Vísir Sunnudagsblað - 08.11.1942, Blaðsíða 5

hann biskupsvígslu 1524. Vár
lengi fullur fjandskapur milli
þessara siðustu katólsku bisk-
upa, sem náði hámarki, jer þeir
söfnuðu liði hvor um sig (Ög-
mundur jrfir 1400 og Jón yfir
1000 manns) og ætluðu að berj-
ast á Alþingi á Þingvöllum, senv
þó varð ekki af, vegna þess að
vitrir menn gengu i milli. En
sinn maður af hvorum flokki
voru látnir heyja einvígi i öxar-
árhólma, og bar sigur úr býtum
maður ögmundar,. Eysteinn
hinn sterki frá Mörk i Landsveit,
sá hinn sami og varði dyr á
Hrauni í ölfusi, þegar Torfi í
Klofa fór þar að Lénliarði fó-
geta og felldi hann árið 1502.
Hefir Eysteini ekki mikið verið
farið að fara aftur, þó liann væri
yfir fertugt (43) ára, er liann
háði einvígið. Um siðir sættust
þó biskuparnir, þó stórir og ó-
vægnir væru, og fór vel á með
þeim hin síðari ár, er ögmund-
ur biskup lifði.
Jón biskup átti stundum i
stórfelldum deilum, sem kunn-
ugt er, og lék andstæðinga sína
hart, eins og t. d. Martein bisk-
up Einarsson. En mildur og góð-
ur gat hann verið þeim, er létu
að hans vilja, og hlýddu hans
forsjá.
Að siðustu beið hami ósigur í
„Sauðafellsför“ fyrir Daða
Guðmundssyni sýslumanni i
Snóksdal. Hefði þá betur farið
en fór, ef hann hefði farið að
ráðum Arasonar síns, sem mælt
er að hafi þá sagt, að „um, fleira
•væri að hugsa en ákefð eina“,
er Daði bauð góð sáttaboð, sem
biskup hafnaði. Hefir sumt í
eðli Guðm. ríka verið of ríkt í
eðli Jóns biskups, en of Íílið af
sáttfýsi Siðu-Halls. Aftur hefir
hún lcomið fram hjá Ara, og
])á ekki síður hjá séra Sigurði
á Grenjaðarstað, þeim stór-
merka manni. Harmsagan um
siðustu daga Jóns biskups og
sona hans,Ara og Björns, i þessu
lífi er öllum kunn. Hann tók
dauða sínum á höggstokknum í
Skálholti 1550 (7. nóv.) með
þeirri karlmennsku, sem allt
hans lif var mótað af, og með
vissunni um, að „líf er eftir þetta
líf“. Fylgikona, barnamóðir,
eða meðhjálp — eins og það
var orðað, (vitanlega mátti kat-
ólskur prestur og biskup ekki
giftast, þó hann mætti eiga
börn) Jóns biskups, hét Helga
Sigurðardóttir. Mikilhæf kona
hefir hún verið. Eru börn henn-
ar og Jóns og afkomendur
þein-a þar Ijósaslur vottur. Afi
hennar var séra Sveinbjörn
Þórðarson varabiskup í Múla i
Reykjadal, nefndur Barna-
Sveinbjörn, sem hefir verið rétU
VlSIR SUNNUDAGSBLAÐ
5
nefni, því hann.„átti 50 börn, er
hann kenndist við, fyrir utan
alla vafagepla", þ. e. launbörn.
Á hann liklega met í barnaeign
liér á landi, a. m. k. svo kunnugt
hafi orðið. Er mikið af merkis-
fólki hér á landi fyrr og siðar
frá honum komið, auk afkom-
enda Helgu sonardóttur lians;
t. d. voru þeir Guðbrandur bisk-
up og Hallgrimur Pétursson af
komendur séra Sveinbjarnar,
sá fyrri í þriðja lið frá honum,
hinn i fjórða lið.
Jón biskup og Helga áttu sex
börn, fjóra syni og tvær dæt-
ur. Þrír synir þeirra urðu prest-
ar, séra Magnús á Grenjaðar-
stað („fylgikona" hans var
Kristín dóttir Vigfúsar hirð-
stjóra á Hlíðarenda — systir
önnu á Síóruborg), séra Björn
á Melstað, (hans „fylgikona“
var Steinunn Jónsdóttir, Magn-
ússonar frá Svalbarði — afkom-
andi Lofts ríka — systir Staðar-
hólsnPáls, er átti Helgu Ara-
dóttir lögm., bróðúrdóttur séra
Björns), og séra Sigurður á
Grenjaðarstað (var þar eftir
bróður sinn) varabiskup, og tví-
vegis kosinn biskup á Hólum.
Séra Sigurður er talinn mest-
ur vitsmunamaður af sonum
Jóns biskups. Hann var spakur
að viti og friðsamur, enda tók
hann aldrei þáttístórræðumföð-
ur síns eða bræðra. Barnamóðir
hans eða ,meðhjálp“ hét Sesselja
Pétursdóttir, Loftssonar, Orms-
sonar, Loftssonar ríka; var hún
systir Árna i Stóra Dal, föður
Magnúsar s. st., er átti Þuríði
laundóttur séra Sigurðar, (sbr.
ætt frú Guðríðar „prestamóð-
ur“). Fjórði sonurinn var Ari
lögmaður. Kona hans var Hall-
dóra, dóttir Þorleifs ríka Gríms-
sonar á Möðruvöllum. Var liún
„ríkasti kvenkostur á Norður-
landi“. Dæturnar voru: Hin ann-
álaða Þórunn á Grund í Eyja-
firði (þrigift og sögð fjörug á
yngri árum a. m. k.; átti eitt
barn, er dó ungt), og Helga,
kona Eyjólfs sýslum. Einars-
sonar i Stóra Dal undir Eyja-
fjöllum. Frá þeim eru komnar
Eyvindarmúlaætt, og Höfða-
brekku- og Seljalandsættir. Eru
\ tveir merkisbændur í Fljótshlíð-
inni svo til nýlega látnir sinn
af hvorri ætt, þeir Auðunn Jóns-
son á Ejwindarmúla og Tómas
Sigurðsson á Barkarstöðum.
„Niðjar þeirra Jóns biskups
og Helgu, urðu svo kynsæhr, að
nú mun enginn sá íslendingúr
uppi vera, sá er á annað borð
verður ættfærður, að ekki sé
kominn að einhvei’ju leyti af
ætt Jóns biskups Ai'asonar.“
(Menn og menntir I, 27).
Jón biskup stofnsetti fyrstu
pi-entsmiðju hér á landi, og lét
prenla í henni fyrstu bækur, er
hér voru prentaðar. Fyrir það
eitt mundi nafn hans verða óaf-
máanlegt í sögu íslands.
Mikla persónu hafði Jón
biskup borið. Hann hafði vei'-
ið hár vexti, toginleitur og mjög
höfðinglegur. Hvítur á hár og
skegg á efri árum, og nokkuð
lotinn. Um augu lians og yfir-
bragð, má geta sér nokkuð
næri’i.
Jón biskup var með beztu
skáldum fyrri tima. Andleg
ljóð hans eru með ágætum, bæði
að efni og búningi. Og sama
má segja um veraldleg kvæði
hans og visur. Allt er það með
snildai'bragði, oft meinfyndið
og hittir naglann beint á höfuð-
ið. Sumar visur lians lifa enn,
eins og t. d. vísurnar um för
séra Þorláks (föður Guðbrands
biskups) vestur i Dali, „Sendir
voru sextán menn“ og fl. Ein-
hver fyrsta vísa Jóns biskups
mun vera sú, er hann orkti í
gamni um kotið Grýtu, sem
hann fæddist i. Kotið heyrði
undir Munkaþverárklaustur,
og í vísunni er sagt, að ábóti
klaustursins, mundi ekki vilja
selja kotið þó þrjú stórbýli i
Evjafirði — Grund, Gnúpufell
og Möðx’vellir — kæmu í móti.
Fjórða stói’býlið, Hólai’, yrði að
vera með, svo ábótinn vildi
farga Grýtu. Vísan er svona:
Ýtar buðu Grund við Grýtu,
Gnúpufell og Möðruvelli,
en ábótinn vill ekki láta
aðalból, nema fvlgi Hólar.
En einhver síðasta visa hans,
ef ekki sú allra síðasla, mun
vera þessi, er hann orkti er
hann vissi örlög sín i Skálholti:
Vondslega hefir oss veröldin
blekkt,
villt og tælt oss nógu frekt,
ef ég skal dæmdur af danskri
slekt
og deyja svo fyrir kongsins
mekt.
Því miður er grein mín í síð-
asta Sdbl. ekki laus við prent-
villur. Verst er sú sem er í fvr-
irsögninni: Skáldgáfurnar í
staðinn fyrir Skáldgáfuna.
Neðsta lína í fyrsta dálki á ann-
ari síðu, á að vera þriðja lina i
öðrum dálki. Þá er Ivvennan-
brekku f. Kvennabrekku.
A. J. J.
Myndin er tekin þegar
sprengjur úr ameriskri flug-
vél koma niður í járnbraut-
arstöð í Rúðuborg á Frakk-
landi.