Vísir Sunnudagsblað - 28.04.1940, Blaðsíða 5

VISIR SUNNUDAGSBLAÐ
5
JÓM ÚR VÖR:
FOGUR ER HLIÐIN
hverri tilviljun á Lappakofa —
og inni í honum var búið að bera
mat á borS fyrir mig af því fólk-
iS vissi aS eg myndi koma.
BóndanUm liafSi dreymt þaS. í
annaS skifti var eg viltur orSinn
uppi í óbygSum, og þá var mín
leitaS — ekki af því, aS fólkið
vissi aS eg var á ferSinni og því
síSur að eg var viltur, heldur af
því að þaS skynjaSi ferð mína
og hættuna sem eg var staddur í.
,.Innra andlit“ Lapplendings-
ins þróast eins og lífið sjálft, og
eftir dauSann verSur það eitt eft-
ir — alt annað hverfur og glat-
ast. SambandiS milli lifenda og
liðinna lielst óbreytt eftir sem
áður, og á stundum örvæntingar
og kviða, er það giftudrjúgt að
kalla á látna ástvini og kunn-
ingja. Vegna þess að hinir látnu
eru lausir við líkama sinn og alt
sem fjötrar þá og bindur, eiga
þeir miklu auðveldara með að
hjálpa vinum sínum á jörðunni
eftir andlátið, heldur en á með-
an að þeir lifðu.
Gömul Lappakona veiktist af
krabbameini. Þegar liún þjáðist
sem mest, gerði eg alt sem eg
gat til að draga úr þjáningun-
um. Seinna sagði liún ásökun-
arrómi: „Hversvegna lofaðirðu
mér ekki að fara? Eg veit að æfi
minni er lokið. Þegar eg er dáin
get eg miklu betur gætt barn-
anna minna, heldur en á meðan
eg ligg í rúminu hérna, sjúk og
vesæl.“
Þrátt fyrir þetta má ekki
skilia það þannig, að Lapplend-
ingar æski dauðans. Þvert á
móti. Þeir unna lífinu, þessu
lífi, sem varir milli tveggja há-
tíða, fæðingarinnar og dauðans.
En þeir eru óttalausir og þeir
berjast eins og hetjur ef á þá
er ráðist. Þeir drepa menn þvi
að eins að þeir megi til, og þá
gera þeir það án hefndarhugs
eða haturs. Þeir vita það að látn-
ir vinir eða ættingjar munu
hiálpa þeim og liðsinna eftir
megni. Forfeður þeirra hafa
kent þeim. að svo fremi sem.
maður gerir sitt ítrasfa á vig-
vellinum, muni dyr annars lífs
onnast. Þess vegna flýja Lappar
ekki af vígvelli.
Finskur visindamaður, Vaino
Tanner, prófessor frá Helsing-
fors. sem ferðast hefir viðsvegar
um heim, sagði mér, að hann
hefði hvergi fyrirhitt svo frum-
stæðan kvnflokk sem Lappa.
Ef til vill koma þeir tímar, að
söngvarnir liætta að bljóma
upni á lappnesku heiðunuin, að
hrpinhiarSirnar hætta að sjást í
æfintvrabirtu norSurljósanna,
að enginn Lappi situr framar
við aringlóð i kofanum sinum,
að augu þeirra bliðleg og barnss
ViS, sem nú erum um tvítugt,
munum enn þann stóra viðburð,
fyrir rúmum tíu árum, erHæng-
ur Jónsson kom aftur frá Ame-
ríku.
Svo lengi sem menn mundu
hafði Bína gamla móðir hans
búið í Hlíðarkotinu sínu og far-
ið hrörnandi með hverju árinu
sem leið, eins og kofanum
hennar. „Hann kemur, bless-
unin“, sagði hún. Það var alltaf
sama viðkvæðið. Væru menn
með frekari eftirgrenslanir, vék
hún að öðru umtalsefni, t. d.
kettinum sínum. Það var ein-
kennileg kerling og reykli pipu.
Hann sendi henni dollara.
Svo dó hún; og hann hafði
ekki komið.
Kofinn var notaður til
geymslu á heyi prestsins, sem
hafði einmitt um þessar mund-
ir keypt reiðhest handa dóttur
sinni.
Þá kom Hængur Jónsson frá
Ameríku. Það var vorið eftir.
Skipakomur eru altaf nokkur
viðburður í þorpinu hjá okkur.
Einhverjir sem koma, einhverj-
ir sem fara. Auk þess er það alt-
af dálítil tilreytni að sjá mikið
af prúðbúnu, ókunnu fólki,
einkum var það svo fyrir 10
árum. Þá gekk ekki venjulegt
fólk í sparifötum daglega. ViS
unglingarnir fundum notalega
til okkar ef við vorum ávarpaðir
af hinlim sparibúnu og fengnir
til leiðsagnar og ráða um kaup
á harðfiski og mjólk. Svo var
leg hætla að stara inn i enda-
lausa heimsskautanóttina. En
bótt svo fari, að þeir hverfi af
jörðinni, að þeim verði útrýmt
með eldi og stáli og hjartablóði
þeirra úthelt, þá mun minningin
um þá lifa að eilífu. Andi þeirra
mun svifa yfir lapnnesku heið-
unum eins og andi guðs sveif
forðum yfir vötnunum. Þeir
munu vaka yfir landinu sem
beir unnu, þeir munu vernda
það og gæta þess, að það verði
ekki snert og réttur þess ekki
skertur.
Þannig trúa Lappar á mátt
sinn i öðru lifi, enda þótt þeir
deyi út af jörðinni — þvi það
hefir aldrei skift þá verulegu
máli, livort þeir hfa eða deyja
hér. Þeir lifa samt.
að telja mjölsekki og sykur-
kassa, það voru fréttir sem hægt
var að segja þeim sem lieima
sátu við störf sín en þyrsti í eitt-
hvað nýtt.
Svo kom hann með einu
skipinu, Amerikumaðurinn, ein-
kennilega klæddur, með glaus-
andi stígvél, reimuð, alsctt
krókum og reimaraugum frá
rist til hnés, í svörtum gúlpandi
reiðbuxum og aðskornum til-
heyrandi jakka, með gráan,
linan búfræðingshatl, lágur
vexti, gleraugu á stóru nefi.
Það fór eins og storinur um
þorpið: Þetta var Ameríkusou-
urinn hennar Bínu.
F arangur Ameríkumannsins
var allur í tveim sterkbygðum
bjálkakistum. Þær voru fluttar
heim í kotið á kerru og voru
þungar. Ráðsmaður prestsins
bar út heyfyrningarnar frá velr-
inum og rykið var dustað af
sillum og úr skotum.
Sjálfur gekk Hæugur upp i
kirkjugarð. Drengurinn, sem
visaði honum á gröfina, stóð
forvitinn álengdar. Hængur
kom ekki með nein blóm. Leiðið
var aflöng moldarlirúga, hnaus-
unum hafði lauslega verið hall-
að að moldinni, þeir voru ögn
farnir að grænka.
Hann stóð þögull.
Að Iokum tók liann mold í
lófa sinn, horfði á liana stund-
arkorn. Þrýsti henni síðan sam-
an í hnefa sér, svo lét hann liana
renna á milli fingra sinna niður
á leiðið. Hann var gamall, kom-
inn að sextugu. Tjl livers var
hann kominn hingað frá Ame-
ríku?
Það var tekið ofan fyrir hon-
um fvrstu vikurnar, liann tók
því á sama hátt. En þegar hann
ræddi við fólk var eins og hann
vildi forðast að Iáta á því bera
að hann hefði ekki verið hér alt
sitt lif. Hann talaði um veðrið
eins og hann liefði aldrei verið i
Ameriku. Hann spurði einskis
og þó voru full 20 ár síðan hann
fór.
— Þau eru líklega bæði mörg
og stór húsin þarna í Ameriku,
spurðu menn og höfðu ský-
skafana í huga.
Jú, ekki neitaði liann því að
þau væru mörg og stór, en hann
gaf engar frekari upplýsingar
um |iau hús, svaraði aðeins
beinum spurningum qg þgð
dræmt.
V
( V H. \ ■ ,Á
. .Sf
- *J.'.-..‘7. v’ < ' V 1 »

. VflaE -v
: JLH ■•s*B^- - H-.
■
Jón úr Vör.
Iivað skyldi hann ætla fyrir
sér. Sjálfsagt var hann rikur,
eins og allir frá Ameriku.
Einn dag kom Hængur til
ömmu minnar og bað hana að
selja sér leðurskæði og sauma
fyrir sig skó.
Þetta kom eins og þruma yfir
breppinn, svo gekk liann á kú-
skinnsskóm. Við þorpsbúar vor-
um einmitt um þessar mundir
komnir svo langt á menningar-
braut að vera liættir að ganga á
roði, og ekki þótti það tilhlýði-
legt af þeim sem teljast vildu til
skárra fólks að ganga á leður-
skóm, nema þá um leitir. En
Amerikumaðurinn spókaði sig
á kúskinni.
Klæðnaður Hængs var að
vísu sérstæður nokkuð, en fór
mjög, er fram liðu stundir, að
verða sundurleilur og ósjálegur.
Hann fór líka niður í fjöru og
vann sér inn fiskifang með að-
stoð við sjómennina, og saltaði
niður í tunnur heima hjá sér.
Nei, þetta var ekki fínn maður.
Þannig varð hinn stóri við-
burður svo frámunalega þýð-
ingarlaus. Og þó — Hængur
Jónsson hafði eiltlivað það í fari
sínu sem aðrir höfðu ekki og
]iað sem dró mig, sem þessar
línur rita, að lionum var kann-
ske fyrst og fremst það, live
hugað honum var um að breiða
yfir sín 20 fjarvistar ár og
streyta lians við að vera að engu
öðrum frábrugðinn.
Hængur gamli taldi föður
minn í ætt við sig — það var að
vísu mjög langt framkomið —
en liann var mjög ættrækinn;
og okkar hús var liið einasta i
þorpinu, sem hann kom í að
staðaldri, Annars bjó hann,