Vísir Sunnudagsblað - 22.11.1942, Blaðsíða 4

4
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
Þegar svona var komið, tók
Loftur það ráð að kvænast ná-
frænku Kristínar — þær voru
^ystkinadætur — Ingibjörgu
Pálsdóttur sýslum.á EiðumÞor-
varðssonar. Mætti vel ímynda
sér, að honum hafi fundizt eitt-
hvað líkt með þeim frænkun-
um — ef til vill hæði í sjón og
raun. Ekki er annars getið en
að hjónaband þeirra hafi farið
vel. Gifzt hafa þau líkL nál.
141(5.
Synir Lofts og Kristínar
voru: Ólafur „bóndi“ og sýslu-
maður? í Reykjalilíð við Mý-
vatn — afi Torfa i Klofa,
(kvæntur Guðrúnu dóttur Rafns
lögm. Guðmundssonar); Skúli
sýslum. í Ási í Vantsdal?
„höfðingi og mektarmaður"
(kvæntur Helgu systur Björns
ríka Þorleifssonar); Ormur
sýslum. og hirðstjóri ó Staðar-
hóli í Dölum (kvæntur Sólveigu
systur Bjcvns rika. Síðar giftist
Sóíveig séra Sigmundi Stein-
dórssyni i Miklabæ, og var son-
ur þeirra Jón Sigmundsson lög-
maður); og Sumarliði stórhóndi
og umboðsmaður á Grund
(kvæntur Ólöfu Aradóttur, hálf-
systur Guðm. ríka á Reykhól-
um).
Börn Lofts og Ingibjargar
voru fjögur; tveir sjmir og tvær
dætur: Þorvarðuf- sýslum. á
Möðruvöllum (kvæntur Mar-
gréti Vigfúsd. Hólms hirðstj.);
Eiríkur sýslum. á Grund í
Eyjafii’ði (kvæntur Guðnýju
dóttur Þorleifs sýslum. Arna-
sonar i Vatnsfirði, og Vatns-
fjarðar-Kristínar konu hans,
Bjofnsdóitur Jórsalafara).
Þrír synir Lofts rika áttu þvi
dætur þessara hjóna, og syslur
Bjönis ríka, en Bjöm sjálfur og
Árni bróðir hans i Fagradal,
áttu dætur Lofts og Ingibjarg-
ar, Björn Ólöfu, en Árni Soffíu.
Þessar höfðingjaættir gátu
tæplega tvinnast betur saman.
Loftur ríki kemur mikið við
hréf og skjöl síðari hluta æfi
sinnar, eins og vænta má um
svo ættstóran og auðugan
mann, og mikið hafa orð hans
og áhrif haft að segja. T. d. er
sagt, að Jón Vilhjálmsson
(enskur?) biskup á Hóluin hafi
veitt prestaköll eftir tillögum
Lofts, og lagt sig fram um það
að ná vináttu við hanri og hald
henni, enda fól hann Lofti ráðs-
mennsku Hólastóls. „Þötti þá
svoddan ráðsmennska hverju
embætti í sýslum æðri.“
Loftur hafði verið vitur mað-
iur og friðsamur. Hefir honum
þar kippt í kyn til sumra for-
fcðra sinna t. d. Skarðs-Snorra,
sem var vitmaður og aunálað-
ur friðarvinur og sáttabóðberi.
Loftur bar sáttarorð á inilli
Jóns biskups Vilhjálmssonar og
séra Jóns Pálssonar Mariu-
skálds, er þeir deildu um
Grenjaðai-stað, og sjálfsagt liefir
hann oftar verið við sættir rið-
inn. En ekki hafði liann verið
fyrir að láta hlut sinn ef því var
að skipta, og hann taldi sig hafa
á réttu að standa. Stórmannlega
hefir Loftur haldið sig, sem
meðal annars sézt á þvi, er
hann reið milli búa sinna með
um 20 sveina. Vel og rausnar-
lega fórst honum við launsvni
sina, er hann gaf hverjum
þeirra þrjú hundruð hundraða
(sex stórjarðir 50 hndr.), og
rausnarmaður hafði hann verið
i fleiru.
Loftur ríki andaðist á ferða-
lagi „i litlu og slæmu koti“ 1432,
og er mælt að háttalyklar hans
(þ. e. ástakvæðin til Kristinar)
hafi fundist í „treyjuermi hans,
þá hann var dauður“. Ingibjörg
kona hans andaðist sama ár.
Hafa ef til vill bæði dáið úr
bólusótt er þá gekk hér. Fátt
hefir geymst af skáldskap Lofts
— en hann hefir verið eitt allra
mesta skáld síns tima — utan
háttalyklarnir (í öðrum eru 90
eriödi, hinum 114). Þó er til
efth’ hann (að talið er) „Stúlku-
vísa“ og „Mansöngur“, svo og
Maríuvísur. Loftur hefir dáð og
dýrkað „himnadrottninguna"
af hug og hjarta. Hér er eitt er-
indi:
Heyr Máría heiðri glæst,
þú hjálpar jafnan óðum,
heyi’ gimsteinn sá,
sem guði er næst
og göfugastr af fljóðum,
heyr mannkynsins móðir kærsf
mest af siðunum góðum,
heyr mig dýra drottins víf
dáðum prýdd fyrir heilagt líf,
æðst yfir öllum þjóðum.
Olafur Guðmundsson 1
prestur í Sauðanesi
á Langanesi.
Fram á siðustu ár hefir fram-
ætt séra Ólafs verið ókunn. Að-
eins talið að hann hafi verið
bóndasonur af Svalbarðsströnd
í Eyjafirði. En nú hefir einn af
fremstu ættfræðingum okkar,
Pétur Zóphóniasson (sbr. Vík-
ingslækjarætt I. 89) fundið
framætt séra Ólafs, og rekur
ihana (i gecnum bændaættir i
Eyiafirði) til Árna bónda ..dal-
skeggs“ i Djúnadal i Eviafirði,
þess er hiálnaði Þorvn^ði Lof*«;-
svrti rfka til að drekkta Jór'i
bi'knpi Gerrekssvni i BnWá
1433, og á að haf« sn«t. er hanrt
pekk sem forinsn fWr vonmiðu
liði inn kirkjugólfið í Skálholtí,
til að handtaka biskup, „hér er
víst mikið um dýrðir", og hefir
hann þá átt við messugerðina
er hiskup stýrði. Árni „dal-
skeggur“ var 12. maður frá
Þorgeiri Ljósvetningagoða, en
afi Þorgeirs, Þórir, (sonlir
Gríms „gráfeldarmúlá“ göfugs
manns á Rogalandi i Noregi)
nam land í Ljósavatnsskarði um
900, og hefir líklega byggt fyrst-
ur bæinn á Ljósavatni. Séra Ól-
afur er talinn fæddur 1537.
Mun hann liafa verið skólabróð-
ir Guðbrands biskups i Hóla-
skóla, og var innileg vinátta
með þeim alla tíð. Á fyrsta ári
er Guðbrandur var hiskup
(1571), gerði hann séra Ólaf að'
presti í Sauðanesi í Norður-
Þingeyjarsýslu, og var hann
þar prestur alla tíð til æfiloka
1608. Sauðanes var um aldir
talið eitt af heztu „brauðum“
landsins, og að biskup skyldi
þegar í upphafi útvega séra Ól-
afi það, sýnir álit biskups á hon-
um með öðru fleiru. Hvenær
séra Ólafur varð prestur, eða
hvar liann varð fyrst prestur
er ókunnugt. Þó má telja líklegt
að liann hafi verið prestur i
nokkur ár a. m. k., áður en hann
fær Sauðanes, því að þegar hann
kemur þangað, er hann nærri
hálffertugur.
Svo herma sagnir, að séra Ól-
afar hafi verið lærður maðuv
og nafnkunnur „að skáld-
skap og gáfum“ (Menn og
menntir III 444). — og að Guð-
hrandur biskup liafi falið hon-
um kennarastörf vif, Hóla-
skóla öðru hvoru, og stundum
jafnvel sjálft rektorsembættið
(sbr. Menn og menntir IY. 542)
Hann hefir því vafalaust verið
háskólagenginn. En varla er það
liklegt, að hann liafi komið frá
háskólanum, er hann fékk
Sauðanes, eins og þó er liaft
eftir afkomendum hans. Til
þess virðist hann of gamall, 3^
ára.
„Mikið orð fór af séra Óla'íi
sem sálmaskáldi. Sögusögn
hermir, að þau hafi orðið ttl-
drög þess, að séra Ólafiu tók að
iðka sálmakveðskap, að hann á
leiðinni til prestakalls síns
(Sauðaness), hafi misst í á eina
(Selá) allan farangur sinn, þar
á meðal bækur sínar, og ekkert
af þvj bjargazt aftur á þurrt
Iand, nema ein Iatnesk sálma-
bók. Þetta á svo séra Ólafur að
hafa skoðað sem bendingu frá
guði um, að hann ætti eftirleið-
is að iðka þá kveðskapar-tegund
sérstaklega, og hafi hann byrjað
á að islenzka hina latnesku
sáhnabók, sem bjargaðist úr
ónni.“ (Æfisaga T. Sæm. bls.
1).
Árið 1589 gaf Guðbrandur
biskup út liina fyrstu (stóru)
sálmabók hér á landi. í henni
voru á fjórða liundrað sálmar,
og var mikill hluti þeirra þýdd-
ur af séra Ólafi úr þýzku eða
latínu. Má af þessu marka livert
álit biskup hefir haft á séra
Ólafi, sem skáldi og þýðara, er
liann fær lionum svo mikið og
vandasamt verk á hendur. Enda
segir biskup berum orðum í
formálanum fyrir sálmahók
sinni, að hann þekki fáa sem
hafi kuunáttu til, „úr latínu og
þýzku svo út að leggja, að það
væri bæði samhljóða við origin-
alinn (þ. e. frumritið), og svo
eftir voru skáldskaparmáli og
réttri hljóðstafsgrein útlagt.“
En hann segist hafa „fornumið,
að sá vel lærði mann, séra Ólaf-
ur Guðmundsson, liafi þar sér-
lega gáfu til framar öðrum, sem
eg af vissa og þekkta, og þar
með góðan vilja að þéna guðs
kristni." (Sbr. Menn og mennt-
ir II. 610). Er þetta ekki slakur
vitnisburður sem séra Ólafur
fær hjá biskupi, ekki sízt þegar
þess er gætt, að biskup þekkti,
og var í vináttu við annað eins
merkisskáld og séra Einar Sig-
urðsson í Eydölum. Vafalaust
eru sumar þýðingar séra Ólafs
ekki gallalausar i augum nú-
tíðarmanna, en jiegar það er
haft í huga, hversu mikið liann
þýddi, að hann hefir reynt að
býða sem næst orðrétt, og að
hér var um að ræða nálega
fyrstu þýðingar á ljóðum af er-
lendum tungum á íslenzka
tungu, er slíkt ekki tiltökumál.
Fræðimönnum her ekki saman
um það, livað sé enn til af
frumorktum siáhnum eftir séra
Ólaf, en sumir þeirra urðu lang-
lífir og voru í sálmabókum allt
til 1884.
í Kirkjusönghók Sigf. Einars-
sonar og Páls ísólfssonar frá
1936, eru 14 lög, sem talin eru
islenzk, en enginn vei.t hver er
höfundur að. Eru flest þeirra
mjög fögur, eins og t. d.: „Víst
ert þú, Jesús, kóngur klár“
(raddsett af Páli Isólfss.). „Min
lífstíð er á fleygiferð“ og „Kær
Jesú Kristi“ o. fl. Ekki er það
með öllu ólíklegt — þó fremur
muni það fátítt að saman fari
ljóðskáldskapargáfa og tón-
skáldskapar — að eitthvert
þeirra sé eftir hin fornu sálma-
skáld í prestastétt, eins og t. d.
langfeðgana, sér Einar i Eydöl-
um, sér ólaf í Kirkjubæ og séra
Stefán i Vallanesi, — og séra
Ólaf í Sauðanesi, sem hafði
verið ágætur söngmaður.
Nokkuð er til af veraldlegum
skáldskap eftir séra ólaf, Eftir
hann er t. d. þessi alkunna vísa