Vísir Sunnudagsblað - 22.11.1942, Blaðsíða 3

VlSIR SUNNUDAGSBLM)
3
A. J. Johnson:
Fáein orð um skáldin fornu
— forfeður rangæisku
skáldanna. ,
Loftur Guttormsson ríki
var vafalítið einn af ættstærstu
mönnum er lifað liefir á þessu
landi. Hann var afkomandi
flestallra göfugustu landnáms-
manna landsins — en forfeður
þeirra margra voru konungar,
jarlar, og hersar, i nálægum
löndum —- og þar af leiðandi af-
komandi slærstu höfðingjaætt-
anna, eins og t. d. Oddaverja,
Haukdæla, Möðruvellinga og
Skarðverja. En aðalættir Lofts
voru tvær þær síðastnefndu,
Möðruvellingar móðurætt, en
Skarðverjar föðurætt. Var Loft-
ur áttundi maður í heinan karl-
legg í föðurætt frá Húnboga
Þorgilssvni á Skarði á Skarðs-
strönd (sem almennt mun nú
talinn) bróðir Ara fróða. En
kona Húnhoga á Skarði, Ing-
veldur Hauksdóttir, var sjötti
ættliður frá Ingólfi Arnarsyni
landn.m., og sömuleiðis sjölti
iiður frá Geirmundi heljar-
skinn er nam land á Skarðs-
strönd, og talinn er „göfgastur“
allra landsnámsmanna á. ís-
lamdi“. Tólfti maður var Lofhir
frá Guðmundi ríka á Möðru-
völlum i móðuraptt, og jafnlangt
frá Siðu Halli, cn Guðmundur
ríki var fjórði maður frá Helga
magra landnámsmanni í Eyja-
firði, og sjötti maður frá Grími
Kamban cr nam Færeyjar.
Fleiri ættfeður Lofts ætla eg
■ekki að nefna.- Þetta er aðeins
lítið sýnishorn af ættgöfgi hans.
Ekki er kunnugt hvaða ár Loft-
ur er fæddur, en scnnilegt cr að
liann sé fæddur nál. 1375. Lofts
er fyrst getið svo kunnugt sé
stuttu eftir aldamótin 1400.
Fyrir og um aldamótin mun
hann hafa verið ráðsmaður hjá
hefðarkonu í Rangárþingi,
Guðrúnu Haraldsdóttur að
nafni, af Oddaverja ætt, og gaf
hún Lofti Stóra-Dal undir
Eyjafjöllum í þjónustulaun.
Árin sem svarti dauði geisaði
hér (1402—3), hefir Loftur hk-
lega verið utanlands, og svo
aftur siðar, '•— eftir 1406. Þá
hefir hann gjörst „konungs-
maður og riddari; hafði hann
hvítan fálka i skjaldarraerki
sinu i bláum feldi“. Er heim
kom aftur, fór Loftur með
„sýsluvö’d hér og hvar“, en
einkum þó i Vaðlaþingi (Eyia-
fjarðarsýslu). Og „hirðstjóri
norðan og vestan á Islandi" var
hann 1427, en 1430 var Loftur
ráðsmaður biskupsstólsins á
Hólum. Hann bjó stórbúi á
Möðruvöllum í Eyjafirði (lík-
lega þó fyrst á Skarði á Skarðs-
strönd), óðali móður sinnar. En
stórbú hafði hann á þremur
jörðum öðrum: Sjávarborg í
Skagafirði, Lögmannshlíð i
Eyjafirði, og Másstöðum í
Vatnsdal. Mælt er að hann liafi
átt 80 stórgarða (jarðir). „Hann
hafði það að venju, að ríða mill-
um stórbúa sinna með 18, og
stundum fleh-i sveina“.
í Sunnanfara frá 1891, er tal-
ið, að eignir Lofts með þá gild-
andi verðlagi, hafi numið 807
þús. 452 krónum. Þar af voru
jarðeignir 717 þús. kr. og var
jarðarhundraðið virt á 150 kr.
í „smjörvum“ (smjöri) fengu
skilgetin börn hans fjögur, 216
hundruð, og voru lagðir 20
fjórðungar (200 pund) í hvert
hundrað". Þetta er dálaglegur
smjörbiti, og mundi dýr nú á
dögum (ca. 420 þús. kr.). Lik-
lega væri óhætt að meta
eignir Lofts nú á 5 miljónir kr.
a. m. k.*)
Mikið af auði sínum hefir
Loftur fengið sem arfafé. I
svarta dauða stráféllu næslum
sumar ættir. Þeir sem eftir
lifðu urðu forrikir, því stundum
erfðu þeir fjórmenninga sina.
Ættmenn Lofts, sem dáið hafa
úr pestinni, liafa líklega verið
bæði margir og ríkir, þar á
meðal afi hans Ormur lögm. á
Skarði. Eftir lát hans hefir Loft-
ur erft Skarð og Skarðsauð m.
*) Aðrir auðugustu menn á
15. öld munu liafa verið Björn
ríki Þorleifsson tengdasonur
Lofts (maður Ólafar).og Guðm.
Arason á Revkhölum. Auður
Björns er talinn um miljón
krónur með vcrðlagi 1891, en
Guðmundar rúmar 600 þús. kr.
(sbr. Sunnanf. 1891). Mest af
auðnum var i jarðeignum hjá
báðum. Eignir Björns rnætti
rneta nú á ca. 6 miljónir kr., en
Guðm. 3.6 milj. Guðm. Arason
hafði bú á þessurn höfiiðbólum:
Reykhólum, Bæ á Rauðasandi,
Núpi i Dýrafirði. Kaldaðarnesi,
Pr;ánslæk, og Felli i Kollafirði.
Á þessnm sex jörðum hafði
hann 193 kýr. Og yfir 70 svín
voru á þrempr búunum,
m., því faðir hans Guttormur,
sonur Orms lögm. var fyrir
löngu andaður. Hann var veg-
inn í Snóksdal 1381, af manni
er hét Þorsteinn Jónsson, og
hefir Loftur þá verið mjög ung-
ur. Líklega hefir hann alizt upp
með móður sinni Sophíu, dótt-
ur Eiríks ríka á Möðruvöllum í
Eyjafirði.
Það er talið nærri víst,
að Loftur hafi byrjað bú-
skap á Skarði með Ivristínu
Oddsdóttur. Var hún stórættuð,
dóttir Odds lögm. lepps Þórðar-
sonar, Flosasonai’, Jónssonar,
Erlendssonar lögm. sterka Ól-
afssonar. „Þau unnust í líf og
fjör“ enda kvað Loftur til henn-
ar mikil og innileg áslakvæði
sem nefnd eru „Háttalykill“
hinn „meiri“ og „skemmri“.
Hér eru nokkur erindi úr þess-
um yfir 500 ára gömlu ásta-
kvæðuin.
Eg elskg af instu rótunum
þá afbragð berr af snótunum,
sú gár fegurst á fótunum
fljóð á manna mótunum;
hygg eg mest fyrir hótunum,
hjartans sorgar nótunum,
nema mér bæti bótunum
brúðr með elsku klótunum.
!
Blið fríð bauga tróða,
björt, skær, sú er mín kæra,
lit, vit, lyndið mæta,
lifsins blóm, meyja sómi,
prúð skrúð plagar með heiður,
pells rein, eg elska þig eina,
vif líf vænast hófar,
vella eik gerir mig bleikan.
Mér er æ fyrir augum,
enn má eg það kennast,
að aldri fvrr á foldu,
fæddist slik, hennar liki;
eigi áðr né siðan
ann eg slíkum svanna;
minnist mcnja gunni
mest, þá eg sé þær flestar.
Drós er dægilig að visu,
drós má ei vænniJvjósa,
drós sem dagrinn lýsir,
drós er fögr sem rósa,
drósin dáðafúsa,
drós sem cg mun glósá,
drós má dægileg leysa,
drós minn harminn ljósa.
I fystu friðar ástir,
fagurt sprund, saman bundum;
tekst ef tveir vilja;
skyldum við skrautfoíd aldrei
skilja að okkrum vilja;
ei er gaman nema gott sé;
dygð hcfr beint ei brugðið
blíð snót við mig síðan;
maðr er manns gaman;
víf skal þvi aldr og æfi
itr drengr muna lengi;
uhir auga meðan á sép.
Hér er líklega lýsing af Krist-
ínu:
Fystan vil eg kjörinn kost
kjósa að hafi mín drós:
hærð sé vel og hagorð,
hyggin og ráðdygg,
dægilega miðmjó,
mentuð bezt og fagrhent,
fótsmá og velvitr,
væneygð og örkæn.
Af eftirfarandi erindi sést
greinilega, að einhverjir venzla-
menn þeirra Lofts og Kristínar
hafa staðið gegn því að þau
giftust, af einhverjum ástæð-
um sem nú eru ókunnar. Þar
segir:
I
Kyssumst, kæran, vissa
kemr ein stund, sú er meinar,
sjáu við aldrei siðan
sól af einum hóli;
meinendr eru mundar
mínir frændr og þínir;
öllum gangi þeim illa
sem okkur vilja skilja.
Hér verður Loftur svo lieitur
út í þá sem vilja skilja þau að,
að liann biður þeim bölbæna.
Eins og áður er getið, hefir
Loftur.byrjað búskap á Skarði
með Kristínu, og bafa þau þá
verið heitbundin en ekki feng-
ið að giftast. Áttu þau saman
f jóra syni, sem allir urðu merk-
ismenn. Kristín hefir löngum
verið kölluð „frilla“ eða „hjá-
kona“ Lofts, en við ekkert hef-
ir það að styðjast. Synir þeirra
eru allir fæddir mörgum árum
áður en Loftur giftist Ingi-
björgu Pálsdóttur. Lang líkleg-
ustu orsakir lil þess, að eigi
varð áframhaldandi samband
milli Lofts og Kristínar, sem
unnust svo heitt, eru þær, að
Loftur hafi um allmörg ár,
nokkuru eftir 1406, veiTð er-
lendis. Hans finnst þá hvergi
getið hér á landi. Af lionum
liafi engar fregnir borizt — af
einhverjunt ástæðum — og
Kristin því lialdið að liann væri
dáinn, og þessvegná brugðið á
það ráð, að giftast öðrum
manni. Þegar Loftur kemur
hingað svo aftur úr utanför
sinni, grípur hann i tómt, þvi
þá er Kristin gift. Maður henn-
ar mun hafa verið Höskuldur
Runólfsson (frá Laugalandi) i
Gnúpufelli, er oft fór með
sýsluvöld i Eyjafirði, og var
1‘orsvarsmaður barna Lofts við
skipti eftir harm 1 136. Má
nærri geta hvernig Lol'ti hefir
verið innanbrjósts er hann vissi
hvernig komið var, og er sagt.
að hann hafi tregað Kristínu til
æfiloka. Hún dó litlu á undan
LjOftþ liklega 1430 eða 1431,