Mörg þeirra sjá þá að þau hafa ekk-
ert heim að sækja. Til hvers að vera
að bera þessar örfáu krónur heim
og fá skammir fýrir að hafa ekki
aflað meira? Þau ákveða þá bara að
sjá um sig sjálf og eyða peningun-
um í sjálf sig, enda búa þessir
krakkar oft við heimilisofbeldi."
Hvað eru þetta gamlir krakkar?
„Við skiptum okkur af krökkum
frá 6-7 ára upp í 15-16 ára. Við
rákumst líka á enn yngri börn.“
Höfðuð þið töluna á götubörnun-
um í borginni?
„Það var erfitt að meta það því
sífellt komu ný andlit og önnur
fóru. En talað var um að þau væru
2-3000 talsins í 800 þúsund manna
borg.“
Kynntistu mörgum þeirra?
„Allir krakkarnir þekktu mig eft-
ir örfáar vikur. Stundum skrapp ég
í ferðalög út á land og þegar ég
kom til baka, eins og túristi með
bakpoka, þyrptust þau stundum að
mér til að spyrja hvar ég hefði ver-
ið. Þá héldu allir að þau væru að
bögga mig sem túrista og stela af
Var ekkert erfitt að vinna trúnað
þeirra?
„Það kom voðalega fljótt en mér
hefði sjálfsagt ekki tekist það ef ég
hefði bara mætt á staðinn. Starfs-
fólk Casa Lianza hafði traust þessa
krakka og þau tóku mér sam-
kvæmt því.“
Hvað gerðuð þið fyrir þessa
krakka?
„Við fýlgdumst með þeim og
buðum þeim upp á fæði og húsa-
skjól í gistiskýlum á vegum sam-
takanna. Ef þau eru ekki í vímu
geta þau komið og farið nokkurn
veginn eins og þau vilja. Mörg
þeirra sniffa lím og reykja marjú-
andi sér. Annars eru flest götu-
börnin létt í lund og stutt í hlátur-
inn hjá þeim. Þau gerðu mikið grín
að sjálffim sér-Tig öðrum þannig að
eini munurinn á þeim og öðrum
krökkum var stundum sá að þau
voru skítugri og með límklessur í
hárinu.“
Dóu einhverjir skjólstœðinga
þinna?
„Götubörnin í Hondúras verða
ekki fýrir ofbeldi af hendi lögregl-
unnar eða skipulagðra dauðasveita
eins og þekkist í sumum nágranna-
löndunum þótt það komi fýrir að
danglað sé í þau þannig að þau
meiðist. Ég man bara eftir einu
dauðsfalli en þá fannst strákur
drukknaður í á og þar sem hann
datt út í var allt ffillt af límdollum
þannig að hann var greinilega ekki
einn á ferð.“
Berjastþau aldrei innbyrðis?
„Við urðum varla vör við það og
svo virtist sem þau stæðu frekar
saman, mynduðu hópa sem héldu
saman án þess að þeir deildu sín á
milli.“
Við hvernig aðstœður bjóstu sjálf-
LITLI SNÁÐINN á miðri myndinni er vart nema fimm ára gamall en
bjó á götunni í Tegucigalpa, höfuðborg Hondúras í Mlð-Ameríku.
Hann var einn af vinum og skjólstæðingum Sólmundar.
„Allir krakkarnir þekktu mig eftir örfáar
vikur. Stundum skrapp ég íferðalög út á
land og þegar ég kom til baka, eins og
túristi með bakpoka, þyrptust þau stund-
um að mér til að spyrja hvar ég hefði
verið. Þá héldu allir að þau vœru að
bögga mig sem túrista og stela afmér. “
ana og við reynum að halda þeim
ffá því. Svo er reynt að halda í þau
með því að bjóða þeim upp á pró-
gramm til að losna af götunni,
meðal annars kennslu og dvöl á
heimili sem við rákum. Þaðan
sækja þau skóla og fara svo jafnvel í
eitthvert starfsnám. Ef vel gengur
er síðan reynt að koma þeim aftur
til baka til einhverra ættingja. En
það getur tekið langan tíma, hálft
til heilt ár.“
Skilaði þetta starf ykkar sjáanleg-
um árangri?
„Já, ég myndi segja það. Margir
krakkar sem voru í gistiskýlunum
þegar ég var að byrja voru komin
inn á heimilin hjá okkur eða kom-
in til ættingja sinna þegar ég fór.
Það var rosalega gaman að sjá þau
vera búin að henda tötrunum og
komin í sæmilega föt, snyrtileg og
vel greidd, syngjandi og skemmt-
„Ég bjó á heimili fýrir svona tíu
stráka sem voru í prógrammi sem
miðaðist við að koma þeim af göt-
unni. Þeir voru þá búnir að vera
noldcra mánuði í neyðarskýli áður
en þeir komu til okkar. Þarna
bjuggum við þrjú með þeim og
skiptum með okkur vöktum. Það
gekk yfirleitt vel en þó kom fýrir að
við neyddumst til að reka krakka
tímabundið í burtu vegna vímu-
efnaneyslu eða ef þau lutu ekki aga.
Eitt sinn fór ég í nokkurra daga ffí
og þegar ég kom til baka var einn
strákurinn farinn. Hann hafði ver-
ið dálítinn tíma hjá okkur og allt
virtist ganga vel hjá honum. Ég
gerði því ráð fýrir að hann væri
kominn til einhverra ættingja sinna
og spurði einskis. En svo rakst ég á
hann í mikilli vímu niðri í bæ.“
Þannig að þú varst allan sólar-
GÖTUBÖRNIN safnast oft saman utan við veitingahús og aðra
staði þar sem mat er að finna. Þar hirða þau þá bita sem hrjóta
af borðum annarra og sníkja til að seðja sárasta hungrið.
hringinn í vinnunni?
„Já, í raun og veru. Það var
þreytandi oft á tíðum og gott að
komast af og til í burtu. Ég reyndi
að gista eina og eina nótt hjá kunn-
ingjum og skrapp úr bænum þegar
ég átti eitthvað frí.“
Ferðaðistu mikið?
, Já, nóg til þess að ég þekki Hon-
dúras nokkuð vel. I lok dvalarinnar
fór ég svo til Nicaragua, E1 Salvador
og Guatemala. Það var ffábært að
vera þá búinn að læra spænskuna.“
Fékkstu einhver laun eða vasa-
peninga?
„Auk fæðis og húsnæðis fékk ég
sjöhundruðkall á mánuði. Þegar ég
var að ferðast í lokin eyddi ég svo
úr eigin vasa svona sjöþúsund
krónum á viku í fæði, hótel, ferðir
og önnur útgjöld. Það væri því
toppurinn að fá íslensk mánaðar-
laun í Hondúras jaffivel þó að þau
bærust ekki nema þriðja eða fjórða
hvern mánuð!“
Langaði þig aldrei til þess að
draga upp kreditkortið og láta fara
vel um þig á lúxushóteli og halda
eymdinni íjjarlœgð í nokkra daga?
„Nei, en ég var með kortið sem
tryggingu ef eitthvað klikkaði. Ég
fékk meira að segja samviskubit yf-
ir því að stelast á pítsu- og ham-
borgarstaði af og til. Þegar ég kom
til landsins tók Hondúrasi á móti
mér og keyrði beint á Burger King.
Ég hafði lítinn áhuga á því að
borða, enda sá ég litla krakka,
kannski fjögurra til sjö ára, fýrir ut-
an að sníkja mat.“
Var ekkert erfitt að rjúfa tengslin
þegar þúfórst?
„Jú, að sumu leyti, ég ætla mér
þó að halda bréfasambandi. En ég
kom þarna sem útlendingur og
bæði ég og krakkarnir vissum frá
upphafi að ég færi. Að taka þátt í
svona hjálparstarfi er því oft gert af
mikilli eigingirni."
Einhvers konar friðþceging?
„Nei, en maður er fýrst og ffemst
að gera þetta fýrir sjálfan sig til að
kynnast þessu lifi.“
Heldurðu þá að starfsmenn hjálp-
arstofnana og samtaka fái jafnvel
meira út úr starfinu en skjólstœðing-
arnir?
„Já, örugglega. Það voru margir
Kanar frá Peace Corp þarna eins og
um allan heim. Þeir eru á launum í
tvö ár sem eru greidd eftir á og fá
auk þess vasapeninga. Sumir eru í
gagnlegum störffim en aðrir eru
bara að dúlla sér eitthvað. Þetta er
voðalega mikið þannig, held ég.“
Hvaða eritidi á þá fólk eins og þú
til Hondúras?
„Ég held að það sé mikilvægt fýr-
ir þessa krakka að einhver hafi
áhuga á þeim og það er jafhvel
meira spennandi fýrir þá að út-
lendingar sýni þeim áhuga. Ég leit
svo á að ég kæmi inn í þeirra líf
sem tilbreyting en ekki að ég gæti
gert eitthvað kraftaverk. Þeir gátu
gert grín að mér, hlegið með mér
og höfðu gaman að því að ég leit
öðruvísi út og talaði bjagað og
asnalega, sem þeim þótti voðalega
fýndið. Og með því að starfa með
svona samtökum á maður þátt í að
hjálpa einhverjum þeirra til lang-
ffama.“
En fékkstu sjálfur sáluhjálp út úr
þessu?
„Ég er aðeins rólegri og þarf að
minnsta kosti ekki að tæta út strax.
Svo held ég að ég hafi haft gott af
þessu en það verða aðrir að dæma
um.“
Hvernig varð þér við að koma
heim í vellystingarnar?
„Það er ágætt. Ég var varaður við
að ég myndi fá ógeð á vestrænni
neyslumenningu en ég hef ekki
fengið það ennþá.“
/ hagfrœðinni er fólk tölur en
hvernig var að kynnast fólkinu á bak
vð tölurnar?
„Já, það er auðveldara að fást við
tölúr en fólk. Nú skil ég til dæmis
hvað þjóðarffamleiðsla upp á 7-
800 dollara á mann þýðir í samna-
burði við kannski 15 þúsund doll-
ara þjóðarframleiðslu á mann hér á
landi.“
Nú vitum við að samkeppnin
milli þeirra sem Ijúka námi í hag-
frœði og viðskiptafræði er gríðarlega
mikil um störf. Varstu ekkert
hræddur um að tnissa af lestinni
með því að víkja svona út af braut-
inni?
„Jú, ég sagði upp alveg öruggu
starfi og nú þarf ég að fara að leita
mér að vinnu. Sumum finnst ég
kannski ábyrgðarlaus og vilja ekki
ráða mig til starfa þess vegna en
aðrir líta kannski þannig á að ég
hafi þorað að gera eitthvað og meta
það. Ég veit það ekki. Ég er ekki
búinn að finna mér beina braut til
að fara eftir en þessi reynsla gæti
kannski opnað mér einhverja leið
inn í alþjóðastofhanir en maður er
bara alltaf að heyra svo skrítnar
sögur af búrókrasíunni þar.“
Hvort heillar þig meira í dag, hag-
fræðin eða hjálparstarfið?
„Það væri ágætt að reyna að
blanda þessu saman. Við sldpu-
lagningu í hjálparstarfi kemur hag-
ffæðin að gagni og þar er þörf á
fólki með alls konar bakgrunn."
Hefur lífsafstaða þín breyst?
„Ég skil náttúrulega betur þetta
fólk, þessa fátækt og hvað það er
ótrúlegur munur á aðstæðum hér
og þar. Á meðan á viðtalinu heffir
staðið er ég búinn að borða fýrir
margföld dagvinnulaun verka-
manns í Hondúras, kökusneið og
malt. Fyrir launin sín geta þeir ekld
keypt mikið meira en hrísgrjón og
baunir sem helmingur íbúanna lifir
/ ((
a.
Styrmir Guölaugsson
20 PRESSAN FIMMTUDAGURINN 18. ÁGÚST 1994