Vísir Sunnudagsblað - 19.05.1940, Blaðsíða 3

VlSIR SUNNUDAGSBLAÐ
3
GUÐMUNDUR
FRIÐJÓNSSON:
Smásagnagerð
Smásagnagerðin hefir færsl
mjög í aukana í landi voru á n. 1.
50 árum.
Sunnanfari hét verðJaunum
fyrir ljestu smásögu nálægt
1890 og varð samkeppni lítil.
Þorgils gjallandi varð hlut-
skarpastur fyrir Slcírnarkjól-
inn og er sú saga eigi mikils-
háttar. Þar áður komu út þrjár
sögur eftir Gest Pálsson (Vor-
draumur, Grímur kau])maður
deyr, Tilhugalíf). Þær voru með
snildarbrag, en vöktu þó eigi
meiri opinbera atliygli en svo,
að Matthías einn ritaði um þær,
ef eg man rétt. Áður hafði Gest-
ur og Einar Hjörleifsson birt
smásögur í Verðandi og Heim-
dalli, örfáar þó. Mér telst svo til,
að á unga aldri minum liafi
birtst til jafnaðar ein smásaga á
ári í blöðum vorum og tímarit-
um. — Nú koma út árlega smá-
sögur svo tugum skiftir, svo að
viðkoma þessarar listgreinar
hefir margfaldast á mannsæfi.
Menn sem þykjast vita jafn-
langt nefi sínu, og vel það, láta
i veðri vaka, með töluverðum
drýgindum, að smásagnagerð
vor standi mjög að baki smá-
sagnalist erlendis. Tímaritið
Dvöl hefir alið á þessum dóm-
um, svo að eg nefni dæmi. Hún
stofnaði til samkeppni á n. 1. ári
i þeim vændum að kanna þol-
rifin í islenskum „nóvellist-
um“, og er nú árangurinn kom-
inn í ljós.
Það situr eigi atlra best á
manni sem fengist hefir mikið
við smásagnagerð, að rita um
þetta mál. En úr því að enginn
lætur til sin heyra um það, verð
eg að taka leyfið undir sjálfum
mér og mundi eg una þvi vel ef
aðrir gerðu betur.
Það er að sjálfsögðu álilamál,
og verður eigi sannað, livort vér
erum eflirbátar útlendinga i
smásagnagerð, eða þá jafningj-
ar. Það er engin sönnun í þessu
máli, að lesendur gleypa meira
við útlendum sögum en inn-
lendum. Þar er sú forvitni að
verki sem er fiknari i ókunn
efni en hálfkunn. Sú gleypigirni
er i ætt við þá deild kvetma. r.em
sækir á fund útlendinga hérna i
landhelginni. Algeng lestrar-
fýkn er sólgnari í útlenda sögu
en innlenda, af þvi sú erlenda er
meiri nýung. Innlend saga er á-
vaJt um efni, sem er lesend-
um nokkurnveginn handgengið,
Fyrir þá sök m. a. er útlenda
sagan tekin fram yfir þá inn-
lendu.
En þá er meðferð efnisins. Er-
um vér þar óhlutgengir?
Vér slailum líla á þær reglur
sem smásaga á að vera háð, svo
að liana megi lcaJIa vel samda.
Sagan verður að vera fyrst og
fremst heilsteypt, laus við óþörf
aukaatriði, höfundurinn hæfi-
lega búinn dulargervi, svo að
„sagan segi sig sjálf“, sem svo
er kallað, fremur en höfundur-
inn. Söguefnið verður að sæta
tíðindum, sem eru nokkurs
virði. Og sagan verður að vera
færð í letur með málfæri og
tungutaki sem sé listrænt.
Eg hefi að vísu farið á mis við
það, að geta lesið f jölda útlendra
smásagna á frummálum. Stíll
snillinga nýtur sín sjaldan til
fulls í þýðingum. Eg stend af
þessum ástæðum liöllum fæti til
að dæma um málið. Mig kann
og að skorta dómgreindina, en
liinir eru þá lika i þeim efnum
milli húsgangs og bjargálna, og
er vítalaust að áætla þá van-
búna til dómsins, svipað því sem
eg mundi vera.
Það má timaritið Dvöl eiga,
að hún hefir, einkum framan af
æfi sinni, flutt góðar sögur,
þýddar, jafnvel ágætar — innan
um og saman við sögur, sem eru
eigi merkilegri en svo, að eitt-
livað tiu núlifandi íslenskir höf-
undar geta leikið sér að sam-
setning jafngóðra sagna. Nú
má búast við því og gera ráð
fyrir, að allar sögur Dvalar sé
valdar úr sögum frábærra höf-
unda. Þá er um tvent að tefla:
annað hvort standa þessir höf-
undar eigi hærra en vorir. Eða
þá, að sögurnar tapa gæðum sin-
um í þýðingunni — nema svo sé
að eg hafi eigi vit á þessum mál-
um. En hvernig er unt að sanna,
að hinir mennirnir sé gæddir ó-
brigðulu viti og óskeikulli dóm-
greind ?
Eg las í æsku sæg smásagna,
þýddra, í „Bibliotek for tusend
;Hjem“, sumar eftir t. d. stórum
nafnkunna franska og enska
og þýska höfunda; þar á meðal
12 smásögur eftir Alfonse Dau-
det, sem á islensku mundi heita:
Kvonfang listamanna. Ætla
mætti að það efni væri til þess
fallið að vera lostætt. Engin sú
saga varð mér minnisstæð né
neinar sögur úr þessum söfnum
— nema ein saga sem Georg
Brandes þýddi úr þýsku (minnir
mig fremur en ensku) og heitir
Rómeo og Julía í höfuðið á sögu-
hetjum Shakespeares í leik hans.
Sú saga jafnast á við sögu Ham-
suns, sem eg man nú eigi nafnið
á, en gerist í norðanverðum
Noregi undir stjörnu sem þar
skín. Báðar þessar sögur eru um
ástir eins og þær geta tárhrein-
astar orðið og hver setning
perla. Eg hefi oft stungið upp á
þvi við Jón skrifstofustjóra Al-
þingis, að hann íslenskaði þess-
ar sögur, honum trúi eg til þess.
En eigi er mér unt að svara því
hvort úr verður framkvæmdum.
Vér höfum eignast þrjú bindi
þýddra útlendra úrvals sagna
sem ágætir þýðendur liafa fjall-
að um. Eg fæ eigi séð, að hvert
um sig þeirra binda sé betri
skáldskapur en bindi islenskra
úrvalssagna sem Axel Guð-
mundsson hefir valið, og er auð-
velt að efna til annars bindis
frá vorri hálfu jafngildu hinu.
Bogi Ólafsson, fimur og fær
þýðari, hefir sagt mér, að hann
hafi orðið að gera langa leit og
eftirleit að sögum í enskum
söfnum, til þess að finna eina
eða tvær, sem sér þætti veru-
legur slægur í. Ef Boga er að
treysta í þessum efnum og eg
ætla að svo sé, eru þarna fengn-
ar miklar líkur fyrir þeirri
skoðun minni og trú, að vér
þurfum eigi að bera mjög mik-
inn kinnroða fyrir smásagna-
gerð vora.
Meðan Breiðabliks síra Frið-
riks Bergmanns naut, birtu
þau þýddar smásögur svo vel
gerðar, að hvergi getur betur.
Kunnugur maður síra Frið-
rik hefir sagt mér, að hann hafi
orðið að lesa fjölda smásagna á